چشم‌انداز کالاهای اساسی در سال 1400 موضوعی است که اعضای کمیسیون بازرگانی داخلی در تازه‌ترین نشست خود به آن پرداختند. در این بررسی‌ها، شرایط کنونی تولید و واردات انواع کالاهای اساسی مورد توجه قرار گرفت. اشرف مرتضائی، کارشناس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران که در نشست قبلی جزئیات لایحه بودجه 1400 را بررسی کرده بود در این جلسه نگاهی به وضعیت کالاهای اساسی در 9 ماهه سال 1399 داشت.
وی همچنین چالش‌های پیش روی این بخش را برای سال آینده، پیش‌بینی کرد.
طبق گزارش بانک مرکزی در 9 ماهه سال جاری برای کالاهای اساسی کمتر از 4.42 میلیارد دلار تأمین ارز صورت گرفته (با نرخ 4200 تومان) که این رقم برای مدت مشابه سال گذشته برابر با 7.55 میلیارد دلار بوده و بیانگر کاهش 41 درصدی تأمین ارز است.
میزان ثبت سفارش کالاهای اساسی در همین مدت 12 میلیارد و 245 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه در سال 1389، حدود 17 درصد کاهش نشان می‌دهد. از ابتدای سال جاری تا پایان آذر ماه 9 میلیارد و 250 میلیون دلار ارز برای کالاهای اساسی تخصیص داده شده که در مقایسه با آمار سال گذشته، حدود 500 میلیون دلار کمتر است.
ارزش ترخیص کالاهای اساسی در مدت 9 ماهه سال 99 6 میلیارد و 237 میلیون دلار است که این رقم برای مدت مشابه سال گذشته برابر با 8 میلیارد دو 906 میلیون دلار بوده است که کاهش 30 درصدی را نشان می‌دهد.
در ادامه وضعیت 5 قلم کالای اساسی که اثرگذاری بیشتری در معیشت خانوار دارند، مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ ذرت، کنجاله سویا، روغن خام، دانه‌های روغنی و جو. این ق قلم کالا نیمی از ارز مربوط به کالاهای اساسی را در 9 ماهه سال 99 به خود اختصاص داده‌اند که البته نسبت به سال گذشته 5 درصد کاهش داشته است.
طبق برنامه‌ریزی دولت برای اقلام موردنظر در سال 99 حدود 6 میلیارد و 400 میلیون دلار ارز منظور شده بود که تا انتهای آذر 4 میلیارد و 750 میلیون دلار تخصیص داده و 4.3 میلیارد دلار آن تأمین ارز شده است. بدین ترتیب برای تأمین پنج قلم کالای اساسی مذکور تا انتهای سال 2.1 میلیارد دلار باقی می‌ماند.
نکته قابل‌توجه عدم ارائه گزارش از موجودی و ذخایر کشور درباره کالاهای اساسی است. دولت از نیمه دوم سال 98 گزارشی دراین باره ارائه نداده و تنها مرجع موجود، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس است. طبق آنچه توسط مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه شده، در شهریور 99 از 700 هزار تن جو که قرار بوده در ذخایر کشور موجود باشد، 576 هزار تن موجود بوده، از یک میلیون و 500 هزار تن ذخایر ذرت، تنها 230 هزار تن موجود بوده و از یک میلیون تن کنجاله 69 هزار تن وجود داشته است.
برای تأمین ذرت، کنجاله سویا و جو در مجموع طی 9 ماهه سال 99 بالغ بر 3 میلیارد و 84 میلیون دلار تأمین ارز صورت گرفته که این رقم نسبت به مدت مشابه سال گذشته 14 درصد کاهش یافته است.
درباره روغن خام و دانه‌های روغنی نیز در یک سال گذشته متناسب با انواع روغن‌های موجود شاهد افزایش قیمت بین 15 تا 25 درصد هستیم. در 9 ماهه گذشته 702 هزار تن روغن خام ترخیص شده که ارزش آن برابر با 559 میلیون دلار بوده است. درباره دانه‌های روغنی نیز یک میلیون و 709 هزار تن به ارزش 807 میلیون دلار وارد شده که از نظر وزنی 15 درصد و از نظر ارزشی، 7 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل، کاهش داشت است.
