پس از فراز و نشیب‌های فراوان در روابط سیاسی و اقتصادی ایران و پاکستان، نخست‌وزیر این کشور بالاخره وارد تهران شد و با حسن روحانی رئیس جمهور دیدار کرد. عمران خان نیازی نخست‌وزیر پاکستان در حالی به تهران سفر کرده که طی سال‌های اخیر مسائل مرتبط با حملات تروریستی و قاچاق مواد مخدر به‌شدت روابط دو کشور را تحت تأثیر قرار داده است؛ با این حال ایران و پاکستان به‌عنوان دو کشور همسایه همچنان از ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای تجارت با یکدیگر به‌ویژه از طریق بندر چابهار و بندر گوادر برخوردارند.
حوادث امنیتی در مناطق مرزی ایران و پاکستان هر از چند گاهی باعث گلایه دو طرف از یکدیگر می‌شود. برخی ناامنی های در مناطق مرزی مشترک باعث شده است که بسیاری از شرکت‌های دو کشور تمایل چندانی به صادرات کالا به دیگری به‌صورت زمینی نداشته باشند؛ هرچند هنوز هم بخش زیادی از تجارت بین ایران و پاکستان از طریق مرزهای زمینی انجام می‌شود.
حمل‌ونقل جاده‌ای
به‌رغم مسائل امنیتی (مشخصاً امنیت مرزی)، تهران و اسلام‌آباد در اوایل دی‌ماه 97 به‌منظور تقویت حمل‌ونقل جاده‌ای بین دو کشور یک تفاهم‌نامه همکاری به امضا رساندند.
رضا نفیسی مدیرکل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای ایران که مسئول هیئت ایرانی در مذاکرات منجر به حصول این تفاهم‌نامه بود، خصوص مذاکرات گفت: «دو طرف [هیئت‌های مذاکره‌کننده] بر اهمیت روابط عمیق و نیز حجم تجارت بین دو کشور تأکید کردند و آمارهایی مربوط حمل‌ونقل دوجانبه در اختیار یکدیگر قرار دادند.»
به گفته رضا نفیسی، در سال گذشته 60 هزار کامیون و 300 هزار مسافر از مرزهای مشترک ایران و پاکستان عبور کرده‌اند و دو طرف رضایت خود را از همکاری‌های رو به رشد در زمینه حمل‌ونقل جاده‌ای ابراز داشته‌اند.
همچنین در اواسط بهمن‌ماه 97 دولت اسلام‌آباد از صدور روادید شش‌ماهه با قابلیت چند بار ورود (Multiple Entry) به بازرگانان ایرانی به‌منظور تقویت روابط تجاری دوجانبه خبر داد. متعاقباً «رفعت مسعود» سفیر پاکستان در ایران طی یک نشست مشترک با مقامات اتاق بازرگانی تهران تأکید کرد که کشورش مشکل روادید برای بازرگانان ایرانی را حل کرده است. در واقع این اولین بار طی 70 سال اخیر است که پاکستان اقدام به صدور چنین روادیدی برای بازرگانان ایرانی می‌کند.
هدف 5 میلیارد دلاری در تجارت دوجانبه
بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده از سوی نهادهای مرجع ایرانی، ارزش تجارت دوجانبه بین ایران و پاکستان کمتر از 1.5 میلیارد دلار در سال است اما دو کشور تصمیم دارند این رقم را در افق 2021 به 5 میلیارد دلار برسانند.
آمارهای ارائه شده از سوی وابسته تجاری ایران در پاکستان حاکی از این است که ایران در 10 ماهه نخست سال 1397 حدود 1.19 میلیارد دلار کالا شامل ماشین‌آلات صنعتی، کاشی و موزاییک، اقلام ساختمانی و محصولات پتروشیمی و... به پاکستان صادر کرده است که این رقم در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از آن 41 درصد افزایش نشان می‌دهد. در سمت مقابل اما صادرات پاکستان به ایران طی همین دوره با کاهش 31 درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل به 236 میلیون دلار رسیده است. کاغذ، شکر، گوشت قرمز، غلات عمده اقلام صادراتی پاکستان به ایران را تشکیل می‌دهند.
