تجربه پرش دیجیتالی کشورها با شوک کرونا

 کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق ایران شاخص‌های تکامل دیجیتالی اقتصادها را در سال 2020 بررسی کرد. در این گزارش با اشاره به کاهش 4.4 درصدی حجم اقتصاد جهان، از شوک مثبت کرونا به عنوان یکی از عوامل تسریع دیجیتالی‌شدن کشورها نام برده ‌شده‌است.

 در بخشی از گزارش وضعییت 90 اقتصاد دنیا (از جمله ایران) بررسی شده و درنهایت عنوان شده که براساس چهار عامل اصلی، دیجیتالی شدنن کشورها سرعت بیشتر داشته است:

-شرایط عرضه: ارتباط میان توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها و تسهیل اکوسیستم دیجیتال

-شرایط تقاضا: میزان تمایل و مهارت‌های موردنیاز کاربران به مشارکت در اکوسیستم دیجیتال

-محیط نهادی: قوانین حمایتی یا بازدارندگی برای توسعه فناوری‌های دیجیتال (میزان سرمایه‌گذاری دولت در فناوری‌های پیشرفته دیجیتالی)   

-نوآوری و تغییر: وضعیت ورودی نوآوری در اکوسیستم، فرآیندها (ارتباط میان دانشگاه و صنعت)، خروجی‌ها (محصولات و خدمات قابل اندازه‌گیری دیجیتال)

در این گزارش وضعیت کنونی دیجیتالی شدن کشورها و سرعت این رویداد در بازه زمانی 12 ساله از 2008 تا 2019 سنجیده شده  و کشورها از منظر پیشرفت دیجیتالی به 4 منطقه تقسیم شدند:

Standout Economies؛ مشخصه اصلی این توسعه بالای دیجیتالی شدن و ادامه سرعت بالای پیشرفت در این زمینه است. کشورهای این گروه شامل کره جنوبی، سنگاپور، هنگ‌کنگ، ایالات متحده، استونی، تایوان، امارات متحده است. اولویت اقدامات این کشورها تمرکز بر توسعه بهره‌برداری از ابزارهای دیجیتال مصرف‌کنندگان (digital consumer tools) به عنوان مثال، تجارت الکترونیک، پرداخت دیجیتال، سرگرمی و نیز تمرکز بر توسعه نیروی انسانی متخصص و صادرات کالا و خدمات دیجیتال است.

Break Out Economies؛ مشخصه اصلی این زیرساخت دیجیتال محدود با چشم انداز رشد با سرعت بالا است.

کشورهای این گروه عبارتند از: چین، اندونزی، هند، کنیا، ویتنام، بنگلادش، رواندا، آرژانتین. همچنین اولویت اقدامات این کشورها تمرکز بر ایجاد دسترسی به اینترنت پرسرعت و مقرون به صرفه و برابری دسترسی به ابزارهای دیجیتال، آموزش و تقویت محیط های نهادی دیجیتالی است.

Stall Out Economies؛ مشخصه اصلی این بخش اقتصاد دیجیتال بالغ با چشم‌انداز رشد کم است و کشورهای این گروه، کشورهای عضو اتحادیه اروپا است.

در این حوزه درباره اقداماتی که برای دستیابی به تکانه رشد باید در اولویت قرار گیرند، آمده است: توجه به قانونگذاری، رگولاتوری و سرمایه‌گذاری برای حمایت از نوآوری، حفظ حریم خصوصی، جذب افراد متخصص با مهارت‌های دیجیتال مهمترین عوامل تاثیرگذار است.

Stall Out Economies؛ مشخصه اصلی این کاستی در توانمندی‌های دیجیتال و توسعه کم در آینده است و در کشورهای قاره آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و اروپای جنوبی به کار گرفته شده است. اولویت اقدامات این گروه از کشورها باید متمرکز بر سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های توسعه فناوری‌های دیجیتال، ایجاد محیط نهادی مناسب، ایجاد دسترسی دیجیتال برای جمعیت محروم است.

در بخشی از این گزارش آمده است: سطح تکامل دیجیتال، یکی از فاکتورهای سنجش میزان مقاومت اقتصادی کشورها است. اقتصادهای تکامل یافته دیجیتال سهم بیشتری از تولید ناخالص داخلی خود را از بخش های فناوری پیشرفته به دست می آورند و دورکاری به راحتی ممکن است. این اقتصادها به دلیل زیرساخت های بهتر، تجربه تحول دیجیتال در بسیاری از بخش های دولتی و اینترنت در دسترس و مقرون به صرفه، در ارائه خدمات آنلاین عملکرد بهتری داشته و می توانند از طریق این زیرساخت ها در مواقع بحرانی به کاهش عوامل اختلال آفرین در اقتصاد کشور کمک کنند.

کشورهای کره جنوبی و تایوان نمونه های بسیار خوبی از کشورهای دارای سطح بالا از تکامل دیجیتال که از طریق ردیابی تماس، جمع آوری داده ها و پیام رسانی بهداشت عمومی در زمان همه گیری کرونا عملکرد مناسبی داشتند. اما این عملکرد مثبت فقط محدود به کشورها با سطح بالای تکامل دیجیتال نمی شود. به عنوان نمونه، ویتنام علیرغم پایین بودن سطح تکامل دیجیتال و صرفا از طریق اقدامات پیشگیرانه تهاجمی دولت، کمتر از حد انتظار دچار آثار مخرب کرونا بر اقتصاد خود شد. بالعکس انگلستان با اقتصاد کاملاً دیجیتالی و تکامل یافته سقوط اقتصادی مشابه هند و رواندا را تجربه کرد.

در این مطالعه چندین روند بلندمدت دیگر درباره تکامل دیجیتال توسط موفق ترین کشورها بدست آمده که عبارتند از: توجه بیشتر به حریم خصوصی داده‌ها در عین ایجاد جریان آزاد داده‌ها، دسترسی به اینترنت همراه لازم اما ناکافی  و موازنه میان نوآوری و تقسین عادلانه دسترسی به ارکان نوآوری در جامعه.

در بخش پایانی گزارش تصریح شده: اگرچه هیچ نسخه واحدی برای توسعه دیجیتال کشورها وجود ندارد اما بررسی مسیر توسعه اقتصادهای موفق در این زمینه می‌تواند تا حدی به عنوان الگو راهگشای تصمیمات آتی کشورها باشد. به عنوان مثال، سنگاپور، استونی، تایوان و امارات متحده عربی توانستند از طریق ترکیبی از موسسات قوی و سرمایه‌گذاری برای جذب سرمایه و استعدادهای جهانی، اکوسیستم‌های دیجیتالی موثری را ایجاد کنند. این کشورها با استفاده از نقاط قوت دیجیتالی خود در دوران بحران کرونا انعطاف اقتصادی را تجربه کرده و علیرغم کوچک بودن حجم اقتصادهایی از این قبیل می‌توانند الگویی برای سایر کشورها باشند.

اقتصادهای بزرگ با شتاب دیجیتالی بالا مانند چین، هند و اندونزی نیز می توانند الگویی برای سایر اقتصادهای بزرگ در حال توسعه مانند برزیل و نیجریه باشند که ممکن است در پی ارتقا حرکت دیجیتالی خود در سال های آینده باشند. و اقتصادهای در حال توسعه کوچکتر نیز می‌توانند از «پرش سریع» کشورهایی مانند کنیا، ویتنام، بنگلادش، رواندا و آرژانتین کنند.