التهابات بازار نهاده های دامی ماه‌هاست که وجود دارد. درباره علل بروز این مسائل، نظرات و دیدگاه های مختلفی مطرح است اما آنچه در شرایط امروز اهمیت دارد، استفاده از کلیه ظرفیت‌ها و امکانات برای تامین معیشت مردم است.
به اعتقاد کاوه زرگران، رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران، امروز دولت و بانک مرکزی باید تصمیم بگیرند که برای برون رفت از شرایط شکل گرفته چه باید کرد هر چند بخش خصوصی پیشنهادهای خود را بارها مطرح کرده اما توجهی به آن نشده است.
این فعال اقتصادی در گفت وگو با پایگاه خبری اتاق ایران، برداشتن ارز ترجیحی را به عنوان اولین راه حل پیشنهاد داد و گفت: در مرحله اول باید اجازه دهند که نهاده‌ها و کالاهای اساسی با ارز آزاد تهیه شود و یارانه این بخش را به مصرف کننده نهایی پرداخت کنند در مرحه بعد باید بروکراسی ها و قید و بندهای بی معنای موجود را حذف کرده و آزادی عمل لازم به بخش خصوصی داده شود. رفع سوءمدیریت‌ها نیز گام بعدی است که باید اتفاق بیفتد؛ اینکه کالایی مثل ذرت را نسبت به سال گذشته 12 درصد بیشتر وارد کنیم اما قیمت فروش آن در بازار غیر رسمی بیش از دو‌برابر قیمت مصوب باشد، عین سوءمدیریت است.
طبق گفته‌های او، تنظیم بازار نهاده‌هایی که از ارز ترجیحی استفاده می‌کنند تا مرداد 98 در اختیار وزارت جهاد کشاورزی بود و سپس مدیریت آن بر اساس تصمیم سران قوا به وزارت صنعت، معدن و تجارت منتقل شد، هرچند در مقاطعی به دلیل اینکه وزارتخانه توسط سرپرست اداره شد، پاسخ مناسبی به مطالبه گری این وزارتخانه برای تامین ارز نهادهای دامی داده نشد و در نهایت جریان ورود کالا به کشور دچار وقفه هایی شد که مدت‌ها برای جبران و تنظیم بازار آن باید تلاش کرد.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران گفت: میزان واردات برخی نهاده‌ها نظیر کنجاله سویا در شش ماهه اول 99 نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود 60 درصد کاهش داشت که وضعیت نگران کننده‌ای بود اما در دو ماه گذشته این کاهش به ۲۳ درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل رسیده است، به‌رغم تلاش‌های صورت گرفته برای تامین کمبودها در دو ماه گذشته، هنوز هم می‌توان اثر کاهش واردات را به خوبی در کنجاله سویا و یا در جو دامی در سطح بازار مشاهده کرد. البته بعد از انتخاب وزیر برای حوزه صنعت، معدن و تجارت شرایط کمی بهتر شد و بانک مرکزی در تامین ارز لازم برای واردات، همکاری کرد تا اینکه دوباره به دستور رئیس جمهور برخی اختیارات در این بخش به وزارت جهاد کشاورزی بازگشت.
زرگران در ادامه به اختلافاتی که بین دو وزارتخانه جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت از یک سو و بانک مرکزی از سوی دیگر برای تامین ارز ترجیحی وجود دارد، اشاره و تصریح کرد: دو وزارتخانه میزان بودجه‌ای که دولت برای تامین کالای اساسی در نظر گرفته است را بیش از آنچه عملیاتی شده، می‌دانند. در هر صورت نکته اصلی و حساس این است که بخش عمده ارز کالاهای اساسی کشور در سال ۹۹ مصرف شده و تنها 800 میلیون دلار از بودجه کالای اساسی باقی مانده است که این رقم تا پایان سال و برای تامین همه کالاهایی که ارز ترجیحی دریافت می‌کنند، کافی نیست.
رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران آماری از حجم واردات انواع نهاده ها به کشور ارائه داد. بر اساس اظهارات او تا آذر 99 حدود 42 درصد کاهش واردات روغن خام نسبت به مدت مشابه سال قبل را شاهد هستیم. در مورد کنجاله سویا این رقم به 23 درصد رسیده و درباره جو 43 درصد. فقط در واردات ذرت شرایط مناسبی داشتیم و شاهد رشد 12 درصدی در تامین این محصول در همین بازه زمانی هستیم.
