صندوق‌های بازنشستگی وارث تصمیمات سیاسی

وضعیت در سال 1397

مدت‌هاست که صندوق‌های بازنشستگی به‌عنوان یکی از ابرچالش‌های اصلی کشور معرفی می‌شوند؛ اما شروع این مشکلات به سال‌ها قبل برمی‌گردد. سال 1394 بود که محمود اسلامیان، رئیس وقت صندوق بازنشستگی کشوری گفته بود «جان به لب می‌شویم تا حقوق بازنشستگان را بدهیم.» اما قبل از آن‌هم بارها و بارها از مشکلات گفته‌شده بود و تا به امروز ادامه دارد. در سال 1396 صندوق‌های بازنشستگی با حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه روبه‌رو شد. همان زمان سه مسئله مهم دولت در پنج سال آینده را بحران آب، محیط‌زیست و صندوق‌های بازنشستگی عنوان کردند. دولت ناچار شد حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان به صندوق‌های بازنشستگی بابت کسری بودجه آن‌ها کمک کند. این رقم تقریباً معادل یارانه نقدی است که دولت در طول سال می‌پردازد.

برآورد می‌شود که سالانه بین ۱۵ تا ۲۰ درصد این کمک‌ها افزایش یابد وگرنه این صندوق‌ها قادر نخواهند بود حقوق مستمری‌بگیران را پرداخت کنند و وظایف خود را انجام دهند. بسیاری از صندوق‌ها از جمله صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح و صندوق بازنشستگی فولاد در حال ورشکستگی هستند و بودجه خود را از کمک‌های دولتی تأمین می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد که صندوق بازنشستگی کشوری ماهانه یک هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان حقوق به مستمری‌بگیران می‌دهد درحالی‌که یک هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان آن را دولت می‌دهد. کل مستمری صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح را هم دولت می‌پردازد. به بیان آمارها ۱۸ صندوق بازنشستگی مهم داریم که وضعیت همه آن‌ها کم‌وبیش شبیه هم است.

میزان کل کسری نقدینگی سازمان تأمین اجتماعی در سال 1414

 چشم‌انداز شاخص در سال 1398

  تصمیم سیاسی برای صندوق‌ها مشکل‌آفرین است

 مهدی کرباسیان، کارشناس اقتصادی

 همه صندوق‌هایی که امروز تعادل ورودی و خروجی منابع ندارند از اساس با محاسبات نظام بیمه‌ای (اکچوئری) طراحی نشده یا این نظام در محاسبات آن رعایت نشده است. البته در مسیر سرمایه‌گذاری هم خطاهایی رخ‌داده است. به‌عنوان‌مثال صندوق فولاد بر اساس ذوب‌آهن در کشور شکل گرفت، کارکنان شاغل ذوب‌آهن و کارگران معادن زغال‌سنگ و سایر نفرات تحت پوشش شرکت ملی فولاد، در این صندوق بیمه شدند؛ بعداً کارکنان سایر واحدها در این صندوق بیمه نشدند و عدم تعادل شروع شد؛ با بازنشستگی‌های مکرر، صندوق به ورشکستگی رسید. الان صندوق ماهیانه 170 میلیارد تومان پرداختی دارد و کل حق بیمه وصولی حدود 8 میلیارد تومان است؛ در خوش‌بینانه‌ترین حالت درید یا سه سال آینده این رقم به صفر خواهد رسید؛ به‌نحوی شده که در ۱۳۹۴ دولت ماهیانه حقوق مستمری‌بگیران را پرداخت یا اموالی را که از دولت بابت رد دیون گرفته بودند فروختند و پرداخت کردند مشکلات صندوق‌های بازنشستگی تاریخی است. در دهه ۷۰ که بنده نیز در شورای این صندوق بودم این مشکلات خفیف‌تر بود. مشکل اساسی صندوق‌های بازنشستگی پارامتریک است که باید اصلاح شود. باید از بازنشستگی‌های پیش از موعد جلوگیری بشود.

سن بازنشستگی پیش از موعد و عدم پرداخت تعهدات دولت از عواملی بود که صندوق‌های بازنشستگی را درگیر مشکل می‌کرد. باید پارامترها را اصلاح کنیم. اشتباه دیگر این است که افراد فکر می‌کنند با سرمایه‌گذاری و حرکت به این سمت صندوق‌ها می‌توانند ادامه حیات دهند. اما منبع اصلی درآمد صندوق، حق بیمه‌هایی است که نفرات می‌پردازند. صندوق بازنشستگی از زمانی عدم تعادلش تشدید می‌شود که سیاست‌های دولت برای کاهش نیروی انسانی دولتی شدت می‌یابد و در کنار آن بازنشستگی پیش از موعد تشدید می‌شود. افراد با 20-25 سال سابقه کار بازنشسته می‌شوند و این موجب می‌شود ازیک‌طرف وصولی حق بیمه کاهش یابد و از طرف دیگر پرداخت مستمری افزایش یابد. ولی تصمیمات سیاسی غیرکارشناسی طی دوره‌های مختلف صندوق‌ها دچار چالش جدی کرده است. در سال پیش رو باید سعی کرد روندها اصلاح شود تا جلوی بدتر شدن اوضاع گرفته شود وگرنه وضعیت صندوق‌های بازنشستگی خیلی خوب نیست. سرمایه‌گذاری خیلی بهتر از بنگاهداری است و باید صندوق‌ها به این اصل توجه کنند. در صورت تداوم شرایط جاری طی 8 سال آتی، میزان کل کسری نقدینگی سازمان تأمین اجتماعی در سال 1414 قریب به 114 هزار میلیارد تومان خواهد رسید.