« تورم کشور ایران پس از یک چهارم قرن،به عبارت دیگر 25 سال، به کمک کابینه رئیس‌جمهوری حسن روحانی تک رقمی شد؛ این عدد باعث می شود که فضای جدیدی برای کاهش هزینه‌ها ایجاد شود.» بلومبرگ، گزارشی را درباره تک‌رقمی شدن نرخ تورم در ایران که به 9.5 درصد رسیده است، این‌چنین شروع کرد.
اما کاهش تورم به جز کاهش هزینه‌ها و کند شدن شیب افزایش قیمت، روی دیگری هم در نظام بانکی دارد. نرخ سود بانکی باید با نرخ تورم منطبق باشد و بر همین اساس، نرخ 18 درصدی که تا پیش از تصمیم اخیر بانک‌ها جاری بود، غیرمنطقی می‌نماید.
آخرین خبرها از چالش‌های نرخ سود بانکی نشان می‌دهد دولت با بانک‌های خصوصی برای کاهش این نرخ هم‌گام شده و حتی از آن‌ها جلو زده است. در حالی که بانک‌ها روی نرخ 15 درصد به اجماع رسیده‌اند؛ ولی‌الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی به تازگی گفته است:«با توجه به اینکه نرخ تورم تک‌رقمی شده است امیدواریم اقتصاد هم به ثبات و آرامش برسد و در این شرایط نرخ سود بانکی بیشتر از ۱۲ تا ۱۳ درصد مورد قبول نیست.» از امروز، یک تیرماه، نرخ سود سپرده های بانک های خصوصی و دولتی از امروز به 15 درصد کاهش یافته است.
البته کاهش نرخ سود بانکی در محافل کارشناسی، با اگر و اماهای زیادی همراه است. حاتمی‌یزد، مدیر عامل سابق بانک صادرات پیش از این به «پایگاه خبری اتاق ایران» گفته بود:« مدیران بانک‌های ما قبل از اینکه مدیر باشند، کارمند مافوق‌شان هستند. میخواهند کاری را انجام دهند که دولت یا بانک مرکزی خوش‌شان بیاید. الان مهم‌ترین مشکل نرخ بهره نیست، بلکه مطالبات معوق است. نرخ را چه بالاببری و چه پایین آوری، آیا بانک‌ها منابعی دارند که بتوانند تسهیلات دهند؟مسئله این است که عرضه تسهیلات کم است و اصلا ندارند که حتی با نرخ 25 درصد هم ارائه دهند.»
بازار سیاه در کمین بانک‌های رسمی نشسته است
حالا نیز بهاءالدین حسینی هاشمی، اقتصاددان و مدیرعامل سابق بانک سرمایه، پای گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» نشسته و جنبه‌های مختلف کاهش نرخ سود را با نگاهی انتقادی بررسی کرده است. حسینی‌هاشمی می‌گوید:«دولت و بانک مرکزی بانک‌ها را که در اقدام هماهنگ و داوطلبانه نسبت به کاهش نرخ سود اقدام کرده‌اند، تشویق می‌کنند. استدلال این است که نرخ تورم کاهش پیدا کرده و نرخ سود هم باید تنها دو سه درصد بیشتر از نرخ تورم باشد.بانک‌ها به خاطرهزینه تأمین پول در حاشیه زیان‌دهی قرار دارند یا سود بسیار کمی دارند، سهام‌شان هم کاهش پیدا کرده است، آن‌ها به همین دلیل شرایط را مناسب دیدند که در اقدامی هماهنگ نسبت به کاهش نرخ سود اقدام کنند.»
