بیش از 20 کشور تولیدکننده نفت به رهبری عربستان و روسیه و با وساطت آمریکا پس از چند روز مذاکره سرانجام روز یکشنبه بر سر بزرگترین کاهش هماهنگ تولید نفت در تاریخ صنعت نفت جهان به توافق رسیدند و مقرر شد مجموع تولید نفت آنها به میزان 9.7 میلیون بشکه در روز کاهش یابد.
اما با توجه به شرایط موجود احتمالاً این کاهش بزرگ نیز برای نجات بازار نفت کافی نخواهد بود. طی هفته‌های اخیر شیوع ویروس کرونا تجارت بین‌المللی را فلج کرده و ترددهای روزانه، سفرهای هوایی و حمل‌ونقل کالاها را به‌شدت کاهش داده است. کارشناسان حوزه نفت و انرژی می‌گویند تقاضای جهانی نفت بین 25 تا 35 میلیون بشکه در روز کاهش یافته است که این رقم بسیار بیشتر از میزان کاهش تولید روزانه‌ای است که تولیدکنندگان بزرگ نفت برای انجامش به توافق رسیده‌اند.
انتشار خبر این توافق موجب افزایش نسبی قیمت نفت در ابتدای معاملات روز دوشنبه شد، اما قیمت نفت سبک تگزاس در پایان معاملات تنها به 22.41 دلار در هر بشکه رسید که این رقم کمتر از نصف قیمت‌های ثبت شده برای نفت سبک تگزاس در اوایل سال جاری میلادی است. با این حال بسیاری از تحلیلگران می‌گویند اگر اعضای اوپک و دیگر تولیدکنندگان بزرگ نفت جهان برای کاهش تولید نفت به توافق نرسیده بودند، قیمت نفت حتی می‌توانست حتی بیش از این سقوط کند.
مدیران ارشد شرکت‌های فعال در صنعت نفت آمریکا –که 10 میلیون شغل به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به آن وابسته‌اند- از توافق نفتی جدید و نقش دونالد ترامپ در حصول این توافق استقبال کرده‌اند اما در عین حال تأکید دارند که توافق جدید نمی‌تواند به مشکلات مالی آنها پایان دهد.
کِرک ادواردز، مدیرعامل شرکت لاتیگو پترولیوم تگزاس، در این رابطه می‌گوید: «مشکل اصلی این است که هنوز به اندازه کافی تقاضا در بازار نفت وجود ندارد. حتی با وجود کاهش تولید نفت، حجم عظیمی از مازاد عرضه در بازار باقی خواهد ماند. به همین دلیل است که پس از توافق اخیر شاهد رشد چشمگیر قیمت نفت نبوده‌ایم. با این شرایط پیش‌بینی من این است که تنها در حوضه نفتی پرمیان تگزاس حدود 40 هزار نفر از کارگران اخراج خواهند شد. دیگر هیچ دلیلی برای حفر یا تکمیل چاه‌های نفتی جدید وجود ندارد زیرا بازاری نیست که بتوان تولید جدید را در آنجا فروخت.»
اگرچه کاهش قابل‌توجه قیمت نفت طی هفته‌های اخیر می‌تواند محرکی برای افزایش تقاضای جهانی این محصول باشد، اما این افزایش تقاضا احتمالاً تا زمان مهار ویروس کرونا به تعویق خواهد افتاد. از طرفی اجرای توافق کاهش 9.7 میلیون بشکه‌ای تولید نفت که حتی کشورهای آمریکا، کانادا برزیل و نروژ –که هیچ‌یک جزو ائتلاف نفتی موسوم به اوپک پلاس نیستند- نیز در آن مشارکت دارند، از روز اول ماه می (12 اردیبهشت) آغاز خواهد شد و تا آن زمان پالایشگاه‌های اروپایی با کمبود ظرفیت ذخیره‌سازی نفت مواجه خواهند شد.
فرانسیسکو بلانچ، رئیس بخش تحقیقات بازار کالاهای خام در بانک آو آمریکا، در توصیف وضعیت موجود تأکید می‌کند: «سقوط تقاضا آنی و عمیق است، در حالی که کاهش عرضه احتمالاً به‌مرور زمان و طی چند مرحله اتفاق خواهد افتاد. بدین ترتیب ریسک‌های متعددی در بازار باقی خواهند ماند.»
