تازه‌ترین نشست شورای راهبری بهبود محیط کسب‌وکار با حضور مشاور وزیر خارجه و معاون سابق دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه به بررسی ظرفیت‌های پیمان شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و فرصت‌های ایران برای استفاده از این ظرفیت‌ها در دولت جدید اختصاص داشت.
اوراسیا در حال حاضر بهره اقتصادی بیشتری نسبت به پیمان شانگهای برای ایران دارد
در این نشست سیدرسول مهاجر مشاور وزیر خارجه و معاون سابق دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه با مرور ویژگی‌های سازمان همکاری‌های شانگهای تأکید کرد: گرچه گرایش‌های اقتصادی در این سازمان رو به ازدیاد است ولی در اهداف، رویه‌ها و چشم‌انداز کاری‌اش، بیش از آنکه یک سازمان اقتصادی باشد سازمانی است که نطفه آن با اهداف امنیتی و سیاسی بسته شده است.
او با اشاره به تلاش‌های ایران برای عضویت دراین سازمان که از سال 81 آغاز شد گفت: در مرحله کنونی و اولیه، عضویت ایران به تصویب سران کشورهای عضو رسیده، اما این ابتدای کار ماست. چرا که ایران برای تکمیل فرآیند عضویت باید دست کم 42 سند و کنوانسیون را تأیید و تصویب کند.
مهاجر با اشاره به برخی مزایای اقتصادی سازمان همکاری‌های شانگهای گفت: اتحادیه بین‌بانکی به عنوان مکانیزمی برای جذب سرمایه یکی از مهم‌ترین مزایای اقتصادی این سازمان است و در این راستا از 6 بانک ایرانی هم برای پیوستن به این اتحادیه دعوت شده است.
او افزود: تشکیل شورای تجاری که بیشتر در حوزه‌های حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات فعال است و همچنین تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری، بانک توسعه و باشگاه انرژی از دیگر مزایای اقتصادی پیمان شانگهای است که همپای تلاش برای تکمیل پروسه عضویت، باید با آن مراکز تعامل کنیم.
معاون سابق دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه ضمن مقایسه سازمان شانگهای و اتحادیه اروپا گفت: قدمت اتحادیه اروپا بیش از پیمان شانگهای است و در طول این سال‌ها، کشورهای برتر و قوی‌تر اتحادیه اروپا نسبت به سرمایه‌گذاری و ارائه کمک‌های توسعه‌ای به کشورهای ضعیف‌تر و تازه‌واردهای اتحادیه اقدام کرده‌اند و ما شاهد بالاتر رفتن درامد سرانه کشورهای ضعیف‌تر اتحادیه هستیم یا اینکه شاهد بودیم که طی دو سال گذشته و در خلال بحران کرونا، کمک‌های بسیار قابل توجهی از بودجه اتحادیه اروپا به کشورهای بحران‌زده اختصاص یافت. نکاتی که در بین کشورهای سازمان شانگهای وجود نداشته و ندارد. فاصله اقتصادی بین اعضا خیلی زیاد است و خبری از بودجه کمک‌های توسعه‌ای شبیه اتحادیه اروپا نیست.
او با تأکید بر اینکه پیوستن به پیمان شانگهای و سازمان‌هایی جهانی مانند آن همگرایی اقتصادی ایران با کشورهای منطقه و جهان را به خوبی افزایش خواهد داد افزود: یکی از الزامات پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای پیوستن به کنوانسیون‌هایی مانند کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم و یا مقابله با بمب‌گذاری‌های تروریستی است که ما هنوز در جریان FATF نتوانستیم آن‌ها را به تصویب نهایی برسانیم. بنابراین کار پیچیده و طولانی برای قطعی کردن عضویت خود در سازمان شانگهای در پیش رو داریم.
مهاجر ادامه داد: به‌عنوان یک کشور صاحب انرژی، اگر بتوانیم به کشورهای صاحب انرژی سازمان شانگهای مثل روسیه و ترکمنستان در این سازمان نزدیک‌تر شویم بیشتر می‌توانیم همگرایی‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی به نفع خود شکل دهیم.