او در تشریح منافع کاهش نرخ سود برای بانک‌ها ادامه می‌دهد:«این اقدام برای بانک‌ها نفع خیلی زیادی دارد. به این دلیل که بزرگترین هزینه بانک‌ها، هزینه تجیهز سپرده برای سودی است که به سپرده‌گذاران می‌پردازند. وقتی این کاهش پیدا کند، مسلم است بانک‌ها برای کاهش نرخ سود هماهنگ می‌شوند. ولی چون منابع وام‌دهی وجود ندارد و بانک‌ها در خطر زیان دهی هستند، سود تسهیلات‌شان ثابت مانده است. بعضی بانک‌ها از این طریق میخواهند سپرده‌های گران قیمت‌شان را آزاد کنند، بعضی بانک‌ها در رقابتی ناسالم سپرده‌های زیادی جمع‌آوری کرده‌اند، حالا شاید از این طریق بتوانند سپرده‌های ارزان‌قیمتی بگیرند و میانگین قیمت تمام شده پول‌شان را کاهش دهند.»
مدیرعامل سابق بانک سرمایه با تشریح مشکلات نظام عرضه و تقاضا می‌گوید:«آنچه در تعیین نرخ سود تاثیر دارد، عرضه و تقاضای پول است. همه اندیشمندانی که دارای نظریه‌های پولی و بانکی هستند، معتقدند نرخ سود بر اساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود. اما در حال حاضر تقاضا دو برابر میزان عرضه است. کشش تقاضا به شدت بالاست، به این دلیل که دسترسی به بازار بین‌الملل نداریم، برای واردات کالا به جای استفاده از اعتبار بین‌المللی باید از طریق ریالی اقدام کنید.عدم دسترسی به منابع بین‌المللی در هر کشوری اتفاق بیفتد، عدم تعادل بین عرضه و تقاضا ایجاد می‌کند. در دنیا تنظیم سود بانکی بر مبنای نرخ سود بین بانکی است. هر بانکی که بخواهد از سیستم بین بانکی می‌تواند هر میزان پول به دست بیاورد. در حالی که الان مازاد عرضه وجود ندارد که بانک‌ها بتوانند با نرخ بهتری از سیستم بین بانکی استفاده کنند. نرخ بهره بین بانکی از حداقل سودی که بانک‌ها توافق کرده‌اند، بیشتر است.»
به اعتقاد حسینی هاشمی، بازار سیاه در کنار شبکه رسمی بانکی وجود دارد که به شکل‌گیری این وضعیت دامن زده است:«از طرف دیگر بازارهای غیرمتشکل پولی در کنار بانک‌ها وجود دارند که با نرخ‌های بسیار بالا بازار سیاه یا بازارهای خارج از بانک را تأمین مالی می کنند، آن‌ها میانگین نرخ سودشان در حد سه درصد در ماه است و خارج از بانک پول قرض می‌دهند.این نشان می دهد بازار رسمی ما دچار کمبود منابع و البته معضل بروکراسی است. از آن طرف موسسات پولی و مالی غیرمجاز هستند. این‌ها به روش های مختلف در کمین بانک‌های رسمی نشسته‌اند تا منابع‌شان را به خودشان جذب کنند. به همین دلیل دوباره ممکن است بانک‌های رسمی با کسری نقدینگی مواجه شوند. هم‌چنین منابع وام‌دهی بانک‌ها به دلیل عدم وصول مطالبات معوق‌شان بسیار پایین است.»
تک‌رقمی شدن نرخ تورم اگرچه مسئله‌ای است که لزوم کاهش نرخ سود بانکی را آشکارتر می‌کند، اما به اعتقاد این اقتصاددان، تورم تک‌رقمی پایدار نخواهد ماند:«با این قیمت نفت، دولت دچار کسری بودجه می‌شود. کسری بودجه کل کشور نیز منجر به تورم درآینده خواهد شد. اگرچه دولت توانسته با نظم مالی، کنترل بازار پول و سیاست انقباضی شدید، تورم را کاهش دهد، ولی این تورم پایداری که حاصل تعادل در بازار کالا و بازار پول باشد، نیست.»
