پس از آنکه ترکمنستان به دلیل مسائل سیاسی روند صادرات گازش را به ایران مختل کرد و موجب شد در زمستان سال 86 مشکلات شدیدی برای ایران پیش آید مسؤولان صنعت نفت ایران با چندبار مذاکره با مسؤولان ترکمنستانی به این جمع بندی رسیدند که به جای واردات گاز از این کشور همسایه شمالی کالاها و خدمات فنی مهندسی را به این کشور صادر کنند که عملا تهاتر گاز با کالا با این کشور آغاز شد.
اخیرا نماینده ویژه وزیر نفت در صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی از نهایی شدن ٢ میلیارد و ٥٠٠ میلیون دلار توافقنامه میان ایران و ترکمنستان خبر داده و می گوید: هم اکنون بیش از ١٥٠ شرکت ایرانی در بازار ترکمنستان فعال هستند.
محمدتقی امانپور با اشاره به این که براساس برنامه‌های تعریف شده، ایران طی ١٠ سال آینده حدود ٣٠ میلیارد دلار گاز از ترکمنستان وارد و معادل ٣٠ میلیارد دلار کالا و خدمات فنی و مهندسی به این کشور صادر می‌کند، یادآور می شود: این برنامه از جمله سیاستهای دولت در زمینه همکاری با ترکمنستان به شمار می آید که درباره آن در سفر رئیس جمهوری ایران به ترکمنستان در سال ٩٣ مذاکره شده است.
وی تصریح می کند: از زمان امضای این توافقنامه در اسفندماه ٩٣ تا کنون، ٢ میلیارد و ٥٠٠ میلیون دلار از پروژه‌ها، مذاکره نهایی شده و یک میلیارد و ٢٠٠ میلیون دلار انواع قرارداد بسته شده است.
نماینده ویژه وزیر نفت در صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی در این باره که چند شرکت ایرانی هم اکنون در ترکمنستان فعال هستند، تصریح کرد: بیش از ١٥٠ شرکت ایرانی در بازار ترکمنستان هستند که این شرکتها یا در حال اجرای پروژه هستند یا در حال بررسی شرایط هستند.
همانطور که در ابتدای این گزارش نیز گفته شد پس از گروکشی ترکمنستان در سرمای بی سابقه زمستان 86 و بستن شیرهای صادرات گاز برای افزایش قیمت، مسئولان صنعت نفت متوجه شدند بر این دیوار نباید تکیه کرد و از همان سال بود که برنامه‌ریزی‌ها برای توسعه زیرساخت های انتقال گاز به شهرهای شمال و شمال‌شرق کشور و کاهش وابستگی به گاز ترکمنستان آغاز شد.
قطع گاز وارداتی در روزهای سرد، دردسرهای زیادی را برای بسیاری از استانهای شمالی کشور ایجاد کرد ولی موجب شد تا ساختار احداث خطوط تغییر کند و با لوپ کردن خطوط انتقال گاز ایران توانست به گونه ای عمل کند که به هنگام افت فشار گاز در گوشه‌ای از کشور بتوان گاز را با پایداری بیشتری به تمام نقاط منتقل کرد.
به این منظور از یکسو ساخت خط لوله شمال – شمال شرق برای انتقال گاز عسلویه از پارچین تا سرخس آغاز و از سوی دیگر مسیرهای کوتاه و محلی برای اتصال این خط لوله 56 اینچی به خطوط کم فشارتر شهرهای شمالی تعریف شد.
به گونه ای که با راه اندازی خط لوله شمال و شمال‌شرق حدود 60 میلیون مترمکعب به ظرفیت انتقال گاز کشور افزوده و زیرساخت‌های گازرسانی به استانهای شمال و شمال‌شرق پایدار شد.
این اقدامات از یک سو و مذاکرات ایران و ترکمنستان در بهار و تابستان سال 87 که در نهایت منجر به افزایش حجم صادرات و نیز افزایش قیمت گاز وارداتی شد این امید را ایجاد کرد که دیگر گاز ترکمنستان به سمت ایران قطع نشود.
عهدشکنی گازی دوباره ترکمنستان در زمستان 90
در عین حال و با وجود تمام مذاکرات و عقد تفاهمنامه های دو جانبه باز هم ترکمنستان در زمستان سال 90 همانند چهار سال پیش بدون اطلاع قبلی ابتدا اقدام به کاهش شدید صادرات گاز خود به ایران در اوج سرما کرد و در نهایت به دلایل آنچه فنی نامیده شد، صادرات گاز خود را به ایران تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش داد که بعدها مشخص شد در زمستان سال 90 و با وجود سرمای هوا گاز ترکمنستان به ایران قطع شده است.
قطع گاز ترکمنستان به ایران در حالی صورت گرفته بود که سه سال پیش از آن مقامات تهران، عشق آباد بر روی فرمول جدید فروش گاز و افزایش سقف تبادلات سالانه گازی از 8 به 14 میلیارد متر مکعب به توافق جدیدی دست یافته بودند.