او در ادامه توضیحاتش با اشاره به تلاش ایران برای نزدیک‌تر شدن هرچه بیشتر به اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز گفت: اگرچه راه نسبتاً طولانی برای پیوستن به پیمان شانگهای طی کرده و اخیراً عضویتمان به تصویب رسید، اما برای پیوستن به اتحادیه اوراسیا مسیر آسان‌تری را طی کردیم و موفقیت‌های خوبی داشتیم. اوراسیا سازمان اقتصادی‌تری نسبت به شانگهای است. عضویت ما در اتحادیه اوراسیا مزایای متعدد و فراوانی برای ما داشته و از جمله تلفیق اقتصادی کشورمان در اقتصادهای دنیا را تسهیل فراوانی کرده، مسیرمان برای پیوستن به تجارت آزاد را هموارتر خواهد نمود. تنها یک عضو از اتحادیه اوراسیا عضویت در سازمان تجارت جهانی را ندارد و یقیناً درهم تنیدگی اقتصادی ما با آن سازمان، اقتصاد ایران را بین‌المللی‌تر، قابل پیش‌بینی‌تر و رقابت‌پذیر‌تر کرده و ما را برای الحاق به اقتصاد جهانی آماده‌تر خواهد کرد.
مهاجر گفت بر اساس سندی که با اوراسیا امضا کردیم، از آبان ماه سال 1398 مبادلات ما با پنج کشور اوراسیا مشمول تعرفه‌های ترجیحی برای 502 کالای ایرانی و 360 کالای اوراسیایی شد که عملکرد اولین سالان یعنی تا آبان سال 1399 بسیار درخشان بود و صادرات ایران را به این کشورها 30 درصد رشد داد. این درحالی است که آن زمان مصادف با رکود اقتصادهای دنیا به خاطر بحران کرونا در جهان بود و اقتصاد و مبادلات خارجی قریب به‌اتفاق کشورها کاهش داشت.
مشاور وزیر خارجه ادامه داد: هم اکنون مذاکرات برای تعرفه آزاد با اوراسیا در حال انجام است. وی ضمن امیدواری برای به نتیجه رسیدن سریع این مذاکرات پیش رو، گفت منافع تحقق تجارت آزاد با اعضای این اتحادیه 184 میلیون نفری برای ایران خیلی زیاد خواهد بود. قریب 55 درصد از تجارت دنیا مبتنی بر اسناد تعرفه آزاد و ترجیحی است و درحالی‌که کشور ترکیه 17 سند تعرفه آزاد و ترجیحی با کشورها و اتحادیه‌ها داشته از جمله عضو اتحادیه گمرکی اتحادیه اروپاست، ایران در این حوزه وضعیت مناسبی ندارد و حتی سند تعرفه‌ای با ترکیه نیز متوقف است. نباید فراموش کرد که اتحادیه اوراسیا در رشد به سر می‌برد و در شرایط کنونی، حجم تجارت داخلی اتحادیه اوراسیا (یعنی تجارت فی‌مابین پنج کشور عضو) با یکدیگر 60 میلیارد دلار بوده که تنها حدود 8 درصد از حجم کل تجارت آن‌ها را شامل می‌شود. درحالی‌که این رقم در اتحادیه اروپا در سال 2017، 64 درصد بوده است. کشورهای اوراسیا قریب 5 درصد واردات روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد اوراسیا را تأمین کرده‌اند اما با عنایت به مکمل بودن اقتصادمان با روسیه، ما به‌راحتی می‌توانیم حجم قابل توجه و شگرفی از واردات روسیه را از طریق اتحادیه اوراسیا تأمین کنیم.
مهاجر با اشاره به منافع پیوستن ایران به مجمع اقتصادی اوراسیا گفت: اولین منفعت ما نزدیک شدن و همگرایی اقتصادی بین ایران و کشورهای دیگر دنیا است و این امر اقتصاد ما را به اندازه‌های جهانی نزدیک کرده و آن را پیش‌بینی پذیر تر خواهد کرد. از مهم‌ترین مزیت‌های انحصاری ایران در الحاق به اوراسیا راه‌های ترانزیتی و مواصلاتی ایران است که پنج کشور اوراسیا شدیداً به آن علاقه‌مند هستند. در اجلاس اتحادیه اوراسیا در روسیه سفید، حذف دلار از مبادلات آن سازمان به تصویب رسید که این مسئله نیز می‌تواند موردتوجه ما باشد.
او در پایان از فعالین اقتصادی جلسه خواست روی نزدیکی با اتحادیه اوراسیا متمرکز باشند زیرا درحال حاضر، امضای سند تعرفه آزاد با آن سازمان، نافع‌تر، اقتصادی‌تر، دست به نقدتر و هموارتر از سازمان شانگهای است و ایران تا عضویت کامل در سازمان شانگهای فاصله دارد. او گفت: گرچه مراحل عضویت ایران در سازمان شانگهای در حال طی شدن است، اما فعلاً نمی‌توان انتظارات اقتصادی فراوانی از پیمان شانگهای داشت؛ هرچند این گرایش‌های اقتصادی در حال پررنگ‌تر شدن است.
