با خروج یک‌جانبه آمریکا از معاهده برجام، ایران تداوم پایبندی به این معاهده را به متعهد شدن اروپا برای تأمین منافع ملت و کشور ایران از برجام منوط کرد و مذاکرات فشرده‌ای برای این کار انجام شد. درنهایت کمیسیون مشترک برجام بیانیه‌ای صادر کرد که ضمن حمایت تمام‌قد از تداوم فعالیت اقتصادی با ایران، ایجاد یک سازوکار ویژه مالی برای پوشش دادن مبادلات مالی طرفین و حمایت از سرمایه‌گذاری را الزامی دانست.
پس از انتشار این بیانیه، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که اروپا برنامه‌هایی برای ایجاد یک سازوکار ویژه (SPV) برای حفظ رابطه اقتصادی با ایران دارد و این مکانیسم تا اول نوامبر (10 آبان) یا حداکثر تا قبل از اجرای دور دوم تحریم‌های ظالمانه آمریکا (4 نوامبر2018 - 13آبان 1397) آماده خواهد شد.
در ادامه اما با فرا رسیدن موعد اجرای سازوکار ویژه مالی، موضوع تعیین میزبانی این مکانیسم توسط یکی از کشورهای اروپایی با مشکل مواجه شد چراکه آمریکا تهدید کرده بود کشور میزبان این سازوکار را نیز تحریم خواهد کرد. در این میان سناریویی برای قبول میزبانی و مدیریت این مکانیسم به‌صورت ضربدری میان آلمان و فرانسه مطرح شد اما این سناریو نیز تاکنون به نتیجه منجر نشده است.
به گزارش پایگاه خبری اتاق ایران، هفته گذشته منابع آگاه اعلام کردند واگذاری میزبانی و مدیریت این سازوکار به آلمان نهایی شده و احتمالاً به‌زودی اعلام خواهد شد که البته هنوز خبریان تائید نشده است. منابع آگاه مدعی بودند کشورهای اروپایی اصرار دارند کارهای مربوط به این سازوکار برای جلوگیری از خرابکاری احتمالی آمریکا بی‌سروصدا انجام شود و یکی از دلایل طولانی شدن ایجاد سازوکار ویژه مالی نیز همین موضوع بوده است.
اروپا باید هزینه پرداخت کند
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، ۱۴ آذر در حاشیه جلسه هیأت دولت با تأکید بر اینکه فروش نفت محور کانال مالی اروپا با ایران است، گفت: اروپایی‌ها قرار بود این مکانیسم را به‌عنوان اولین قدم راه‌اندازی کنند و تاکنون تلاش‌هایی هم کرده‌اند.
ظریف افزود: به نظر احتیاط بیش‌ازحدی از طرف اروپایی‌ها احساس می‌شود و گویا اروپایی‌ها می‌خواهند بدون هزینه برای رفع نگرانی‌های امنیتی، صرفاً از منافع برجام بهره‌مند شوند که این امکان‌پذیر نیست.
او با ابراز امیدواری نسبت به راه‌اندازی کانال مالی اروپا با ایران، تأکید کرد: اروپایی‌ها معتقدند که اجرای برجام برای امنیت آنها ضروری است، لذا آنها برای تأمین امنیت خود و اجرای برجام باید هزینه کنند.
وزیر امور خارجه همچنین در کنفرانس گفت‌وگوهای مدیترانه‌ای نیز با تأکید بر اینکه برجام، توافقنامه‌ای با نتیجه خوب میان ایران و قدرت‌های جهانی است از اروپا و دیگر خواست برای زحمات خود و امنیت جهانی سرمایه‌گذاری و هزینه کنند.
ظریف در این کنفرانس خطاب به اعضای اتحادیه اروپا که در ایجاد کانال مالی دست‌به‌دست می‌کنند، گفت: «نمی‌شود بدون اینکه خیس شد شنا کرد.»
لزوم پرداخت هزینه از سوی اروپا برای حفظ برجام، موضوعی بود که پیش‌ازاین مورد تأکید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه نیز قرار گرفته بود.
عراقچی در همایش تحولات منطقه و نظام بین‌الملل با اشاره به تعلل کشورهای اروپایی برای پذیرش میزبانی سازوکار مالی بین ایران و اروپا گفت: از وقتی آمریکا از برجام خارج شد اروپا تلاش کرده است خواسته‌های ایران در حوزه‌های مختلف از جمله نفت و بانک تأمین شود و به لحاظ مواضع سیاسی نیز کم نگذاشته‌اند اما هنوز قادر نیستند SPV را رسماً اعلام کنند که یکی از دلایل آن فشار سنگین آمریکا است.
