گردشگران حوزه سلامت در منطقه، ایران را به عنوان یکی از مقصدهای اصلی خود انتخاب می‌کنند؛ گردشگرانی از عراق، افغانستان، عمان، قطر، کویت، آذربایجان و حتی کشورهای CIS، راهی ایران می‌شوند تا در کنار گردشگری تفریحی از خدمات درمانی و سلامت بهره گیرند. آنها برای بهر‌ه‌گیری از خدمات درمانی سرپایی یا بستری راهی شهرهایی چون تهران، مشهد، تبریز و شیراز می‌شوند. بازار گردشگری سلامت در ایران، بازار پررونقی است؛ از عراقی‌ها که در کنار زیارت مشهد مقدس به شیوه سنتی خدمات درمانی می‌گیرند تا آذربایجانی‌هایی که به تبریز سفر می‌کنند و عمانی‌هایی که خدمات چشم‌پزشکی را در شیراز دریافت می‌کنند. اما هرچه هست آمارها نشان از این دارد که باید ظرفیت‌های حوزه سلامت ایران معرفی شود و برای جذب سرمایه‌گذار خارجی در این حوزه کاری انجام شود؛ کاری دشوار اما مهم تا بتوان مانع حضور گردشگران سلامت در دیگر کشورهای نزدیک ایران از جمله ترکیه و هندوستان شد.
آرش انیسیان، قائم‌مقام انجمن خدمات بین‌الملل سلامت و مدیرعامل هلدینگ بیمارستان ابن‌سینا از بازار داغ گردشگری سلامت در کشور می‌گوید؛ او در عین حال تاکید می‌کند که بازار در اختیار دلال‌هاست. انیسیان در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» می‌گوید: باتوجه به اینکه ما هنوز هیچ زنجیره تأمین جدی را نتوانسته‌ایم برای بازار گردشگری سلامت ایجاد کنیم، حدود 90 درصد این بازار دست واسطه‌ها، دلال‌ها و افراد غیررسمی و گاه سودجو است.
او ادامه می‌دهد: عراقی‌ها یکی از مهم‌ترین گردشگران حوزه سلامت در ایران هستند که یا عضوی از خانواده آنها در ایران زندگی می‌کند یا عرب‌زبان‌های ایران آنها را در مبادی ورودی ایرانی در شلمچه و مهران جذب می‌کنند. همچنین به‌طور سنتی عراقی‌های شیعی‌مذهب به زیارت مشهد می‌آیند و در حین سفر زیارتی خدمات درمانی هم می‌گیرند. به این صورت صنعت گردشگری سلامت در ایران به‌صورت بنگاه‌های کوچک، شخصی و غیررسمی فعالیت می‌کند.
انیسیان می‌گوید: در حوزه گردشگری تعدادی شرکت‌های شناسنامه‌دار هم فعالیت می‌کنند اما سازوکار صنعتی و سازوکار کسب‌وکار رسمی در این حوزه رونق ندارد. عراقی‌ها با توجه به قرابت قبیله‌ای و فامیلی که از ساختارهای رسمی برای آنها کاراتر است، ترجیح می‌دهند به این سیستم سنتی در ایران بیشتر اعتماد کنند.
انیسیان در پاسخ به اینکه عملکرد سازوکار رسمی چگونه است که هنوز نتوانسته در برابر سازوکار سنتی موفق شود می‌گوید: واقعیت این است که ما کار را شروع کرده‌ایم. انجمن خدمات بین‌الملل سلامت که زیرمجموعه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران شکل‌گرفته، در حال قدرت گرفتن است؛ این انجمن حوزه گردشگری ایران و عراق را در دستور بررسی و مطالعه دارد. همین‌طور در کمیسیون گردشگری اتاق تهران و در کمیسیون گردشگری اتاق ایران باید فعال‌تر باشیم. نکته مهم این است که از مراکز رسمی درمانی، بیمارستان‌ها، شرکت‌های تسهیل‌گر توریسم سلامت و آژانس‌های مسافرتی عضو فعال جذب می‌کنیم. الآن این انجمن حدود 160 عضو دارد.
او ادامه می‌دهد: ما با برگزاری همایش‌هایی چون کنگره گردشگری سلامت کشورهای عضو اکو، ظرفیت‌های ایران را معرفی می‌کنیم تا فعالان گردشگری کشورهای عضو اکو ظرفیت‌های ایران را بشناسند. همچنین با برگزاری نمایشگاه‌های سلامت که سالیانه برگزار می‌شود توانمندی‌های خود را معرفی می‌کنیم.
به گفته انیسیان که به عنوان قائم‌مقام انجمن خدمات بین‌الملل سلامت نیز فعالیت دارد، این انجمن به‌عنوان بازوی اجرایی شورای راهبری گردشگری سلامت کشور فعالیت می‌کند تا زنجیره ارزشی را منطبق بر فعالیت‌های رسمی ایجاد کند و فعالان از حوزه مبادی رسمی فعالیت خود را ادامه دهند.
