مشکلات حوزه گمرک فعالان اقتصادی با حضور علیرضا مقدسی رئیس‌کل گمرک ایران، فرود عسگری معاون گمرک ایران، حسین سلاح‌ورزی نایب‌رئیس اتاق ایران و تشکل‌های اقتصادی بخش خصوصی بررسی شد.
در ابتدای این نشست سلاح‌ورزی، نایب‌رئیس اتاق ایران درباره لزوم تعامل بخش خصوصی با گمرک ایران گفت؛ بخش خصوصی خواهان همفکری و تأمل بیشتر در حوزه تجارت خارجی با گمرک است و این نشست در جهت تسهیل و بهبود محیط کسب‌وکار، حل مشکلات حوزه کسب‌وکار، بنگاه‌ها و فعالان اقتصادی برگزارشده است تا بتوانیم با همفکری هم مسیر تجارت خارجی، واردات و صادرات را تسهیل شود.
در ادامه علیرضا مقدسی، رئیس‌کل گمرک ایران درباره شرایط اقتصادی در حوزه تجارت خارجی گفت: شرایط در این حوزه به شکلی است که مدام سیگنال‌های مختلف داده می‌شود، در تجارت خارجی شرح وظایف گمرک مثل طبلی در دامنه کوه است؛ با طبلی کوچک غرشی بلند می‌شود و امواج آن‌همه جا را پر می‌کند. به تعبیری با صدور تصویب یک قانون یا صدور یک بخشنامه و مقررات ارتشعات زیادی رخ می‌دهد و اگر قانون به‌درستی اجرا نشود، تبعات زیادی خواهد داشت.
درآمدزایی یکی از مأموریت‌های گمرک است
او با طرح این پرسش که «تجارت خارجی و گمرک در چه محیطی اداره می‌شود؟» گفت: بخش خصوصی و گمرک به‌عنوان سازمان ذی‌مدخل در تجارت خرجی ارتباط تنگاتنگی باهم دارند و گمرک پیشانی تجارت خارجی است و باید بتواند قوانین و مقررات را به‌خوبی اجرا کند.
او درباره وظایف گمرک گفت: یکی از مهم‌ترین وظیفه گمرک که در قانون بودجه هم مورد تاکید است، «درآمدزایی» است. البته این برخلاف رویه‌های گمرک در سایر کشورهای دنیاست؛ گمرک سومین منبع درآمد در بودجه کشور است. انواع عوارض، بخشنامه و مالیات هفتگی و ماهانه صادر می‌شود و گمرک باید خود را با آن وفق داده و اخذ کند. این درآمد از قبل انواع ردیف‌های تعرفه حاصل شود.
مقدسی گفت: شش‌هزار ردیف تعرفه داریم که ۴ هزار تعرفه‌ها به مجوز نیاز دارد؛ ۵۰ درصد بیش از یک مجوز نیاز دارد و ۷۰ درصد ردیف تعرفه‌ها، توسط حوزه‌های مختلف بررسی می‌شود. از طرفی برای درآمدزایی سناریوهای مختلفی تهیه می‌شود که هر سال باید سقف درآمدی تهیه شود اما در برخی از موارد دریافت این تعرفه‌ها عملیاتی نمی‌شود. مثل سال آینده مجوز واردات موبایل بالای 600 دلار یا خودرو ممنوع شده و در این صورت درآمد تعرفه‌ای حاصل از آن متوقف می‌شود.
او ادامه داد: موضوع دوم در مقررات صادرات و واردات «دسته‌بندی کالاها» است که ممنوع، مشروط، مجاز و...است. در حوزه تجارت خارجی با چند دسته‌بندی در دستگاه‌ها مواجهیم. یکسری نهادها سیاست‌گذارند، یک تعداد مجوز دهنده و بخشی مثلاً خدمات دهنده هستند و طیفی نظارت‌کننده‌اند. باید این سازمان‌ها همگرا باهم کار کنند و گمرک ایران همه این مجوزها را عملیاتی کند. مقدسی تکلیف سوم گمرک را «کار با قواعد بین‌المللی» عنوان کرد. ایران عضو یکسری کنوانسیون‌های بین‌المللی است که همه این‌ها در قالب قانون تصویب‌شده است و باید اجرایی شوند. عمده آن کنوانسیون «کیوتر» است که عموماً در ارتباط با کنوانسیون بین‌المللی برای ساده کردن و هماهنگ کردن روش‌های گمرکی به کار برده می‌شود.