این فعال اقتصادی وضعیت روغن خام را این گونه توضیح داد: وضعیت روغن خام به تبع بازارهای جهانی در دیگر کشورها نیز مناسب نیست اما در ایران به دلیل وجود بروکراسی های پیچیده، چالش‌های مضاعفی وجود دارد. در 9 ماهه سال 98 یک میلیون و 56 هزار تن روغن خام وارد ایران شد اما در مدت مشابه امسال این رقم معادل 615 هزار تن بوده است.
بر اساس گفته‌های زرگران، حجم واردات 5 قلم کالای اساسی در 9 ماهه سال 98 بالغ بر 12.2 میلیون تن بوده که در سال جاری به 10.8 میلیون تن کاهش پیدا کرده است، دلیل اصلی برخی گرانی‌ها در این بازارها همین کمبود کالاست.
وی در ادامه، کاهش واردات در کنار استفاده از ذخایر استراتژیک کشور را نگران‌کننده عنوان کرد و افزود: اگر بانک مرکزی همراهی لازم را انجام ندهد، پیش‌بینی می‌شود وضعیت روغن در ماه‌های پایان سال وخیم‌تر از این شود. در مورد جو دامی نیز شرایط نگران کننده است. چون در فصل سرما هستیم و دام ها امکان استفاده از مراتع را ندارند در نتیجه مصرف جو دامی در پیک مصرف سالانه قرار دارد در حالی که در بازه 9 ماهه سال گذشته بالغ بر 2.2 میلیون تن جو وارد کشور شده ولی امسال این عدد به 1.2 میلیون تن کاهش پیدا کرده است. این کسری یک میلیون تنی و پیک مصرف جو، زمینه‌ساز کمبود در بازار است و امروز دولت و بانک مرکزی باید تصمیم بگیرند که چه کنند.
به باور زرگران، بهترین کار این است که ارز 4200 تومانی حذف شود و دولت اجازه دهد با ارز آزاد تامین و عرضه صورت بگیرد و برای کنترل قیمت از روش‌های دیگری استفاده کند. البته هرچه تا به امروز بخش خصوصی نظر داده، دولت نپذیرفته است.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران درباره سامانه بازارگاه نیز گفت: زمانی که ورودی کم است این بازار تنظیم نمی‌شود و هرچه کالا تزریق کنید تا عطش بازار گرفته شود، زمان‌بر است. با این کاهش واردات نظام عرضه وتقاضا به هم ریخته و این گرانی‌ها نتیجه طبیعی کاهش عرضه است.
وی تصریح کرد: درباره ذرت که مازاد عرضه داشتیم این نامتعادلی در بازار بیانگر سوءمدیریت است. در ذرت همچنان بازار نامتعادل است و بازار سیاه شکل گرفته است؛ دامداران در مورد ذرت مجبور شدند بخشی از نیاز خود را از بازار سیاه تامین کنند. باید اذعان کرد که سامانه بازارگاه درباره ذرت، خوب عمل نکرد.
رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران، عملکرد دولت در تامین کالاهای اسای در سال 99 را نامطلوب دانست و گفت: در ایران همزمان با تحریم‌ها، ذخایر استراتژیک خود را مصرف کردیم پس باید گفت که عملکرد دولت در این حوزه مناسب نبود. کشورهای مختلف به دلیل شیوع کرونا ذخایر استراتژیک را افزایش دادند، حتی کشورهایی که تولیدکننده غلات و روغن هستند برای صادرات این کالاها از کشور خود عوارض تعیین کردند. چین که بالاترین مصرف کننده کالای اساسی مثل ذرت است، میزان ذخایر این کالا را از 8 میلیون تن به 22 میلیون تن رساند یا روسیه که بزرگترین صادرکننده غلات است روی صادرات غلات خود عوارض وضع کرد. ولی ایران به عنوان یک کشور نیمه خشک در حساس‌ترین زمان نتوانست میزان واردات کالاهای اساسی خود نسبت به سال قبل را حتی حفظ کند و شاهد کاهش چشمگیر ترخیص وزنی کالا از گمرکات نسبت به سال قبل بودیم.