او در پاسخ به اینکه آیا روش‌های غیررسمی به لحاظ هزینه به روش‌های رسمی مزیتی دارد می‌گوید: واقعیت این است که این‌گونه نیست ولی اعتماد جامعه سنتی عراق به این سیستم تا الآن بیشتر بوده است. البته برخی از آنها هم متوجه شده‌اند که از فضای رسمی استفاده کنند. در ملاقات با مقامات عراقی برخی از آنها عدم نارضایتی خود را از سیستم سنتی اعلام کرده‌اند. آنها می‌خواهند که گردشگری سلامت کانالیزه و نظام‌مند شود.
او تصریح می‌کند: عدم رضایت آنها به دلیل این است که وقتی در صنعتی نظم و قانون نباشد هرکسی به سلیقه خود عمل می‌کند. فضا برای اجحاف باز می‌شود و اگر کسی گله و نارضایتی داشته باشد مرجع ناظر وجود ندارد. برای همین با کمک طرف‌های عراقی تلاش می‌کنیم گردشگران از مبادی رسمی خدمات بگیرند.
سازوکارهای حوزه سلامت که به آن تأکید دارید، چیست؟ انیسیان می‌گوید: ما الآن در حوزه گردشگری سلامت دو مؤلفه اساسی گردشگری و سلامت داریم. در حوزه سلامت بزرگ‌ترین توانمندی ایران در نیروهای انسانی‌اش است. اما در حوزه زیرساخت‌ها و تکنولوژی با کشورهایی مثل ترکیه قابل‌مقایسه نیستیم. ولی در حوزه خدمات سلامت مثل پیوند اعضا، رفع ناباوری، جراحی چشم، جراحی پلاستیک مراکز و پزشکان حاذقی داریم که حرف اول منطقه را می‌زنند.
او تصریح می‌کند: در زیرساخت جذب توریسم ضعف داریم، کشور ما خیلی توریست پذیر نیست مگر همین توریست زیارتی و سنتی که به کشور مراجعه می‌کنند و توقعشان در اندازه همین زیرساخت‌ها است. اگر بخواهیم توریست با توان مالی بالا و انتظار بالا جذب کنیم برای پاسخگویی به نیاز آنها زیرساخت رفاهی بالایی نداریم.
به‌غیراز عراقی‌ها از کشورهای دیگر هم توریست سلامت به ایران وارد می‌شود؟ انیسیان پاسخ می‌دهد: علاوه‌بر عراق از کشور عمان بری دریافت خدمات درمانی به ایران مراجعه می‌کنند. مدتی است از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس با اختلال پیش‌آمده در روابط سیاسی ایران با عربستان و امارات متحده عربی کمتر به ایران مراجعه می‌کنند، اما هنوز هم از کویت و قطر تعداد کمی مراجعه‌کننده داریم. آنها کشور اروپایی را ترجیح می‌دهند. البته عمانی‌ها هم در خیلی موارد هند را ترجیح می‌دهند اما برای خدمات چشم‌پزشکی مقصد آنها شیراز است.
او به گردشگران سلامت افغانستانی هم اشاره می‌کند که تمایل زیادی دارند به ایران بیایند ولی به اتباع افغانستان بسیار سخت ویزا داده می‌شود. آنها ترجیح می‌دهند به هندوستان سفر کنند.
انیسیان ادامه می‌دهد: گردشگران از آذربایجان از 25 سال قبل به تبریز مراجعه می‌کردند. همین‌طور کشورهای CIS هم به ایران می‌آیند. همچنین اتباع ایرانی ساکن اروپا برای جراحی زیبایی به ایران می‌آیند.
آیا آماری از گردشگران سلامت به ایران وجود دارد؟ انیسیان پاسخ می‌دهد: حدود 300 هزار نفر گردشگر سلامت به ایران مراجعه می‌کنند. اما دانستن اینکه هر کشور چه تعداد گردشگر سلامت به ایران دارد، کار دشواری است. سال گذشته به 20 هزار عمانی ویزای درمانی داده‌شده است. اما آمار دقیقی از توریست سلامت عراقی نداریم و معلوم نیست کدام گردشگر زیارتی است و کدام درمانی. تعداد گردشگر سلامت افغانستانی بسیار کم است؛ با کشور آذربایجان به دلیل لغو روادید نمی‌توانیم آمار دقیقی داشته باشیم.
آرش انیسیان در مورد چشم‌انداز صنعت گردشگری سلامت می‌گوید: واقعیت این است که شرایط سیاسی و اقتصادی در جذب توریسم و توسعه زیرساخت جذب توریسم سلامت مؤثر است. باید شرکت‌های تسهیل گر حرفه‌ای و استارت‌آپ‌ها پا بگیرند. ما به جذب سرمایه خارجی نیاز دارم. اگر بخواهیم با امکانات داخلی کار را پیش ببریم شاید حدود 80 سال کار طول بکشد. اگر بخواهیم از سرمایه خارجی بهره بگیریم نیاز به ثبات اقتصادی و تمایل سرمایه‌گذار خارجی به این حوزه‌ها داریم. باید بازگشت سرمایه را تضمین کنیم. اما در شرایط حاضر، این‌های بسیار دشوار است.