وزیر راه و شهرسازی سه شنبه ۳۰ آذر در حاشیه مراسم بهره برداری از ۵۲۶ دستگاه واگن باری و مسافری از دستیابی به توافق با عراق برای غاز احداث راه آهن شلمچه-بصره خبر داد.
رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی از امضای قرارداد احداث راه‌آهن شلمچه-بصره طی سفر پیش رو به این کشور خبر داد و گفت: تکمیل این خط می‌تواند ایران را به دریای مدیترانه وصل کند.
هم از ترانزیت ریلی غافل بوده ایم هم صادرات ریلی
ترانزیت کالا یکی از شاخص‌های مهم گسترش تجارت و رشد اقتصادی-سیاسی کشورهای واسط است. یکی از منابع اصلی تولید ثروت و قدرت ایران نیز در قرون گذشته عبور کالاهای تجاری کشورهای مختلف از این سرزمین بوده است. با این حال در یکی دو قرن گذشته ترانزیت ایران به شدت افت داشته و حتی در دهه‌های اخیر نیز موقعیت‌های جدید باعث رشد آن به مقادیر مطلوب نبوده است.
امکان صادرات به سوریه فراهم نیست
ضعف حال حاضر ترانزیت در کشور به قدری است که ایران حتی در مواردی برای ارسال کالاهای صادراتی خود به دیگر کشورها نیز دچار چالش است. از جمله حوزه‌های راهبردی و اقتصادی ایران که معطل چالش لجستیک کالا است، صادرات به سوریه است.
نیاز اعضای جبهه مقاومت به اتصال ترانزیتی با یکدیگر
ایران تنها کشوری بود که در سال‌های بحران در کنار سوریه ایستاده و انواع کمک‌های مستشاری، نظامی و سیاسی را به این کشور گسیل داشت تا آن را از سقوط به دامن جبهه تکفیری و حامیان آن حفظ کند. این کار باعث تعمیق هر چه بیشتر روابط میان دو کشور شد، به طوری که ایران و سوریه به عنوان مهم‌ترین متحدان هم در منطقه شناخته شدند.
با این حال، این اتحاد راهبردی و امنیتی به حوزه‌های اقتصادی تسری نیافت و در حالی که این کشور پس از شکست جبهه تکفیری تحت فشار شدید اقتصادی است، امکان تردد تجاری میان ایران و سوریه وجود ندارد.
در شرایطی که ایران و سوریه تحت تحریم قرار دارند، می‌توانند با استفاده از ظرفیت‌ها و صنایع موجود در دو کشور، نیازهای یکدیگر را برطرف کرده و گام‌های مؤثری در زمینه خنثی سازی تحریم بردارند. این فرصت اما گرفتار عدم وجود مسیرهای ترانزیتی میان ایران و سوریه است.
اهمیت عراق در ترانزیت میان ایران و سوریه
در بُعد زمینی، میان ایران و سوریه تنها کشور عراق قرار دارد. علی رغم آنکه عراق نیز جزو کشورهای جبهه مقاومت دسته بندی می‌شود، نه تنها پل اقتصادی میان ایران و سوریه نیست، بلکه به عنوان مانعی تجاری میان دو کشور عمل می‌کند.
عراق اجازه هیچ گونه ترانزیت کالا را از خاک خود نمی‌دهد و کلیه کالاهای ورودی از منظر دولت آن وارداتی حساب شده و به واسطه قوانین داخلی از خروج آن جلوگیری می‌کند. بسیاری از این اقدامات تحت نفوذ آمریکا در شبکه تصمیم سازی دولت این کشور صورت می‌گیرد.
این کشور نه تنها اجازه ترانزیت جاده‌ای از خاک خود به سوریه را نمی‌دهد، بلکه راه آهن شلمچه بصره نیز که سال هاست ساخت آن مورد توافق ایران و عراق قرار گرفته و از سوی ایران پیگیری می‌شود به دلیل کارشکنی‌های این کشور معطل مانده است.
