این روزها صحبت از رشد بورس و هجوم نقدینگی به بازار سرمایه نقل محافل اقتصادی است. برخی معتقدند این‌یک فرصت تاریخی است که اگر دیر بجنبیم از کف اقتصاد ایران خواهد رفت. این فرصت تاریخی استفاده از ظرفیت بورس در تامین‌مالی بنگاه‌های بزرگ در ایران است. برای همین روز گذشته کمیسیون انرژی اتاق ایران مهمان کارشناس‌هایی از شرکت فرابورس ایران بود؛ در این نشست حمیدرضا صالحی با طرح این پرسش کلی که «بخش خصوصی چگونه می‌تواند از ظرفیت بازار سرمایه استفاده کند؟» از وضعیت بنگاه‌های تولیدی و پیمارنکارها گفت و اینکه انها در عمل با چه موانع و مکشلاتی برای ورود به بازار سرمایه و استفاده از ظرفیت‌های این بازار دارند؟
صالحی در ابتدای جلسه گفت: در کشورهای توسعه‌یافته عمدتاً تامین‌مالی بنگاه‌های بزرگ در بازار سرمایه انجام می‌شود و بانک‌ها بیشتر به تامین‌مالی شرکت‌های کوچک و متوسط می‌پردازند. اما در ایران وضعیت برعکس است. شرکت‌های بزرگ به‌دلیل داشتن دارایی زیاد و توان لابی بیشترین استفاده را از منابع بانکی برده‌اند و شرکت‌های کوچک و متوسط عملاً نتوانسته‌اند استفاده چندانی از این منابع ببرند.
او ادامه داد: باید بتوان در این روزها چالش‌های پیش‌روی بخش خصوصی را در حوزه تأمین مالی از بازار سرمایه برطرف کرد؛ البته در سال‌های گذشته بورس چون گستردگی و عمق کافی نداشته در تامین‌مالی بنگاه‌ها ناتوان بوده‌است. اما حالا به واسطه رشد سریع بازار سرمایه برای اولین بار این فرصت ایجاد شده که بازار سرمایه نقش بیشتری در تامین‌مالی بنگاه‌های اقتصادی بزرگ برعهده گیرد
بعد از این گفته صالحی، ندا بشیری، مدیر ابزار مالی شرکت فرابورس ایران درباره نحوه تأمین مالی از طریق اوراق بدهی گفت.
بشیری گفت: تامین‌مالی بنگاه‌ها در بازار سرمایه معمولاً به دو روش انتشار اوراق سرمایه‌گذاری یا انتشار اوراق بدهی قابل‌انجام است. رایج‌ترین نوع اوراق سرمایه‌گذاری در ایران همان سهام جدیدی است که شرکت‌ها در زمان افزایش سرمایه منتشر می‌کنند؛ یعنی شرکتی که سهامی عام است و قبلاً سهامش در بورس عرضه شده تصمیم می‌گیرد نقدینگی موردنیاز برای طرح‌های توسعه‌ای خود را از طریق افزایش سرمایه تأمین کند پس به میزان نقدینگی موردنیاز، سهام جدید منتشر می‌کند. این کار به‌خصوص اگر با سلب حق‌تقدم از سهامداران قبلی همراه باشد می‌تواند به تامین‌مالی مستقیم شرکت از محل جذب نقدینگی سهامداران جدید منجر شود.
قبل از تبیین این نکته بشیری درباره تفاوت تأمین منابع مالی برای بنگاه‌ها از طریق بانک و بازار سرمایه گفت؛ در بازار سرمایه مبالغ بالاست؛ یعنی از 60 الی 70 میلیارد تومان به بالاست؛ در وام با دوره تنفس هر ماه اصل پول و بهره بانکی به صورت اقساط دریافت می‌شود ولی در بازار سرمایه اصل پول در آخر بازپرداخت می‌شود؛ مسئله دیرکرد در زمان تأمین سرمایه از بازار سرمایه خیلی نمره منفی دارد.
بشیری درباره تامین‌مالی بنگاه‌ها در بورس، از طریق انتشار اوراق بدهی گفت: در این حالت شرکت‌ها اوراقی نظیر اوراق اجاره، مشارکت، استصناع، صکوک، منفعت، مرابحه یا اوراقی رهنی منتشر می‌کنند و این اوراق در بورس به‌صورت عمومی عرضه می‌شود.
او درباره تفاوت اوراق بدهی با اوراق سرمایه‌گذاری هم گفت: اوراق سرمایه‌گذاری برای خریدار آنها مالکیت ایجاد می‌کند و به همین دلیل دامنه سود یا زیان آنها می‌تواند گسترده‌تر باشد و به همین دلیل ریسک بیشتری دارند. اما اوراق بدهی به منزله بدهی شرکت منتشرکننده اوراق بوده و وی ملزم به بازپرداخت بدهی براساس شرایط اعلام شده در زمان انتشار اوراق است به همین دلیل ریسک و طبعاً سود بالقوه کمتری دارند. انتشار اوراق بدهی شبیه وام گرفتن از بانک‌ها است با این تفاوت که به جای یک بانک، هزاران خریدار اوراق به بنگاه موردنظر وام داده‌اند.
