مرکز پژوهش‌های اتاق ایران گزارش بیست و ششمین دوره طرح شاخص مدیران خرید (PMI) کل اقتصاد موسوم به شامخ را برای آبان 1400 منتشر کرد. بر اساس این گزارش، شامخ اقتصاد در آبان ماه نیز روند نزولی خود را ادامه داده و به مرز 50 واحد نزدیک شده است. گرانی و کمبود مواد اولیه در کنار کاهش تقاضای بازار، بزرگ‌ترین مشکلاتی است که بنگاه‌های اقتصادی در آبان ماه با آن مواجه بوده‌اند.
شاخص مدیران خرید کل اقتصاد
طبق نظرسنجی انجام شده از بنگاه‌های اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید (تعدیل فصلی نشده) برای کل اقتصاد ایران در آبان ۵۱.۰۷ به دست آمده است و رشد تولید به نرخ پایین‌تری نسبت به مهرماه رسیده است. در این ماه به‌جز شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان و موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری شده، سایر مؤلفه‌های اصلی بالاتر از ۵۰ ثبت شده‌اند. دلیل اصلی بالای ۵۰ بودن شاخص کل در آبان ماه ناشی از بخش صنعت بوده است.
شاخص میزان فعالیت‌های کسب‌وکار در آبان ماه (۵۳.۸۶) رشد کمتری نسبت به مهر داشته است. میزان رشد این شاخص در بخش خدمات و بخش ساختمان بسیار کمتر از سایر بخش‌هاست.
شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان (۴۷.۳۸) در آبان ماه به کمترین مقدار طی سه ماه اخیر رسیده است. در آبان بخش‌های خدمات و کشاورزی و ساختمان با کاهش شدید تقاضا روبرو بوده‌اند. افزایش قیمت‌ها و کمبود شدید نقدینگی باعث کاهش تقاضای مشتریان شده است.
شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده (۴۴.۶۲) در آبان به کمترین مقدار ۷ ماه اخیر رسیده است. این شاخص که در همه بخش‌های اقتصادی کاهش داشته است به عقیده فعالان اقتصادی ناشی از افزایش قیمت‌ها و نرخ ارز و کمبود شدید نقدینگی است.
شاخص صادرات کالا یا خدمات (۴۸.۳۸) همچنان در آبان ماه نیز کمتر از 50 است هرچند که میزان آن از مهرماه (45.27) بیشتر شده است.
شاخص قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده (۸۳.۱۳) همچنان مانند ماه قبل با شدت زیاد در حال افزایش است. افزایش دائمی قیمت مواد اولیه بر روی قیمت محصولات و هزینه‌های تولید تأثیرگذار بوده و شاخص قیمت محصولات تولیدشده یا خدمات ارائه شده (۶۳.۱۴) متأثر از افزایش هزینه‌های تولید همچنان در مقادیر بالای خود قرار دارد.
شاخص مصرف حامل‌های انرژی (۶۴.۲۶) طی ۵ ماه اخیر به بیشترین مقدار خود رسیده است. هم‌زمان با افزایش مصرف به دلیل تغییر فصل، بسیاری از فعالان اقتصادی با افزایش بالای قیمت سوخت روبرو بوده‌اند.
شاخص انتظارات برای ماه آینده (۵۹.۷۴) اگرچه همچنان انتظارات مثبت نسبت به ادامه فعالیت‌ها را نشان می‌دهد اما میزان آن طی ۴ ماه اخیر به کمترین مقدار خود رسیده است و درصد کمتری از فعالان در مقایسه با ماه قبل انتظارات خوش‌بینانه برای آذر دارند البته این کاهش بیشتر ناشی از رکود در بخش ساختمان است.
