۱۲ اردیبهشت سالروز شهادت استاد مرتضی مطهری به عنوان روز معلم نامگذاری شده است. روز کسانی که نقش مهمی در تربیت آینده سازان ایران را دارند. سرنوشت کشور وابسته به آموزشی است که از همان دوران کودکی و نوجوانی به نسل امروز منتقل می‌شود. از همین رو، اهمیت جایگاه معلم قابل اندازه گیری نیست. کسانی که بدون ادعا و با کمترین مزایا، فداکارانه ایستاده اند تا نظام آموزشی ایران را زنده نگه دارند، بیش از این شایسته قدردانی هستند. آن هم در شرایطی که مجبور شده اند با روش های از راه دور به آموزش ادامه دهند و در این شرایط سخت از حرکت بازنایستند.
با شیوع ویروس کرونا از اسفند ماه سال ۹۸، کمتر کسی تصور می‌کرد که این ویروس یکباره همه چیز را این چنین متوقف کند. نظام آموزش و پرورش از جمله بخش‌های متاثر از این بیماری است که همچنان در تعطیلی به سر می‌برد؛ اما فقط در مدارس و نه خانه‌ها. از همان روزهای آغازین شیوع بیماری کرونا و تعطیلی چند روزه مدارس، وزیر آموزش و پرورش در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: « ملت هشیار ایران در گذر از گردنه‌های سخت، آموخته چگونه تهدیدها را به فرصت تبدیل کند. تعطیلی مدارس به معنای تعطیلی آموزش نیست. در اجرای دستور رییس‌جمهور، با برنامه‌ریزی انجام‌گرفته، دانش‌آموزان با هدایت معلمان، دروس را از طریق رسانه ملی و فضای مجازی پیگیری می‌کنند.»
بعد از این توییت بود که محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در زیر توئیت حاجی میرزایی از آمادگی این وزارت‌خانه برای مساعدت به نظام آموزشی خبر داد. این چنین، نظام آموزشی کشور برای اولین بار شکل جدیدی از آموزش در فضای مجازی را تجربه می‌کند که تاریخچه‌ای طولانی در دیگر کشورهای پیشرفته دارد. فرصتی که با نقش‌آفرینی و ابتکار معلمان مدارس و اساتید دانشگاه‌ها ممکن شده است.
موبایل و تبلت، جای کتاب و دفتر
«تا پیش از کرونا کتاب بود و دفتر؛ اما الان همه چیز در موبایل و تبلت است». این صحبت خیلی از والدینی است که این روزها چاره‌ای جز کنار آمدن با این شکل جدید درس خواندن ندارند. در آموزش در دوران کرونا، دانش آموزان باید راس ساعت خاصی در کلاس مجازی که جای نیمکت‌ها را موبایل گرفته حاضر شوند. معلم‌ها تکالیف را در گروه‌های مجازی ارسال می‌کنند و پیگیری هم از همین مسیر است. گاهی این شکل آموزشی با ارسال یک ویدیو است، گاهی تنها صدای ضبط شده‌ای از معلم و گاهی هم تنها یک متن کوتاه از تکلیف امروز و فردا.
معلم‌ها هم که زمانی توصیه‌شان دوری دانش‌آموزان از موبایل و سایر ابزارهای دیجیتال بود، امروز خود مجبور به استفاده از این ابزارهای نوین برای تجربه شکل جدیدی از آموزش هستند که به گفته برخی معلم‌ها نوع رابطه معلم – دانش آموزی را تغییر داده است.
بدری، معلم پایه دوم در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران، این تغییرات جدید را تجربه جدید برای معلم‌ها می‌داند که منجر به بروز خلاقیت در آنها شده است. او خوشحال است که این سبک جدید جایگزین تعطیلی طولانی مدت مدارس شده است. موضوعی که به عقید او نه خوشایند دانش‌آموزان است و نه معلمان. می‌گوید: « معلم به هر روز سر کلاس حاضر بودن زنده است. اگر قرار بود قبل از تابستان هم این همه تعطیلی باشد، معلوم نبود چه پیامدهای روانی را معلمان در کنار کرونا باید تحمل می‌کردند.» او توضیح می‌دهد که هر روز به عشق دیدار بچه ها یا حتی شنیدن صدای آنها از خواب بلند می‌شود، گروه را چک می‌کند و مطالبی را که از قبل آماده کرده بود ارسال می‌کند و پیگیر تکالیف درسی است.»