در ادامه نشست نجفی منش رئیس کمیسیون تسهیل کسب‌وکار اتاق تهران گفت: هنوز مشخص نیست که قرارداد 25 ساله ایران و چین و همین‌طور قرارداد 20 ساله با روسیه چه نسبتی با پیمان شانگهای و همین‌طور اتحادیه اوراسیا دارد.
درجه اکمال تجاری ایران با اوراسیا پایین است
محمد قاسمی رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با اشاره به مفهوم «اکمال تجاری» در تجارت بین‌الملل گفت: بر مبنای این مفهوم پیش از ورود به موافقت‌نامه‌های ترجیحی و آزاد با کشورهای دیگر باید به این پرسش پاسخ داد که آیا اقتصادهای حاضر در یک پیمان اقتصادی، مکمل یکدیگر هستند یا کالاهایشان جانشین کالاهای یکدیگر خواهد بود. معمولاً پیمان‌های تجاری به نتیجه می‌رسند که اقتصادهای کشورهای حاضر در آن‌ها یکدیگر را تکمیل کنند.
او ادامه داد: بر این اساس درباره اتحادیه اوراسیا به نظر می‌رسد درجه اکمال تجاری ایران با اقتصاد کشورهای عضو این اتحادیه چندان زیاد نیست. بنابراین باید واقع‌بینانه به ظرفیت این موافقت‌نامه نگاه کرد.
قاسمی همچنین با تأکید بر فقر شدید کارشناسی در مذاکرات اقتصادی گفت: در جریان مذاکراتی که قرار است برای امضای توافقنامه تجارت آزاد با اوراسیا انجام شود باید بررسی‌های دقیق کارشناسی آغاز شود. ما نباید منتظر آغاز مذاکرات رسمی بمانیم و بعد از آن بررسی‌ها را آغاز کنیم.
او تأکید کرد: اتاق ایران و اتاق‌های مشترک در این راستا ظرفیت‌های کارشناسی بالایی دارند و خوب است که مذاکره‌کنندگان پیش از به سرانجام رسیدن مذاکرات از این ظرفیت استفاده کنند.
بهره‌گیری از پیمان شانگهای به موفقیت مذاکرات و رفع تحریم‌ها بستگی دارد
شریعتی نیا مشاور مرکز پژوهش‌های اتاق ایران هم در این نشست با اشاره به وجود اختلاف میان چین و روسیه در مسیر همگرایی و اینکه کدام کشور دستورالعمل همگرایی را صادر کند گفت: به دلیل این اختلافات سازمان شانگهای به ویژه در زمینه اقتصادی بیشتر به یک سازمان رویه گرا تبدیل شده است. مهم‌ترین نماد همگرایی در این سازمان همان کنسرسیوم بین‌بانکی است که تا الان توانسته 10 میلیارد دلار در قالب حمایت از 59 پروژه به کشورهای عضو اختصاص دهد.
او تأکید کرد: ناگفته پیداست که عضویت ما در شانگهای بستگی به موفقیت مذاکرات و رفع تحریم‌ها دارد. البته در این صورت هم دستاورد ایران از این پیمان بستگی به ابتکاراتی دارد که ارائه می‌کند. ما از همین الان باید بررسی کنیم که قصد داریم چه برخوردی با کنسرسیوم بین‌بانکی شانگهای داشته باشیم و چه پروژه‌هایی برای ما اولویت دارد و چطور می‌توانیم در راستای منافع خودمان در میان کشورهای عضو این پیمان همگرایی بیشتری ایجاد کنیم.
او با تأکید بر اینکه ایران بیشترین منافع مشترک را در این سازمان با هند و روسیه دارد و به نفع ماست که در این راستا سیستم حمل‌ونقل خود را گسترش دهیم بیان کرد: اگر ایران بخواهد برای گسترش زیرساخت حمل‌ونقل خود از تسهیلات کنسرسیوم بین‌بانکی شانگهای استفاده کند، مهم‌ترین چالش این خواهد بود که در عمل پول را چین تأمین می‌کند اما سود آن بیشتر برای روسیه و هند خواهد بود و این رقابت چین و روسیه را تشدید خواهد کرد. بنابراین باید برای مدیریت چنین چالش‌هایی برنامه‌ریزی شود.
وارد شدن ایران به هر مجمع جهانی چند گام رو به جلوست
مجیدرضا حریری رئیس اتاق مشترک ایران و چین هم در این نشست با بیان اینکه صرف اقدام ایران برای وارد شدن به مجامع جهانی چند گام رو به جلو خواهد بود گفت: این امر باعث می‌شود جهانی بازی کردن را یاد بگیریم. لذا از هر پیوستنی به مجامع جهانی اقتصادی و سیاسی باید استقبال کنیم.