اما به هر حال اقداماتی که مجموعه شرکت ملی گاز ایران انجام داده بود موجب شد تا در هیچ نقطه ای از کشور شاهد کمبود و یا افت فشار گاز نباشیم و حتی توانستیم به تعهدات خود در قبال ترکیه نیز پایبند باشیم، از همین جهت نمایندگان مجلس شورای اسلامی از اقدامات وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران تقدیر و تشکر کردند.
گروکشی مجدد ترکمنستان با آغاز زمستان
قطع گاز ترکمنستان که در سال 90 به دلایل هوشمندی مسئولان صنعت نفت ایران نتوانسته بود موجب اختلال در گاز رسانی شود در آبان ماه سال 91 به بهانه تحریم و مشکلات واریز گازبها دوباره صورت گرفت و ترکمنستان گاز خود را بر روی ایران بست.
به‌گونه ای که رستم قاسمی وزیر سابق نفت طی سفری به ترکمنستان مذاکرات جدی با این کشور را برای واردات گاز آغاز کرد که البته این بار به دلیل اقدامات اساسی که در ایران انجام شده بود توانستیم دست بالا با این کشور همسایه به مذاکره گازی بپردازیم.
در روزهای سرد پاییز سال 91 نیز به دلیل بهره برداری از خطوط لوله جدید انتقال گاز در استانهای شمال و شمال شرق کشور و احداث قطعه نهایی خط لوله سوم سراسری، پایداری شبکه گاز در استانهای حاشیه‌ای دریای خزر و استانهای شمالی افزایش قابل توجهی پیدا کرد به طوری که نیاز به واردات گاز از ترکمنستان به شدت کاهش یافت.
به دنبال سفر وزیر سابق نفت به عشق آباد، دو کشور درباره امکان صدور گاز ترکمنستان به ایران از سه نقطه مرزی مذاکره کردند که بر اساس آن توافق های جدیدی در زمینه پرداخت گاز بها نیز حاصل شد به طوری که در دور نخست مذاکرات، مبادلات انرژی دو کشور، افزایش صادرات گاز ترکمنستان به ایران و همچنین سایر موضوعات از جمله تامین ادوات و تجهیزات حوزه نفت و گاز و تواناییهای کشورمان در خصوص ساخت کالاهای نفتی مورد مذاکره قرار گرفت و موجب شد تا گاز ترکمنستان با کالاهای مورد نیاز صنعت نفت وگاز این کشور مبادله شود.
طرح های ایران برای کاهش وابستگی به گاز ترکمنستان
همزمان با آغاز دور جدید مذاکرات گازی تهران، عشق آباد، شرکت ملی گاز ایران هم دست از تمهیدات بیشتر برای کاهش وابستگی و افزایش خودکفایی از واردات گاز طبیعی از ترکمنستان برنداشت و تعریف و اجرای مسیرهای جدیدی برای انتقال گاز فازهای پارس جنوبی به استانهای شمال و شمال‌شرق و شمال غرب و تقویت شبکه گاز در این مناطق مورد تاکید قرار گرفت.
تا آنجا که مسئولان شرکت ملی گاز ایران با اشاره به اینکه خط لوله شمال و شمال‌شرق کشور از تهران تا سرخس به طور کامل راه‌اندازی شده، یادآوری کردند، در مجموع ظرفیت انتقال روزانه گاز طبیعی از جنوب به استانهای شمال و شمال‌شرق کشور 110 میلیون مترمکعب افزایش یافته است.
باید تاکید کرد انتقال مستقیم گازهای پارس‌جنوبی به شمال‌شرق ایران، خودکفایی از واردات برای تامین گاز 6 استان شمالی، ایجاد کریدوری جدید برای سوآپ و ترانزیت گاز به بازارهای شرق آسیا و اروپا، افزایش پایداری شبکه ملی گاز و امکان افزایش سهم ایران در تجارت جهانی گاز از مهمترین مزیتهای اقتصادی پروژه 1.2 میلیارد دلاری خط لوله شمال شمال‌شرق بود.
اما این تنها بخشی از اقدامات شرکت ملی گاز برای بی نیازی از واردات گاز ترکمنستان بود و یکی دیگر از اقدامات صورت گرفته راه اندازی طرح ذخیره سازی گاز در منطقه شوریجه با ظرفیت چهار میلیارد و ٦٠٠ میلیون مترمکعب است که نیاز ایران به واردات گاز از ترکمنستان را به شدت کاهش می دهد.
طرح ذخیره سازی گاز شوریجه، گاز مورد نیاز استان های خراسان رضوی، شمالی، جنوبی، گلستان، مازندران، گیلان و اردبیل را تامین و کشور را از واردات گاز از همسایگان شرقی بی نیاز می کند.
با راه اندازی طرح ذخیره سازی گاز در میدان شوریجه در فاز نخست ١٠ میلیون مترمکعب و در فاز دوم ٢٠ میلیون مترمکعب گاز برداشت می شود.
با این شرایط به نظر می رسد تیر ترکمنستان برای تحت فشار قرار دادن مردم ایران از طریق کاهش صادرات گاز به ایران به سنگ خورده است.