او معتقد است: رویکرد اصلی گمرک در جهت ساده‌سازی تجارت است. برخی بر این باورند که تسهیل تجارت توسعه بخش است و برعکس برخی معتقدند توسعه، تسهیلات به همراه دارد. ماهم باید رویکرد خود را مشخص کنیم. مقررات باید جذب سرمایه‌گذاری خارجی را در کشور تسهیل کند؛ اما در ایران تکلیف و رویکرد مشخص نیست و این موارد به سرمایه‌گذاری خارجی لطمه می‌زند. اتاق باید در بهبود این رویکردها کمک کند.
تناقض در سیاست‌گذاری
مقدسی در ادامه گفت: وضعیت اقتصاد کشور باعث می‌شود گمرک سیاست انضباطی و انقباضی داشته باشد. دپوی کالا، آزادسازی یا ممنوعیت واردات و غیره در این بستر انجام می‌شود. مواردی مانند درآمد، قواعد بین‌المللی در مجوزها، ممنوعیت‌ها، درآمدزایی، ساده‌سازی محیط‌زیست و...باعث پارادوکس می‌شود. مثل امروزه از محوریت فناوری می‌گویند؛ در گمرک چندین سامانه تعبیه کرده، اما حجم اطلاعات گسترده و رویه‌های متعدد، کار را دشوار کرده است. مثل برخی برای توجه به کوله برها، ته لنجی و ... می‌خواهند این حوزه سامانه داشته باشد. هیچ جای دنیا این‌همه رویه بر گمرک حاکم نیست. این‌ها کار گمرک را دشوار می‌کند. ما معتقدیم که اتاق بازرگانی می‌تواند در حمایت از تولید کالای اساسی به گمرک کمک کند. تسهیلاتی هم برای فعالان مجاز در نظر گرفته‌شده، باید با کمک اتاق و تشکل‌ها و با توجه به شفاف‌سازی مسیر آبی را طی کنیم. باید به‌جایی برسیم که حسابرسی پس از ترخیص که جز ابزار نظارتی بود، به ابزار ساده‌سازی تبدیل شود؛ ما در اینجا به کمک اتاق ایران نیاز داریم تا درنهایت به شفافیت لازم برسیم.
رئیس‌کل گمرک ایران تاکید کرد: در هیات مقردات‌زدایی موضوع پاسخ استعلام هفت روز را داریم که مصوب شده است. مثل در استاندارد به مدتی زمان لازم است و ما باید بعد از یک هفته موارد را اعلام کنیم تا دپوی کالا رخ ندهد یا اینکه به نمونه‌گیری واحد برسیم.
کارگروه مشترکی تشکیل شود
مقدسی با طرح این سؤال که «گمرک ایران و اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران چگونه می‌توانند باهم تعامل کنند؟ : پیشنهاد داد تا کارگروه‌های مشترکی با کمیسیون‌های تخصصی اتاق تشکیل شود که برای بررسی موضوع‌ها از تجارب همدیگر بهره بگیریم. این همکاری در حوزه تنقیح قوانین هم مطرح است و در این زمینه نیاز به همکاری است.
او ادامه داد: در حوزه آموزش هم نیاز به سرمایه‌گذاری است؛ حتی با آموزش درست بروکراسی‌ها کاهش می‌یابد. با همدلی می‌توان به سمت هدف غایی پیش رفت که تجارت توسعه یابد.
بعد از آن فرود عسگری گفت که هدف اصلی گمرک ایران حل مشکلات تجار است.
گمرک سازمانی تسهیلگر و سیاست‌گذار
در ادامه این نشست مظفر علیخانی معاون تشکل‌ها و امور استان‌های اتاق ایران گفت: گمرک سازمانی فنی است و استفاده از مدیران باتجربه گام بسیار بلندی رد این سازمان است. نقش گمرک، نقش اجرایی و سیاست‌گذاری، تسهیلگری و اجرای درست قوانین است و باید به همه آن‌ها توجه شود. نقطه تلاقی همه این‌ها باهم مهم است؛ اما باید نقش اجرا به‌درستی انجام شود. ما انتظار داریم گمرک به‌عنوان سازمان فنی و تخصصی در سیاست‌گذاری و اجرا با اتاق و تشکل‌ها مشورت مستمر داشته باشد. در این راستا اتاق ایران با گمرک تفاهم‌نامه‌ای امضا کرده که می‌تواند نقشه راه باشد و امیدواریم این به‌درستی اجرا شود.