به‌طورکلی بر اساس نظرسنجی انجام شده از فعالان اقتصادی در آبان، در میان همه زیرشاخص‌های شامخ کل اقتصاد مؤلفه‌های میزان سفارشات جدید مشتریان، موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده، موجودی محصول نهایی در انبار یا کارهای معوق و میزان صادرات کالا یا خدمات روند کاهشی داشته‌اند. بنا به گفته فعالان اقتصادی همچنان افزایش شدید در نرخ ارز و طیف وسیعی از قیمت‌های مواد اولیه و لوازم موردنیاز در این ماه چالشی بزرگ در انجام فعالیت اقتصادی کسب‌وکارهاست. علاوه بر آن کمبود نقدینگی باعث کاهش در تقاضای مشتریان شده است. افزایش شدید بار هزینه‌ها هم در تولیدکنندگان و هم در ارائه‌دهندگان خدمات منجر به افزایش قیمت فروش شده زیرا شرکت‌ها ناچار به انتقال هزینه‌های خود به مشتریان بوده‌اند.
شاخص مدیران خرید در بخش صنعت
بر اساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت در آبان ماه عدد ۵۷.۱۱ به‌دست آمده است. به اعتقاد اکثر فعالان بخش صنعت، نرخ رشد فعالیت‌ها بهتر از ماه قبل است. در بین زیرشاخص‌های اصلی شاخص صنعت، فقط شاخص موجودی مواد اولیه عدد زیر ۵۰ را به ثبت رسانده و سایر زیرشاخص‌های اصلی بالای ۵۰ بوده‌اند. شاخص کل صنعت در اکثر رشته فعالیت‌ها به‌جز صنایع کانی غیرفلزی و صنایع شیمیایی بالای ۵۰ بوده است.
شاخص مقدار تولید محصولات در آبان ماه (۵۹.۲۵) نسبت به مهر افزایش داشته است. بهبود در تقاضای مشتریان در بخش صنعت باعث افزایش رشد تولید در آبان ماه شده است.
شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در آبان ماه (۵۷.۳۶) نسبت به ماه قبل روند افزایشی داشته است و در مقایسه با رکود تقریباً ۵ ماهه خود (البته به‌جز شهریور به علت بازگشایی فعالیت‌ها) شرکت‌ها با تقاضای بهتری روبرو بوده‌اند اگرچه قدرت خرید مشتریان همچنان در سطوح پایین خود است.
شاخص موجودی مواد اولیه در آبان ماه (۴۷.۷۵) برای ششمین ماه پیاپی روند کاهشی داشته است و همچنان افزایش شدید قیمت مواد اولیه و نرخ ارز و نقدینگی پایین شرکت‌ها برای تأمین مواد، دلیل اصلی کمبود مواد اولیه در بخش صنعت است.
شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی در آبان ماه (۵۶.۱۰) افزایش داشته و طی ۶ ماه اخیر به بیشترین مقدار خود رسیده است. بهبود تقاضای مشتریان در گسترش فعالیت در بعضی از بخش‌های صنعت مؤثر بوده است.
شاخص قیمت خرید مواد اولیه (85.12) طی 13 ماه اخیر از آبان 99 به بیشترین مقدار خود رسیده است. افزایش نرخ ارز، تولیدکنندگان را در تأمین مواد اولیه دچار چالش کرده است و با کمبود نقدینگی و عدم برنامه‌ریزی روبرو هستند.
شاخص قیمت محصولات تولید شده در آبان (۶۲.۶۳) به بیشترین مقدار خود طی ۷ ماه اخیر رسیده است. افزایش بار هزینه‌ای تولیدکنندگان به دلیل افزایش پیوسته قیمت مواد اولیه و سایر هزینه‌های تولید مانند قیمت انرژی و دستمزدها طی ماه‌های اخیر، علی‌رغم قدرت خرید پایین مشتریان باعث افزایش تورم در قیمت محصولات تولیدی شده است.
در آبان ماه صنایع نساجی (67.5) و ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی (66.8) بیشترین رشد در بخش صنعت را داشتند و صنایع کانی غیرفلزی (48.3) (به دلیل کمبود سوخت موردنیاز برای کوره‌ها و همچنین اثرات فصلی) و صنایع شیمیایی (49.7) با کاهش فعالیت تولیدی روبرو بوده‌اند.