به گفته کارشناسان مؤسسه اطلاعات انرژی و کالاهای خام «گلوبال پلاتز»، یک ریسک بزرگ برای توافق نفتی جدید این است که برخی از کشورهایی که توافق کرده‌اند تولید نفت خود را تا 23 درصد کاهش دهند، به حرف خود عمل نکنند. کارشناسان گلوبال پلاتز می‌گویند برخی اعضای اوپک قبلاً نیز بارها دست به تقلب زده و سهمیه‌بندی را رعایت نکرده‌اند که آخرین مورد آن همین ماه گذشته اتفاق افتاده است.
از طرفی برخی تولیدکنندگان نفت سعی در حفظ سهم بازار خود در چارچوب توافق دارند. به‌عنوان مثال، شرکت نفتی سعودی آرامکو روز یکشنبه تنها ساعاتی پس از اعلام توافق نفتی، تخفیف فروش محصولات خود را برای دومین ماه متوالی تمدید کرد. این اقدام اگرچه نقض توافق محسوب نمی‌شود اما نشان می‌دهد که سعودی‌ها مصمم هستند که به هر قیمتی از سهم بازار خود دفاع کنند.
در چارچوب توافق نفتی جدید، بیشترین کاهش تولید نفت در ماه‌های ملی و ژوئن (از اواسط اردیبهشت تا اواسط تیرماه) اتفاق خواهد افتاد، اما کشورهای مشارکت‌کننده در این توافق متعهد شده‌اند که تا آوریل 2022 یعنی تا دو سال آینده نیز تولید نفت خود را در سطحی پایین‌تر نگاه دارند. این نشان می‌دهد که تولیدکنندگان نفت عملاً پذیرفته‌اند که تقاضای نفت حتی پس از پایان بحران کرونا نیز به حالت عادی بازنخواهد گشت.
چشم‌انداز صنعت نفت جهان تا حد زیادی به تحولات مربوط به ویروس کرونا گره خورده است؛ چیزی که کمتر کسی می‌تواند با اطمینان اقدام به پیش‌بینی درباره آن کند. پل سانکی، مدیرکل منطقه‌ای بانک سرمایه‌گذاری «میزوهو سکیوریتیز» در نیویورک، در این خصوص می‌گوید: «آیا ویروس کرونا یک ویروس دوره‌ای است؟ آیا تقاضای نفت به‌صورت ساختاری تحت تأثیر دنیای ماسک‌ها قرار می‌گیرد و بیشتر سقوط می‌کند؟ به یاد داشته باشید که در واقع سقوط تقاضای نفت تنها یکی از تأثیرات ویروس کرونا است که ظرف یک ماه اتفاق افتاده است.»
کشورهای تولیدکننده نفت در خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین نه‌تنها به دلیل کاهش قیمت نفت دچار مشکلات اقتصادی خواهند شد، بلکه احتمال تنش‌های سیاسی نیز در این کشورها وجود دارد زیرا دولت‌های آنها مجبور به کاهش طرح‌های حمایتی و یارانه‌های انرژی خواهند شد. به‌عنوان مثال ممکن است تلاش‌های عربستان سعودی برای متنوع‌سازی اقتصادش به خطر بیفتد زیرا درآمدهای نفتی این کشور به‌شدت کاهش یافته و برای اجرای طرح‌های جدید کفایت نمی‌کند.
در آمریکا نیز کاهش تقاضا و تولید نفت می‌تواند اقتصاد ایالت‌هایی مانند تگزاس، اوکلاهما، داکوتای شمالی و آلاسکا –به‌ویژه مناطق روستایی این ایالت‌ها که وابستگی شدیدی به شرکت‌های نفتی دارند- را به رکود بکشاند. در برخی مناطق این ایالت‌ها اگرچه موارد زیادی از آلودگی به ویروس کرونا مشاهده نشده است، اما رستوران‌ها و هتل‌ها به حالت تعطیل درآمده‌اند زیرا شرکت‌های نفتی عملاً فعالیت‌های خود را در این مناطق متوقف کرده‌اند.
با این حال، باید گفت که توافق نفتی اخیر بین اعضای اوپک و سایر تولیدکنندگان بزرگ نفت در جهان توانسته است یک کف قیمتی موقت را برای جلوگیری از سقوط بیشتر قیمت نفت حداقل در کوتاه‌مدت ایجاد کند و همین راهکار موقت نیز ممکن است به نجات برخی شرکت‌های نفتی منجر شود.