اما هنوز این روش، آنطور که معلم‌ها می‌گویند جای کار بسیاری دارد. تا قبل از کرونا هیچ پروتکلی برای پیشبرد آموزش در فضای آنلاین وجود نداشت و اتفاقات چند وقت اخیر حکم تلنگری را داشت که از این به بعد، به عنوان یک ضرروت بهتر برنامه‌ریزی شود.
بدری توضیح می‌دهد: ساختار آموزش آنلاین تجربه واقعا جدیدی است و شرایطی را ایجاد کرده که هم معلم‌ها و هم دانش‌آموزان و خانواده های آنان از ظرفیت تکنولوژی به بهترین نحو استفاده کنند. خود من قبلا با انواع نرم افزارهای محتلف برای تدوین یا صداگذاری اصلا آشنا نبودم، اما الان به حکم ضرورت معلم‌ها یادمی‌گیرند که چطور از این ابزارهای نوین استفاده کنند.
بیگی معلم پایه هشتم هم معتقد است که این فضای جدید تبدیل به فرصت شده و باعث شده تا مهارت‌ها افزایش پیدا کنند. او توضیح می‌دهد: « قبلا هم معلم‌ها و دانش آموزان باید در اینترنت برای موضوعی جست و جو می‌کردند و جزو تکالیف درسیشان بود. در کلاس ما با وجود یک سیستم همه دانش آموزان امکان جست و جو و کار با اینترنت را نداشتند و تنها می‌شد یک نفر این کار را انجام دهد بقیه نگاه کنند، اما از زمانی که کرونا آمده است، دانش آموزانم تک تک در خانه با اینترنت کار می‌کنند. الان بچه‌ها خیلی بهتر می‌توانند با کامپیوتر کار کنند. خانواده‌ها هم مجبور شدند که کنار کودک باشند و همراهی خانواده‌ها بسیار از قبل شده است. به همین دلیل الان خانواده ها کاملا در جریان آموزش کودک هستند.»
مدرسه در خانه با اپلیکیشن « شاد»
تداوم کرونا و تعطیلی مدارس، باعث شد آموزش و پرورش به دنبال راهی برای ایجاد ارتباط میان دانش آموزان و معلمان شود. نتیجه این تلاش‌ها، راه اندازی شبکه اجتماعی «شاد» بود که به تازگی اعلام شده ۷.۵ میلیون دانش آموز در آن عضویت دارند و همچنین در روزهای آینده اینترنت در فضای این شبکه برای همه دانش آموزان و معلمان رایگان می‌شود.
براساس گزارش مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات آموزش و پرورش، تا روز شنبه، ۳۰ فروردین ۹ میلیون و ۱۲۸ هزار بار شبکه آموزش دانش‌آموزی نصب شده که از این تعداد، ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار دانش‌آموز، ۴۶۰ هزار معلم و ۹۳ هزار مدیر، وارد شبکه شاد شده‌اند و بیش از ۱ میلیون ۷۳۶ هزار کلاس درس در شبکه آموزشی دانش آموزان ایجاد شده است. در همین مدت، ۱۰.۲ میلیون فایل و ۲۵۱ میلیون پیام در این شبکه مبادله شده است.
کرونا و ضرورت سیاست‌گذاری در عرصه آموزش مجازی
گرچه حرکت و هدایت آموزش در فضای مجازی و بهره گیری از نوعی متفاوت از یاددهی و یادگیری می تواند راه را برای ایده های خلاقانه تر باز کند، اما نباید از تجهیز زیرساخت‌های لازم در این عرصه غفلت ورزید. دسترسی به اینترنت و ابزارهای هوشمند برای همه دانش‌آموزان دو مقوله مهمی هستند که باید در سیاست‌گذاری اجتماعی مورد توجه قرار گیرند تا کرونا به ابزاری برای تشدید نابرابری‌ها در آموزش تبدیل نشود. همانطور که رییس سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور اعلام کرده ۲۰ تا ۳۰ دانش آموزان با نیازهای ویژه به آموزش مجازی دسترسی ندارند و با تداوم کرونا تا سال تحصیلی ۹۹ ، همانطور که فعالان حوزه سیاست گذاری و رفاه اجتماعی هشدار می دهند بیم آن می‌رود که وجود شکاف جدی بین دهک‌های درآمدی، و مناطق شهری و روستایی در زمینۀ دسترسی به تسهیلات ارتباطی به‌ویژه اینترنت موجب می‌شود تا در اجرای برنامه‌های آموزش مجازی، محروم‌ترین گروه‌های جمعیتی از برنامه‌ها طرد شوند.