عراق همچنان اجازه ترانزیت از خاک خود را صادر نمی‌کند
اگرچه عراق اواخر سال گذشته ۶ مرز را برای ترانزیت کالا از خاک خود آزاد اعلام کرد، اما ترانزیت میان ایران و سوریه از قلمروی سرزمینی عراق هنوز عملیاتی نشده است. اعلام این مرزها در پی تصویب کنوانسیون TIR در پارلمان عراق صورت گرفت که برخی از مرزهای ایران و سوریه نیز جزو این موارد هستند.
بر اساس برخی شنیده‌ها از فعالان اقتصادی ایرانی در حوزه عراق، این کشور فعال سازی ترانزیت را به بعد از پیوستن کامل این کشور به کنوانسیون TIR موکول کرده، هر چند که این کنوانسیون صرفاً پیمانی جهت تسهیل و استانداردسازی ترانزیت میان کشورهای عضو بوده و بدون آن نیز ترانزیت کالا از بسیاری از کشورها انجام می‌شود.
ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران و عراق همچنان دبیر ندارد
در همین رابطه علی ضیایی کارشناس اقتصاد حمل و نقل در گفت وگو با خبرنگار مهر، عراق را یکی از بزرگترین شرکای تجاری ایران در منطقه دانست و گفت: اکثر حجم تجارت ایران با این کشور را صادرات غیر نفتی تشکیل می‌دهد و از این حیث آسیب پذیری کمتری در مقابل تحریم‌ها دارد.
وی افزود: با این حال حجم صادرات ایران به عراق در سال‌های اخیر کاهشی بوده و به ۶ میلیارد دلار در سال رسیده است. این موضوع نشان دهنده آن است که نقش راهبردی روابط اقتصادی میان دو کشور از سوی مسئولان امر درک نشده و توجه کافی به آن صورت نمی‌گیرد.
معاون اول رئیس جمهور هر چه سریع‌تر دبیر ستاد روابط ایران و عراق را منصوب کند
ضیایی یکی از مهم‌ترین نهادهای موجود جهت ارتقای تجارت میان دو کشور را ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران و عراق عنوان و اظهار کرد: عملکرد این ستاد در سال‌های گذشته پایین‌تر از حد انتظار بوده و در حالی که انتظار می‌رود تا در دولت جدید فصل تازه ای در روند کار این نهاد و روابط اقتصادی ایران و عراق به وجود آید، ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران و عراق حتی دبیر ندارد.
کارشناس اقتصاد حمل و نقل گفت: پیگیری مسائل اقتصادی که در صدر آن ترانزیت کالا از عراق است وظیفه ستاد مذکور و سفارتخانه ایران در عراق است. فعالان این حوزه انتظار دارند تا دبیر این ستاد هرچه سریع‌تر توسط معاون اول رئیس جمهور منصوب شود.
معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه وارد کار شود
وی با بیان اینکه عراق مهم‌ترین پل ترانزیتی میان ایران و سوریه است افزود: این پل ترانزیتی همچنین دسترسی ایران به لبنان و مدیترانه را نیز برقرار خواهد کرد. با این حال عراق همچنان اجازه ترانزیت کالاهای ایرانی را نمی‌دهد و لازم است تا دستگاه دیپلماسی اقتصادی کشور عزم خود را برای گشودن این مسیر باز کند. در این رابطه اراده سایر دستگاه‌ها برای تأمین امنیت کامیون‌های ایرانی نیز ضروری است.
ضیایی تصریح کرد: در سال‌های اخیر فشار اقتصادی غرب بر سوریه بسیار سنگین شده و این کشور به سختی با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کند. جبهه مقاومت پس از سال‌ها نبرد در سوریه که به شکست جبهه تکفیری و غربی در این کشور منجر شد، اکنون گرفتار نبرد اقتصادی است. این در حالی است که فعالیت جبهه مقاومت در این حوزه به مراتب کمتر از عرصه نظامی بوده و پیش بینی می‌شود در صورت عدم اتخاذ تصمیمات حیاتی در این رابطه، سوریه بیش از این تاب مقاومت در برابر فشارهای تحریمی را نداشته باشد.
تهاتر کالایی میان ایران و سوریه
از جمله مهم ترینِ این اقدامات راه اندازی مسیر ترانزیتی میان ایران و سوریه جهت مبادلات کالا و تهاتر اقتصادی میان دو کشور است.