علیخانی ادامه داد: همکاران اتاق ایران و گمرک در نشست‌های متعدد فنی باهم حضور دارند و باید همگرایی و همکاری براساس منافع ملی ادامه یابد.
او گفت: علی‌القاعده گمرک با 15 کنوانسیون، با تعداد زیادی قوانین ملی و بین‌المللی، تعرفه‌های متعدد و دستگاه هلی مجوز دهنده زیادی سروکار دارد ولی در عمل مدیران نگاه تسهیلگری و اعتماد به بخش خصوصی باشد، اجرا متفاوت خواهد بود. مدیریت تسهیلگری را به بدنه بدهد تا جرات تصمیم‌گیری داشته باشند.
او درباره سامانه گمرک گفت: سامانه باعث تسهیلگری و شفافیت می‌شود ولی مشکلات فنی این سامانه‌های گمرک معضل جدی است. گمرک پیشانی اجرای کار ست و اگر در آنجا سرعت کار افزایش یابد، صادرات بیشتر و درآمدزایی بالاتر برای اقتصاد بنگاه و ملی خواهد شد.
او به موضوع تحریم اقتصادی و مشکلات کرونا و مشکلات ساختاری اشاره کرد که باید است. با صلاح قانون و تشکیل کمیسیون رسیدگی به اختلاف‌ها، همگرایی‌ها تقویت شود تا گام بلندتری در حوزه توسعه اقتصادی برداشته شود.
بعد از آن فعالان اقتصادی و نماینده 33 تشکل‌های اقتصادی درباره مهم‌ترین مشکلات خود گفتند؛ اصلاح موانع سامانه TSC گمرک، حل مشکلات حمل‌ونقل برون‌مرزی، امضای تفاهم‌نامه گمرک ایران با گمرک کشورهای هدف، توجه گمرک به توسعه متوازن در استان‌های کمتر توسعه‌یافته، توجه به ظرفیت‌های داخلی، تحلیل داده سازمان‌های بین‌المللی در جه شفافیت و کنترل قاچاق کالا، حل مشکلات ترانزیت کالا، هموار کردن مسیر تجارت سبز، جلوگیری از روندهای تکراری در خروجی گمرک، ارائه اطلاعات شفاف و درست، توجه به تسهیلگری و توجه به نگاه تشکل‌های بخش خصوصی، تمدید فرصت‌های قانونی برای صدور مجوزها، نظارت بر ورود کالای غیراستاندارد و بی‌کیفیت، افزایش زمان انبارداری، تجهیز گمرک با دستگاه‌های کنترلی پیشرفته، همسان‌سازی سازمان‌های هم‌جوار، توجه به استانداردهای پذیرفته‌شده دنیا و همکاری با تشکل‌ها در حوزه نظارت بر کالا و غیره از مواردی بود که در این نشست مطرح شد.
کارگروه‌های تخصصی تشکیل شود
در ادامه مقدسی از تشکیل کارگروه‌های متعددی گفت که به‌صورت موضوعی تشکیل شود؛ در این کارگروه‌های تشکل‌های تخصصی اتاق ایران و کارشناسان گمرک حضور داشتند باشند. همچنین نشست‌هایی با حضور هر کدام از تشکل‌های اقتصادی تشکیل شود تا هر تشکل مشکل خود را به‌صورت کامل ارائه دهد و از این نشست‌های دستورالعمل اجرایی صادر شود.
او درباره تفاهم‌نامه همکاری گمرک با اتاق ایران گفت که این تفاهم‌نامه را بررسی می‌کند و اگر نیاز به بازنگری باشد، اصلاح‌کرده و اجرا می‌کنیم. فعالان اقتصادی از فهرستی که درباره ارزش‌گذاری کالاها در TSC هست صحبت کردند، اگر آن را ارائه کنند می‌توانیم در این سامانه بارگذاری کنیم.