به‌طورکلی در آبان ماه همان‌طور که شاخص انتظارات تولید برای ماه بعد در مهرماه نشان می‌داد، شرایط اکثر صنایع بهتر از مهر بوده است هرچند غالباً با کمبود شدید مواد اولیه و قیمت بسیار بالای آن مواجه بودند. عدم اطمینان پیرامون تغییرات نرخ ارز و درنتیجه مشکل تهیه مواد اولیه، افزایش حقوق و دستمزد، عدم امکان به‌روزرسانی تکنولوژی تولید و بهره‌وری پایین تجهیزات قدیمی، باعث شده تا هزینه تمام‌شده محصول بسیار بالا و بنگاه‌ها در برنامه‌ریزی برای تولید با نااطمینانی شدید روبرو باشند. به عقیده فعالان اقتصادی افزایش هزینه‌های تولید به‌تدریج بر توان رقابتی بنگاه‌ها با سایر کشورها در صادرات محصولات تأثیرگذاری منفی دارد.
برخی از مشکلات اصلی از دید فعالان اقتصادی در آبان ماه ۱۴۰۰
-افزایش شدید قیمت گاز و کمبود آن بسیاری از صنایع را با مشکل روبرو کرده است، در بعضی از مناطق بنگاه‌ها با کمبود شدید گاز روبرو هستند. همچنین افزایش قیمت گاز در کنار افزایش قیمت مواد اولیه، توان رقابتی بنگاه‌ها با سایر کشورها را پایین آورده است. (کانی غیرفلزی)
-رکود شدید به دلیل تغییرات فصلی و رکود بازار مسکن، مشکل در تأمین مواد اولیه و قطعات موردنیاز تجهیزات و کمبود شدید سوخت موردنیاز برای کوره‌ها، بسیاری از شرکت‌های سیمانی را با کاهش تولید روبرو کرده است. (صنایع کانی غیرفلزی)
-عدم تخصیص به‌موقع ارز و کمبود نقدینگی باعث بروز مشکلات برای فعالان اقتصادی شده و نحوه ارائه مواد اولیه توسط پتروشیمی‌ها، در روند فعالیت صنایع وابسته اختلال ایجاد می‌کند. (صنایع شیمیایی)
-عدم تثبیت نرخ ارز، امکان برنامه‌ریزی برای همه تولیدکنندگان را مختل کرده و هیچ پیش‌بینی برای بودجه شرکت نمی‌توانند انجام دهند. از سوی دیگر اکثریت شرکت‌ها در تأمین ارز موردنیاز برای خرید مواد اولیه همچنان به‌شدت با مشکل روبرو هستند.
-به دلیل کاهش سطح قدرت خرید مشتریان، بنگاه‌ها در مقایسه با سال‌های قبل با کاهش سطح تقاضا و مصرف در بازار داخل روبرو هستند. درنتیجه، برخی از شرکت‌ها به‌منظور کاهش هزینه تمام‌شده بالای تولید در اثر افزایش شدید قیمت مواد اولیه و تورم بالا، ناچار به تعدیل نیرو هستند و امکان رقابت با بازارهای خارجی بسیار کمتر شده است. (صنایع لاستیک و پلاستیک)
-به‌روز نشدن دستگاه‌های تولیدی در کارخانه‌ها به دلیل کمبود نقدینگی و ارز، امکان رقابت را از بسیاری از تولیدکنندگان گرفته و ایجاد نوآوری و ارتقا کیفیت محصول کمتر شده است. ازآنجایی‌که دستگاه‌های جدید بهره‌وری بسیار بالاتری در تولید دارند به‌روز نشدن آن باعث هزینه تمام‌شده بالاتر نیز می‌شود. (صنایع نساجی)
متن گزارش و جداول شامخ آبان ۱۴۰۰ را اینجا مشاهده کنید.