او با اشاره به اینکه اگر ایران از انفعال خارج شود تأکید کرد: در خوش‌بینانه‌ترین حالت عضویت ایران 1402 تکمیل خواهد شد. اما نباید منتظر بمانیم چه زمانی عضویت ما تکمیل خواهد شد. در حال حاضر ما نسبت به سال گذشتهٔ گام جلوتر هستیم. حالا باید ببینیم چه ظرفیت‌هایی برای همکاری‌های مشترک وجود دارد و اتاق ایران و چین آماده است تا پیشنهادات اقتصادی و تجاری مشخص به عنوان عضو مؤسس شورای تجارت ایران و چین آن را عملیاتی کنیم.
حریری تأکید کرد: نگاه چین در سازمان شانگهای مبتنی بر موازنه است. وقتی چین ما را از عضو ناظر به عنوان عضو اصلی پذیرفت، همین امسال عربستان، مصر و ترکیه را به عنوان اعضای شرکای گفت‌وگو وارد کرد. بنابراین اینکه فکر کنیم ما آن‌قدر مهم هستیم که دنیا منتظر ما می‌ماند تفکر غلطی است. باید اندازه خودمان را درست تشخیص دهیم. در این صورت هم در اوراسیا و هم در شانگهای می‌توانیم مسیر درستی را برای جلب منافع هرچه بیشتر در پیش بگیریم.
او با بیان اینکه همراه با ورود به مجامع جهانی باید نقایص متعدد زیرساخت‌های تولید و تجارتمان رفع کنیم بیان کرد: ما در عمل چیزی به نام صادرات نداریم. اگر محصولات خام و یارانه کالاها را از ما بگیرند در عمل چیزی نمی‌توانیم به دنیا بدهیم. باید در شیوه تولید تجدید نظر کنیم.
فرصت‌های بین‌المللی را از دست ندهیم
حمیدرضا فولادگر رئیس شورای راهبری بهبود محیط کسب‌وکار هم با اشاره به رابطه تولید و صادرات و از دست رفتن برخی فرصت‌ها به دلیل سومدیریت در کشور گفت: ظرفیت خوبی در صادرات فرآورده‌های گلخانه‌ای در چند سال اخیر ایجاد شد و مناطقی که با خشکسالی بیشتری مواجه بودند کشت گلخانه‌ای را گسترش دادند که این امر به رشد صادرات منجر شد. اما اخیراً محصولات ما از روسیه و چند کشور دیگر بازگشت خوردند. دلیل آن هم تعلل سازمان غذا و دارو و وزارت جهاد کشاورزی برای هماهنگی و اعمال استانداردهای مورد نظر کشور مقصد بوده است. درحالی‌که چنین موضوع کوچکی می‌توانست با برنامه‌ریزی قبلی سامان پیدا کند و مشکلات به این مرحله نرسد.
او با اشاره به اینکه ما حتی نتوانستیم به درستی از ظرفیت اقتصادی سوریه که در آن هزینه سیاسی داده‌ایم استفاده کنیم و ترکیه با وجود مشکلات سیاسی با این کشور استفاده بیشتری به نسبت ایران داشت تأکید کرد: باید برای استفاده از ظرفیت اقتصادی کشورهای منطقه برنامه‌ریزی کرده و فرصت‌ها را از دست ندهیم. اوراسیا، شانگهای و سازمان‌هایی مانند آن‌ها فرصت‌های خیلی خوبی برای رشد اقتصادی ایران هستند و از ظرفیت بخش خصوصی و اتاق‌های سه‌گانه تعاون و اصناف و بازرگانی باید در عملیاتی ساختن روابط تجاری در این پیمان‌ها استفاده کرد.
نباید انتظارات از پیمان شانگهای را بالا ببریم
خزاعی رئیس کمیته ایرانی ICC نیز گفت: از آنجا که پیمان‌های بین‌المللی مانند شانگهای بر اساس استانداردهای بین‌المللی شکل می‌گیرند کشورهای که تحت تحریم هستند نمی‌توانند وارد شده و همکاری کنند. ورود به شانگهای یعنی همراهی با مقررات بین‌المللی؛ به همین دلیل باید 42 سند و کنوانسیون بین‌المللی را به تصویب برسانیم.
او با تأکید بر استفاده از ظرفیت اتاق ایران و اتاق‌های مشترک برای بهره‌گیری از پیمان‌های بین‌المللی ادامه داد: پیام عضویت در شانگهای نباید پیام حداکثری باشد و نباید انتظارات از آن را بالا برد. اما باید همه تلاش‌ها معطوف به ورود ایران به این‌گونه پیمان‌ها، انطباق با شرایط جهانی و استفاده حداکثری از آن‌ها باشد.