رئیس‌کل گمرک ایران درباره جلسه‌ای با انجمن‌های حمل‌ونقل گفت که در آنجا درباره مشکلات این حوزه صحبت شد؛ اجرای ماده 12 به سازمان راهداری منتقل‌شده ولی به نظر می‌رسد تصدی‌گری تجارت خارجی باید در گمرک باشد و این نمی‌تواند در جای دیگری باشد؛ برای همین پیگیری خواهد شد. در حوزه هوش مصنوعی می‌توانیم از ظرفیت کمیسیون خدمات فنی و مهندسی اتاق ایران استفاده کنیم. در حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی کشورها برنامه‌ریزی خوبی دارند و ما باید در این حوزه به‌خوبی وارد شویم. گاهی قوانین این حوزه به دلیل عدم تکرار به فراموشی سپرده شود؛ باید در این حوزه پیگیری لازم انجام شود. درباره آزمون کالاها اگر این نیاز به زمان بیشتری داشته باشد، باید انجمن مربوطه موردی اعلام کند و دسته‌بندی لازم صورت گیرد. درباره کاهش تعرفه کالای اساسی باید گفت که این بررسی‌شده است؛ وزارت صنعت به‌عنوان سیاست‌گذار باید این تعرفه‌ها را دسته‌بندی کند تا در صورت برداشته شدن ارز 4200 تومانی مشکل به وجود نیاید. البته ممکن است اثرات روانی داشته باشد ولی این گذرا است.
او ادامه داد: پشتیبانی دستگاهی ایکس‌ری، دشوار است؛ ایران حدود 160 گمرک دارد و هر روز منطقه آزاد و ویژه تشکیل می‌شود، خیلی از این‌ها توجیه اقتصادی ندارد و ما در حال حاضر توان لازم را نداریم. پیشنهاد مشخص این است که بتوانیم از ظرفیت بخش خصوصی استفاده کنیم ولی مانیتورینگ این در گمرک ایران باشد و هزینه و درآمدهای آن در اختیار بخش خصوصی باشد. این سرمایه‌گذاری خوبی است و گمرک از آن استقبال می‌کند.
مقدسی درباره تمدید زمان ترخیص گفت: در این حوزه دستورالعمل‌هایی است که باید اجرا شود. جلسه‌ای با فعالان اقتصادی شاخص داشتیم که دران عنوان شد که مسیر تجارت آبی تعبیه شود و تجاری که خوش‌حساب هستند از مسیر آبی استفاده کنند؛ با راه‌اندازی مسیر آبی، گمرک نظارت را بر عهده می‌گیرد. البته این طرح را می‌توان به‌صورت پایلوت با چند شرکت استفاده کرد؛ اما وقتی به شرکت‌های پیشنهاد بررسی اسناد داده شد، آن‌ها قبول نکردند که اسنادشان بررسی شود. این البته جای تأمل دارد. در تجارت بین‌الملل اگر این مسیرها هموار شود، به شفافیت کمک کند.
او ادامه داد: گفت: کارشناس مجازی برای رفع مشکلات بود تا ورود نیروی انسانی بیشتری به گمرک وارد نشود، ولی ممکن است در این مسیر تصمیم‌های اشتباهی هم گرفته شود. ما این موضوع را بررسی می‌کنیم. البته حذف یا تعدیل موضوع نیاز به توجیه دقیق است. سعی می‌کنیم نواقص این حوزه برطرف شود. ما سعی می‌کنیم رسیدگی به پرونده کالای اساسی در اختیار کارشناسان مجازی نباشد.
او ادامه داد:
مأموریت گمرک: درآمدزایی و تسهیل تجارت
در ادامه فرود عسگری گفت درآمدزایی در گمرک و ایجاد تسهیلات در تجارت خارجی هر دو از مأموریت‌های گمرک است. با توجه به مشکلات ثبت سفارش از مصوبه 22 فروردین 97 که بحث مدیریت ارز مطرح شد، ورود کلیه کالا از تمامی مبادی کشور محدود کرده است. بعد از آن با رایزنی‌هایی که از سوی گمرک انجام شد، به وزارت صنعت، معدن و تجارت گفتیم حداقل اجازه دهید از مناطق آزاد و ویژه اقتصادی این کار انجام شود. بعد از این مشکلات تأمین و تخصیص ارز ایجاد شد. مردم کالاهایشان در گمرک بود و در صف بودند. گمرک باید در این مورد تصمیم می‌گرفت که چه‌کار کند. پیشنهاد‌هایی را ارائه دادیم که هنوز دارد اجرا می‌شود.
