از زمانی که چین رسماً شیوع ویروس کرونا را در این کشور اعلام کرد، قیمت نفت در شوک این خبر ریزشی شد و تا امروز که این بیماری امان بسیاری از کشورها را بریده، تقاضای نفت در جهان چیزی در حدود 30 میلیون بشکه در روز کاهش‌یافته و این‌طور که به نظر می‌رسد، فعلاً هم سر بازگشت ندارد. نگرانی از ماندگاری این صنعت مهم که اقتصاد جهان را تغذیه می‌کند در بحران، موجب شده تا نگاه‌ها به جهان پس از کرونا دوخته شود. برخی معتقدند جهان پس از کرونا، نظم دیگری می‌طلبد و شباهتی به این روزهای جهان ندارد. آیا اصولاً هنوز جایگاه نفت در جهان در همان اهمیت قبل خواهد ماند یا عنصر دیگری جانشین این منبع انرژی و محرک اقتصاد خواهد بود؟ ایران، کجای ماجراست؟ دیگر کشورها در چه جایگاهی قرار خواهند گرفت و ایران چگونه باید روابط خود را با آن کشورها، طراحی و تنظیم کند؟ نرسی قربان، کارشناس ارشد انرژی در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» از آینده و وضعیت بازار نفت می‌گوید.
نرسی قربان می‌گوید: نفت پس از شیوع و گسترش ویروس کرونا اقتصاد جهان با شوکی بزرگ روبرو شد، درنتیجه این شوک ما با کاهش تقاضای کل نفت و فرآورده‌های نفتی، تعطیلی سیستم هواپیمایی، در سطح جهان دچار افت شدید شده و نگرانی‌های جدی‌ای را در اقتصاد جهان ایجاد کرده است.
او ادامه می‌دهد: برخی از کارشناسان از افت 30 درصدی نفت می‌گویند وقتی کرونا شیوع شد، اوپک و اوپک پلاس با کاهش تولید مقداری از این شوک را خواستند جبران کنند، اما در مرحله اول به توافق نرسیدند تا اینکه عربستان اعلام کردند که 3 هزار بشکه نفت به بازار سرازیر می‌کند، این موضوع باعث کاهش 30-40 درصدی قیمت‌ها شد و قیمت نفت از 50 دلار به 25 دلار رسید.
نرسی قربان معتقد است: اقتصاد بسیاری از کشورها در پی شیوع ویروس کرونا، دچار آسیب جدی شده است اما اقتصاد ایران که به‌واسطه تحریم‌ها تا اندازه‌ای از وابستگی به نفت رهیده و خوشبختانه هنوز سقوط نکرده، به نظر می‌رسد بتواند از این بحران عبور کند. البته داستان کرونا چینش قدرت اقتصادی و سیاسی در جهان را هم برهم زده است. اکنون قیمت نفت به رقمی رسیده که دیگر هیچ نفتی که تولید آن بیشتر از 25 دلار هزینه‌بر باشد، تولید نخواهد شد. در ادامه روند کنونی، تمامی شیل‌گس‌های آمریکا تقریباً تعطیل خواهد شد، چون کمتر از قیمت‌گذاری 50 دلار در هر بشکه، امکان تولید ندارد.
او تاکید می‌کند: عرضه و تقاضای نفت این روزها مشکل بزرگی است؛ وقتی عرضه 25 دلار نفت وجود دارد، تولید شیل اویل آمریکا اقتصادی نیست و متوقف می‌شود، یعنی تولید حدود 8 میلیون بشکه نفت در آمریکا و کانادا قطع‌شده و شاید به‌اندازه از سایر جاهای دنیا قطع می‌شود، تولید نفت این روزها به‌صرفه نیست و عرضه نفت با شوکی جدی مواجه خواهد شد؛ البته فرارسیدن این شوک به زمان نیاز دارد.
به گفته قربان، کارشناس ارشد انرژی در آینده سرمایه‌گذاری در مناطق نفتی که تولید بالا و هزینه بالایی دارند که متوقف خواهد شد و این شوکی دیگر است که ممکن است در شش ماه آینده دامن نفت را بگیرد. تقاضا برای نفت 25 دلاری بیشتر از نفت 50 دلاری است و درنتیجه همین مسئله تقاضای نفت در آینده بالاتر می‌رود؛ در آینده تحولات عمده‌ای در صنعت گاز و نفت خواهیم داشت.
به گفته نرسی قربان وقتی قراردادهای فروش به بازار آینده تمام شود، تولید شیل نیز به اتمام می‌رسد. گفته می‌شود 10 میلیون نفر در آمریکا مشاغل وابسته به صنعت نفت و گاز دارند و این صنعت در حال تعطیل‌شدن است. مدیران شیل‌اویل‌ها از بانک‌های مختلف برای تولید تسهیلات دریافت کرده‌اند که یکباره متوقف می‌شود و بانک‌ها نمی‌توانند پول‌هایشان را پس بگیرند که روی سیستم بانکی فشار خواهد آورد. تولید شیل‌گس‌ها در آمریکا چیزی در حدود شش، هفت میلیون بشکه در روز است؛ یعنی آمریکا از کشوری که واردکننده عمده بود به سمت این رفت که در 2020 صادرکننده شود، اما در عمل ممکن است بازهم واردکننده عمده باقی بماند. درنتیجه یک تغییر بزرگ ایجاد می‌شود. در مورد نفت کشورهای دیگر که از دریا و مناطق صعب‌العبور است، مثلاً در کانادا، تولید کاملاً تحت تأثیر این قیمت قرار گرفته و شاید تا حد زیادی متوقف شود. درنتیجه تغییرات ساختاری را شاهد خواهیم بود.