تراز تجاری مثبت ایران در برابر پاکستان با وجود شرایط خاص ایران، سفیر پاکستان در تهران را به تعجب واداشته است. رفعت مسعود در این خصوص می‌گوید: «در شگفتم که ایران چگونه توانسته است همچنان تراز تجاری خود در برابر پاکستان را با وجود تحریم‌های آمریکا مثبت نگاه دارد.»
تأمین انرژی
پاکستان از سال 2002 تاکنون به دلیل ضعف در زیرساخت‌ها و بعضاً حتی نبود زیرساخت‌های تولید برق در استان بلوچستان این کشور، برای تأمین برق مورد نیاز خانوارها و صنایع این استان اقدام به واردات برق از ایران کرده است. در حال حاضر پاکستان روزانه 100 مگاوات ساعت برق از ایران وارد می‌کند.
در اواخر سال گذشته میلادی «عمر ایوب خان» وزیر نیروی پاکستان به «مهدی هنردوست» سفیر ایران در اسلام‌آباد اعلام کرد دولت متبوعش آماده است تا برای تمدید توافقنامه واردات برق از ایران به میزان 100 مگاوات ساعت در روز با مقامات ایرانی وارد مذاکره شود. دو طرف همچنین بر ضرورت تداوم همکاری‌های دوجانبه در حوزه انرژی چه در زمینه تولید و چه در زمینه انتقال برق تأکید کردند.
گوادر پاکستان و چابهار ایران؛ دو رقیب یا دو خواهر؟
بسیاری از ناظران بر این باورند که هدف از احداث بندر گوادر پاکستان، تحت‌الشعاع قرار دادن بندر تازه رونق گرفته چابهار ایران بوده است. این دو بندر هر دو بازیگران مهمی در منطقه هستند؛ بندر گوادر برای ترانزیت کالاهای چینی و بندر چابهار برای ترانزیت کالاهای هندی.
در این میان عربستان سعودی نیز وارد این رقابت ژئوپلیتیکی شده است تا از این طریق به منافع استراتژیکی دست یابد. دولت ریاض در جریان سفر محمد بن سلمان ولیعهد پادشاه سعودی به پاکستان اعلام کرد قصد دارد برای ساخت بزرگترین پالایشگاه پاکستان در نزدیکی بندر گوادر سرمایه‌گذاری کند.
در مقابل، ایران نیز از سال 2017 با همکاری هند توسعه بندر چابهار که تنها 76 مایل دریایی (حدود 140 کیلومتر) با بندر گوادر فاصله دارد را آغاز کرده و حتی فاز نخست آن را به بهره‌برداری رسانده است. با توجه به اینکه پاکستان به‌عنوان رقیب همیشگی هند، راه دسترسی این کشور به افغانستان و آسیای میانه را عملاً مسدود کرده است، بندر چابهار ایران برای هند اهمیت ویژه‌ای یافته و دهلی‌نو حتی برای خارج کردن این بندر از دایره تحریم‌های آمریکا با مقامات واشنگتن به توافق رسیده است.
با این حال «محمد فیصل» سخنگوی وزارت خارجه پاکستان در سال 2018 با اشاره به اینکه حتی وزیر امور دریایی این کشور در مراسم افتتاح فاز نخست طرح توسعه بندر چابهار حضور داشته است، تأکید کرد که چابهار و گوادر در واقع دو خواهر هستند و در توسعه تجارت و حمل‌ونقل به‌عنوان مکمل یکدیگر عمل می‌کنند.
روابط بانکی
مدت کوتاهی پس از امضای توافق هسته‌ای موسوم به برجام بین ایران و کشورهای 1+5، تهران و اسلام‌آباد تصمیم گرفتند به‌رغم گشایش‌های ناشی از لغو تحریم‌های بانکی علیه ایران، دلار را از مبادلات تجاری دوجانبه خود حذف و پول ملی (ریال ایران و روپیه پاکستان) را جایگزین آن کنند.
تفاهم‌نامه مربوط به استفاده از پول ملی دو کشور در مبادلات تجاری دوجانبه، در سال 2016 و در حضور «خرم دستگیر خان» وزیر بازرگانی پاکستان و مهدی هنردوست سفیر ایران در اسلام‌آباد به امضا رسید. همچنین در سال 2017 بانک‌های مرکزی دو کشور در راستای کمک به رسیدن ارزش تجارت بین دو کشور به رقم هدف‌گذاری شده (5 میلیارد دلار) به توافقاتی در زمینه خدمات بانکی و پرداخت‌های دوجانبه دست یافتند.