او ادامه داد: به‌عنوان‌مثال قرار شد کالاهایی را که در صف تأمین یا تخصیص هستند، با نامه بانک 90 درصد کالا ترخیص شود. برای دارو تجهیزات پزشکی هم اجازه داشتیم با حداقل اسناد داروها را ترخیص کنیم. بعد هم این مصوبات تمدید شد. برای فعالان مجاز اقتصادی هم تسهیلات ویژه در نظر گرفتیم که یکی این است که اگر مشکل نقدینگی داشته باشند می‌توانند در هر لحظه‌ای که کالا را اظهار کنند، مبدأ یک سال اظهار شود؛ یعنی شناور است. این تسهیلات 18 گانه است.
عسگری تصریح کرد: یکی از مشکلات بحث ارزش است. یکی از چالش‌های جدی ما هم در گمرک همین است. ارزش بسیاری از کالاها اصلاً بازنگری نشده است؛ یعنی ارزشی که مثل از سال 97 بوده هنوز هم همان است و به‌روز نشده است. قرار شد جلساتی را بگذاریم در این مورد تا این ارزش‌ها بازنگری کنیم و پرونده‌هایی که به‌ناحق بیش بود می‌خورند کمتر شود. گمرکات هم باید دستشان را باز بگذاریم در ارزش‌گذاری که پرونده‌ها کمتر شود. به طبع کمیسیون‌های ما هم کمتر درگیر می‌شوند؛ بنابراین این موضوع در دستور کار گمرک قرار دارد.
معاون گمرک ایران ادامه داد: لیست تشکل‌های حاضر در جلسه را ارائه دهید تا مشکلات به‌صورت تخصصی بررسی شود؛ اگر با دستگاه‌های دیگری هم مشکل دارند ما می‌توانیم کارشناسان آن حوزه‌ها را دعوت کنیم تا کار را به‌صورت پروژه‌ای بررسی کنیم.
او ادامه داد: ما هم در گمرک ایران به مسیر سبز توجه داریم و امیدواریم آن را پیگیری کنیم. مهلت توقف دوماهه هم حرف درستی است؛ اما ما در تعارضی گیر کرده‌ایم؛ ازیک‌طرف می‌گویند که کالا رسوب کرده است و می‌گویند سریع‌تر ترخیص شود و در این زمان 2.5 درصد ارزش فاکتور به‌محض تنظیم اظهارنامه گمرک برای اموال تملیکی می‌دهند و این مورد انتقاد فعالان اقتصادی است. ما پیشنهاد می‌کنیم که بعد از اظهار چه گرفتاری‌هایی با بانک مرکزی و سازمان توسعه تجارت داریم و بعد از ترخیص چه مشکلاتی است؛ این را به وزیر اقتصاد و دارایی هم ارائه کرده‌ایم.
ین رقم فقط به صرف یک مکالمه پرداخت می‌شود. ما پیشنهاداتی را تنظیم کرده‌ایم و گفته‌ایم قبل از اظهار، حین ترخیص و بعد از ترخیص چه مشکلاتی را با دستگاه‌ها داریم و پیشنهادی هم درخصوص رفع آن ارائه‌شده است. او همچنین بیان کرد: برای مشکلاتی که در مورد کسر وزن و اضافه وزن با بانک‌ها وجود دارد، در حال رایزنی برای حل مشکلات هستیم.
معاون گمرک ایران وعده داد که ترافیک درب خروج کاهش خواهد یافت. او گفت: درب خروج در هیچ‌جای قانون به‌عنوان یک واحد، فعال نبوده است، اما به دلیل اینکه کارشناسان‌مجازی از مسیر سبز حذف شده‌اند قرار شده است که درب خروج کالاها را چک کند. البته در مورد وظایف آن هم باید بازنگری صورت بگیرد. به هر حال سعی داریم ترافیک درب خروج را از بین ببریم.