او تنوع ابزارهای تأمین مالی گفت و آن را از اقدامات لازم در راستای افزایش سهم بازار سرمایه در تأمین مالی بنگاه‌ها دانست: اما این تنوع‌بخشی لزوماً به رفع نیاز مالی بنگاه‌ها نمی‌انجامد بلکه آنچه از خود شیوه‌های تأمین مالی مهم‌تر است، متناسب کردن ابزارهای تأمین مالی با نیاز بنگاه‌ها و تسهیل شرایط استفاده از آن‌هاست.
بشیری درباره انواع اوراق و مکانیزم آن گفت: اوراق اجاره، مرابحه، استضاح، خرید دین، رهن و غیره که در نهایت مکانیزم همه شبیه به هم است. اما بهترین اوراق برای بخش خصوصی اوراق اجاره است. که به دو طریق تأمین دارایی و تأمین نقدینگی انجام می‌شود.
بعد از صحبت‌های بشیری، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران درباره تضامین و مسائل و مشکلات آن برای بخش خصوصی گفت و تاکید کرد که باید این موانع از پیش پای بخش خصوصی برداشته شود و یا اینکه این موانع تسهیل شود.
در ادامه این نشست اخلاقی یکی دیگر از کارشنان سازمان فرابورس ایران درباره شکل دیگری از اوراق سرمایه‌گذاری در قالب صندوق‌های تامین‌مالی گفت. او گفت: این صندوق‌ها با هدف تامین‌مالی فعالیت‌های توسعه‌ای بنگاه‌ها ایجاد شده و واحدهای سرمایه‌گذاری یا اصطلاحاً یونیت آنها در بورس به‌صورت عمومی عرضه می‌شود.
به گفته اخلاقی در ایران سه نوع صندوق سرمایه‌گذاری وجود دارد؛ صندوق پروژه که پروژه‌های توسعه صنعتی و عمرانی و خدماتی را تامین‌مالی می‌کند، صندوق زمین و ساختمان که فعالیت‌های املاک و مستغلات را تامین‌مالی می‌کند و صندوق‌های جسورانه (VC) که به سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ‌ها می‌پردازد.
در این نشست عنوان شد که یکی از مشکلات دیگر بورس در این زمینه ضعف نهادهای مرتبط با تامین‌مالی است. بانک‌های سرمایه‌گذاری یا نهادهای تامین‌مالی یکی از ارکان مهم تامین‌مالی شرکت‌ها در بورس هستند که هنوز قوت کافی در ایران ندارند. در این نشست عنوان شد ههم‌اکنون ۱۰ شرکت تأمین سرمایه در ایران مجوز فعالیت دارند که هیچ کدام نهادهای بزرگ و جاافتاده‌ای نیستند.
اخلاقی درباره صندوق پروژه هم نکاتی را در این نشست مطرح کرد: هدف از تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری پروژه، جمع‌آوری سرمایه از سرمایه‌گذاران و متقاضیان سرمایه‌گذاری و اختصاص وجوه جمع‌آوری‌شده به ساخت و مرحله بهره‌برداری رساندن انواع پروژه‌های دارای توجیه صنعتی و معدنی، نفت و پتروشیمی و...است. وجوه صندوق سرمایه‌گذاری پروژه فقط برای راه‌اندازی پروژه‌های پیش‌بینی‌شده در طرح‌های توجیهی و هزینه‌هایی که در اساسنامه صندوق سرمایه‌گذاری پیش‌بینی‌شده، هست.
وظایف شرکت پروژه چیست؟ شرکت پروژه بر اساس یک قرارداد با صندوق، انجام کل مراحل اجرای پروژه را با مشخصات، کیفیت، زمان‌بندی و با دریافت مبالغ مندرج در طرح توجیهی بر عهده می‌گیرد. تعدیل هزینه‌های پیش‌بینی‌شده انجام پروژه نیز تنها با تأیید مجمع صندوق امکان‌پذیر است.
یکی از حاضران در نشست گفت: مؤسساتی که رتبه‌بندی اوراق را انجام دهند یا شرکت‌های مشاور در ارزش‌گذاری و ارزشیابی موشکافانه هم در ایران فعال نیستند. این ضعف‌های نهادی و تخصصی هم باعث شده از فرصت هجوم نقدینگی به بورس برای تامین‌مالی بنگاه‌ها استفاده مناسب نشود.