ابتدا باید نرخ سود تسهیلات کاهش یابد
حسینی‌هاشمی اعتقاد دارد توافق بانک‌های خصوصی، با اصول حرفه‌ای و کارشناسی سازگار نیست. او در جمع‌بندی می‌گوید:«وقتی این مسائل را در مجموع تحلیل می‌کنیم، نشان می‌دهد منطق حرفه‌ای بانکداری پشت این اقدام نیست. در کوتاه مدت باعث ضرر و زیان سپرده‌گذاران می‌شود و سپرده‌گذاران میخواهند ببینند چطور می‌توانند منافع بیشتری ببرند. این ممکن است حباب‌هایی در بازارهای دیگری ایجاد کند که به نفع اقتصاد نیست. اگر بازار در حالت تعادلی قرار بگیرد، ارتباطات بانکی بین‌المللی بیشتر شود، دسترسی به منابع بین‌المللی بیشتر شود، یکسان‌سازی نرخ ارز صورت بگیرد، آن وفت بازار به خودی خود تعدیل می‌شود و دولت از طریق کنترل نرخ بهره بین بانکی می‌تواند روی شاخص نرخ سود بانک‌ها تاثیر بگذارد.»
کاهش نرخ سود سپرده‌ها بدون کاهش نرخ سود تسهیلات، تنها به بانک‌ها سود می‌رساند و برای رونق تولید، چندان ثمری نخواهد داشت. حسینی‌هاشمی توضیح می‌دهد:«این برای بانک‌ها فرصت طلایی و بسیار خوبی است ولی اگر همین منافع را برای مردم تعریف کنیم، معادله فرق می‌کند و شاید بانک‌ها دیگر اینقدر اشتیاق نداشته باشند. یک طرف کاهش نرخ سود سپرده این است که منجر می‌شود بانک‌ها عوایدشان کمتر به سهامداران برسد. قانون‌گذار می‌خواهد نرخ سود تسهیلات را کاهش دهد تا فعالین بخش صنعت و حوزه‌های مختلف اقتصاد بتوانند با استفاده از آن‌ها تولید را افزایش دهند. اما هیچ آثاری در کاهش نرخ سود اعتبارات و تسهیلات نمی‌بینید. با شگردهای مختلف، همچنان نرخ سود بانک‌ها بالاست.»
به اعتقاد این کارشناس بانکی، ابتدا باید سود تسهیلات کاهش یابد:«نرخ سود باید کاهش پیدا کند. اقتصاد ما الان تحمل این هزینه مالی بالا را ندارد. با توجه به اینکه جهش تورمی شدید و نوسانات شدید نرخ ارز را در سال‌های 90، 91 داشتیم، تقاضای موثر از بین رفت. چراکه درآمدها افزایش پیدا نکرد ولی هزینه‌ها به شدت افزایش پیدا کرد. در این‌جا بالا بودن نرخ سود هم نابسمانی این اوضاع را تشدید می‌کند. شورای پول و اعتبار باید روی نرخ سود تسهیلات تمرکز کند، وقتی آن‌ها کاهش پیدا کند، آن وقت بانک ها خودشان می‌توانند نرخ سود سپرده‌ها را تنظیم کنند. ولی اگر از نرخ سود سپرده‌ها شروع کنیم، مسلما بانک‌ها به خاطر منافع‌شان داوطلب می‌شوند، ولی در مرحله بعدی تمارض خواهند کرد.»
البته بررسی صحبت‌های دولتی‌ها نشان می‌دهد حواس‌شان به آن طرف ماجرا برای تسهیلات نیز هست. ولی‌الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی امروز گفته است:«اگر بانک‌ها به موقع برای کاهش سود تسهیلات عکس‌العمل نشان ندهند، بانک مرکزی متناسب با کاهش سود سپرده، نرخ سود تسهیلات را هم کاهش می‌دهد اما اگر نرخ تسهیلات را هم کاهش دهند، بانک مرکزی ورود نمی‌کند.»