او نگاهی به وضعیت کشورهای تولید کننده نفت در خاورمیانه می‌اندازد: در کشورهای عربستان و امارات که به قیمت نفت خیلی وابسته هستند، صندوق ارزی بسیار عظیمی وجود دارد که 500، 600 میلیارد پس‌انداز ارزی دارند، اینها یک تا دو سال به‌راحتی می‌توانند اوضاع را بگذرانند. البته عربستان چون حدود 20 برابر ایران صادرات نفت دارد و 20 برابر ایران هم از کاهش قیمت ضربه خواهد خورد.
قربان از وضعیت بازار روسیه می‌گوید: روسیه نیز بسیار وابسته به نفت و گاز است. برخی کارشناسان می‌گویند اگر نفت به کمتر از 40 دلار در هر بشکه برسد، بودجه روسیه، مشکل‌ساز خواهد شد. نفت در بسیاری از نقاط روسیه نیز با هزینه تولید بالای 25 دلار استخراج می‌شود. درنتیجه روسیه هم با مشکل عمده‌ای روبه‌رو خواهد شد. البته سعی می‌کنند از طرق دیگری جبران کنند، اما روسیه هم تحت‌فشار خواهد بود و سعی می‌کند با همکاری اوپک، قیمت نفت را متعادل کنند.
او به تنها کشور برنده در بازار فعلی نفت اشاره می‌کند: شاید تنها کشوری که از اتفاق اخیر به‌خوبی بهره‌مند شود، چین به‌عنوان واردکننده عمده نفت و گاز است، زیرا پول کمتری برای انرژی هزینه خواهد کرد. به همین دلیل گمان می‌رود رشد اقتصادی چین در قیاس با سایر کشورها، زودتر به روند سابق برگردد.
قربان نگاهی به وضعیت اقتصادی ایران می‌اندازد و می‌گوید: ایران دومین ذخایر گاز جهان و چهارمین ذخایر نفت جهان دارد؛ بزرگ‌ترین منبع اقتصادی ایران تحت تأثیر شیوع ویروس کرونا قرار گرفته است؛ اما مشکل این فقط بیماری کرونا نیست. تفاوت همه این کشورها با ما این است که آنها اقتصاد پویا و محکمی داشته‌اند و اکنون به مشکل خورده‌اند، اما اقتصاد ما به خاطر تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی در وضعیت خوبی نبوده و اکنون کمی وضعیت آن، بدتر شده است. ایران تحت تحریم بسیار سخت اکنون صادرات عمده ندارد و حتی نیمه متوقف خواهد شد. علاوه بر آنکه بیشتر چاه‌های نفت ایران قدیمی هستند و روی آنها سرمایه‌گذاری شده و خرج عملیاتی برای تولید ندارد اما برای کشورهایی که می‌خواهند در این موارد سرمایه‌گذاری کنند، بسیار مشکل خواهد بود.
قربانی معتقد است: اقتصاد ایران روزهای سخت خود را با تحریم سپری کرده است و قرار نیست وضعیت امروز ما تحت تأثیر کرونا بدتر از وضعیت دیروز زیر سایه تحریم باشد؛ اما این تأثیر در درازمدت بیشتر خواهد شد. البته کرونا تمام هم شود ما نمی‌توانیم نفت بفروشیم. اقتصاد ایران مثل مریضی است که در حال مداوا در سی‌سی‌یو بوده ولی اقتصاد کشورهای توسعه‌یافته مثل جوانی است که در خیابان زمین‌خورده است. درحال‌حاضر هم نمی‌توان تحلیل دقیقی درباره قیمت آینده نفت ارائه داد.
او تصریح می‌کند: تا زمانی که کرونا امنیت سلامت مردم را تهدید می‌کند، مشکل تقاضا برای انرژی و فرآورده‌های نفتی حل نخواهد شد. ما باید به همه این موارد توجه کنیم؛ باید برای حضور در بازار عراق و ترکیه فکر اساسی کنیم؛ الان قرارداد 25 ساله گاز ایران با ترکیه در حال اتمام است، در آینده ترکیه ممکن است با ان قیمت خوب قبلی از ایران گاز نمی‌خرد، باید در این حوزه فکر اساسی کنیم.
او از مسیر پیش‌روی ایران می‌گوید: در شرایط فعلی بهترین فرصت برای ایران است که تلاش کند با جهان وارد مذاکره شده و مشکل خود را با دنیا حل کند. سرانجام روزی ماجرای تلخ کرونا تمام می‌شود و بار دیگر رشد اقتصادی در دنیا شروع می‌شود، ما باید تلاش کنیم زیر فشار تحریم‌ها نمانیم. در شرایط فعلی باید با دنیا تعامل کرد و امروز شاید بهترین فرصتی است، باید با مذاکره مشکلات خود را حل کنیم؛ اگر تحریم‌ها برداشته شود ما پتانسیل بسیاری خوبی برای رشد خواهیم داشت.