در مجموع میزان ترخیص دانه‌های روغنی و روغن خام در 9 ماهه 99 نسبت به همین مدت در سال گذشته از نظر وزنی 22 درصد و از نظر ارزشی 7 درصد کاهش نشان می‌دهد.
در ادامه چالش‌های موجود در تأمین کالاهای اساسی برای سال 1400 مورد توجه قرار گرفته که شامل تصدی‌گری دولت، سیاست‌های نادرست برای تنظیم بازار، موانع در برابر تخصیص به موقع ارز، نبود شفافیت درباره میزان ذخایر استراتژیک، موانع در مقابل نقل و انتقالات ارزی، تورم و افت تقاضا به دلیل کاهش قدرت خرید مردم، مشکلات نقدینگی برای تولید و مواردی از این دست، می‌شود.
طبق لایحه بودجه 1400، دولت 8 میلیارد دلار برای تأمین کالاهای اساسی پیش‌بینی کرده است. البته در این رابطه میزان ارز و نرخ آن مشخص نیست و این سئوال پاسخ داده نشده که دولت تا چه زمانی ارز ترجیحی را حفظ خواهد کرد؟
از سوی دیگر شفافیت لازم در تخصیص ارز و قیمت‌گذاری‌ها وجود ندارد. میزان ذخایر کالاهای اساسی در پایان امسال و سطح ذخایر برای سال آینده به خوبی مشخص نیست. ضمن اینکه سیاست‌های وارداتی برای کالاهای اساسی و تنظیم بازار به علاوه سیاست‌های حمایتی از معیشت خانوار ابهام‌های زیادی دارد.
در این رابطه کاوه زرگران، رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران با توجه به رویکرد وزیر صنعت، معدن و تجارت مبنی بر لزوم حذف ارز ترجیحی، این‌گونه پیش‌بینی کرد که تا پایان امسال، ارز ترجیحی برای کلیه کالاهای اساسی حذف خواهد شد و به این ترتیب تا حدودی شاهد افزایش قیمت‌ها در بازار هستیم. بنابراین سطح تقاضا مجدد افت می‌کند و رکود نسبی در بازار اتفاق می‌افتد.
این فعال اقتصادی بروز رکود در بازار را برای اوایل سال 1400 قابل پیش‌بینی دانست و تصریح کرد: به نظر می‌رسد در این شرایط کسب‌وکارهایی که در صنایع غذایی و وابسته به آن هستند تا پایان سال و اوایل سال آینده رکود نسبی را تجربه کنند.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران یک سال گذشته را برای تأمین‌کنندگان کالاهای اساسی در سراسر دنیا، سالی سخت توصیف کرد و گفت: قیمت‌های جهانی به تبع تنش‌های سیاسی بین چین و آمریکا تا حدودی افزایش یافت و در کنار آن شیوع بیماری کرونا موجب شد تا حتی کشورهای صادرکننده و نقش‌آفرین در حوزه تولید کالاهای اساسی و مواد غذایی، نسبت به غنی‌تر کردن ذخایر استراتژیک خود اقدام کنند. همین کمبود در عرضه به تدریج قیمت‌های جهانی را بالا برد و می‌توان سطح این افزایش قیمت را بین 30 تا 50 درصد درنظر گرفت.
زرگران، ادامه داد: ایران در همین وضعیت جهانی با فشارهای ناشی از تحریم نیز روبه‌رو بود که پیچیدگی امور را دوچندان می‌کرد. در حال حاضر واردکننده مواد اولیه و کالاهای اساس با نگاهی به بودجه دولت و بانک مرکزی، ریسک نکرده و جریان واردات تا حدی متوقف شده است. با توجه به این وضعیت باید برای تأمین کالاهای اساسی در روزهای پایانی سال و سه‌ماهه اول 1400 فکری کرد.