او با اشاره به ناتوانی اروپا از ثبت SPV خاطرنشان کرد: چه اروپا نخواهد با ما کار کند و در حال بازی با ما باشد و چه بخواهد کار کند و قادر نباشد، در نتیجه فرقی نمی‌کند؛ ایران تا زمانی که باقی ماندن در برجام به نفع کشور باشد در آن می‌ماند و اگر این نباشد ماندن در برجام فایده‌ای ندارد.
بر اساس این گزارش، مقامات اروپایی در آخرین اظهارات خود، زمان‌بندی اجرایی شدن سازوکار مالی موسوم به SPV را تا آخر سال میلادی جاری اعلام کرده‌اند.
حدود یک ماه پیش، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بعد از نشست شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا، اعلام کرد: سازوکار ویژه مالی پیش از پایان این سال (۲۰۱۸) به‌عنوان راهی برای حفظ و ارتقای دادوستدهای مشروع با ایران مستقر شود.
حالا فقط یک روز به پایان سال 2018 باقی‌مانده و هنوز خبری از راه‌اندازی این مکانیسم منتشر نشده درحالی‌که همکاری بسیاری از شرکت‌های اروپایی و ایرانی در انتظار این اتفاق تعلیق شده است.
سازوکار ویژه مالی چگونه کار می‌کند؟
بر اساس اطلاع منابع نزدیک به مذاکرات ایران و اروپا،spv شرکتی مستقل از هر یک از نهادهای مالی و حکومتی اروپایی و ایرانی است که به‌طور خصوصی ثبت و ایجاد می‌شود. یک شعبه از این شرکت در اروپا و دیگری در ایران ثبت می‌شود و تمام اطلاعات تبادلات تجاری بین شرکت‌های ایرانی و اروپایی در این دو شرکت ثبت می‌شود.
نکته حائز اهمیت این است که در این دو شرکت در ایران و اروپا، هیچ پرداختی انجام نمی‌گیرد و پولی جابه‌جا نمی‌شود. درواقع یک شرکت اروپایی کالایی به ایران صادر می‌کند و یک شرکت اروپایی کالا وارد می‌کند یا شرکت ایرانی واردات و صادرات می‌کند. نحوه پرداخت پول این‌گونه است که در ایران، پول صادرکننده ایرانی را، واردکننده ایرانی می‌پردازد و در اروپا پول صادرکننده اروپایی از واردکننده اروپایی دریافت می‌شود و همه این تبادلات و نقل‌وانتقال اسناد و اطلاعات به‌طور پایاپای در چارچوب SPV انجام می‌شود.
هرچند در ظاهر، این‌گونه به نظر می‌آید تمامی اقدامات در SPV پایاپای انجام می‌گیرد اما منابع نزدیک به مذاکرات ایران و اروپا معتقدند که این روش و سازوکار "پول در برابر کالا" یا "کالا در برابر کالا" نیست، بلکه روشی جدید از تعامل و تبادل تجاری است که در عرصه روابط بین‌المللی اقتصادی و تجاری در حال شکل‌گیری است.
بر اساس اعلام مقامات اروپایی یکی از مهم‌ترین اهداف SPV، باز کردن مسیر فعالیت شرکت‌های کوچک اروپایی با ایران است که دامنه فعالیتشان چندان در آمریکا تعریف نمی‌شود و از تهدید و تحریم آمریکا خارج هستند.
با توجه به اینکه بیش‌ترین صادرات ایران به اروپا از گذشته تاکنون در حوزه انرژی و نفت بوده است و در حال حاضر فقط دو کشور ایتالیا و یونان با توجه به معافیت‌هایی که از سوی آمریکا به هشت کشور داده شده هم چنان خریدار نفت ایران هستند، به نظر نمی‌آید صادرات زیادی در این حوزه از سوی ایران در آینده به اروپا شاهد باشیم. به‌علاوه، به نظر نمی‌آید SPV این امید را پیشاپیش به ایرانی‌ها و شرکت‌های خریدار نفت ایران بدهد که می‌توانند در این چارچوب به تعامل با ایران بدون نگرانی از تحریم‌های آمریکا بپردازند یا SPV این توان را داشته باشد که از تحریم‌های آینده آمریکا خود را مصون نگه دارد.