بورس تهران، در حالی سال 1401 را با معاملاتی کم‌عمق اما مثبت آغاز کرد که کل رشد آن در سال گذشته از 4.6 درصد فراتر نرفت. حالا و در شرایطی که بخش قابل توجهی از عوامل اثرگذار بر این بازار در سال 1400 همچنان در سال 1401 نیز وجود دارند، آغاز این بازار مثبت بوده و شاخص کل بورس در نخستین جلسه معاملاتی، با رشد ۲۳ هزار و ۵۲۹ واحدی، 1.7 درصد افزایش یافت و روی رقم یک میلیون و ۳۹۰ هزار واحد ایستاد؛ آیا این شروع سبز می‌تواند تضمینی برای سال پرسود بازار سرمایه باشد؟
بازخوانی شرایط بازار سرمایه ایران در سال گذشته حاکی از این است که این بازار، جدای از بی‌اعتمادی ایجاد شده در نتیجه ریزش تاریخی تابستان 1399، به‌نوعی اسیر نرخ سود بدون ریسک و بازار بدهی بوده و با افزایش فروش اوراق بدهی و تلاش دولت برای تأمین منابع بودجه‌ای از این بازار، گرفتار رکود شدیدی شد. این موضوع به‌واسطه برنامه‌ریزی برای فروش قابل‌توجه اوراق دولتی در قانون بودجه 1401، همچنان می‌تواند یک عامل بازدارنده در بازار سرمایه باشد، هرچند تعدیل نسبت قیمت به درآمد (P/E) نمادهای بورسی، می‌تواند تا حد زیادی میزان اثرگذاری این عامل را کاهش دهد.
از سوی دیگر، اکثر کارشناسان بازار سهام، مهم‌ترین متغیر تأثیرگذار بر بورس در سال ۱۴۰۱ را نتیجه مذاکرات احیای برجام می‌دانند و عملاً رشد پایدار و پیوسته بازار سرمایه را به موفقیت در احیای برجام و رفع تحریم‌ها گره می‌زنند. نقطه مقابل این رویکرد، افزایش تنش‌های سیاسی و ریسک‌های نظامی است که مستقیم یا غیرمستقیم می‌تواند یکی از پیامدهای شکست مذاکرات احیای برجام باشد.
در حقیقت، بازار سرمایه ایران در ماه‌های گذشته و به‌خصوص در هفته‌های اخیر، به‌شدت نگران نتیجه مذاکرات احیای برجام بوده و این نگرانی باعث شده است بخش قابل‌توجهی از پولهای بزرگ که از زمان ریزش تاریخی مرداد 1399 به خارج از گود معاملات بورسی منتقل شده‌اند، همچنان تماشاگرانی خنثی در بازار باشند و این نکته در ارزش معاملات بازار سرمایه نیز به‌خوبی مشهود است.
نکته قابل‌توجه این است که نسبت قیمت به درآمد آینده‌نگر بورس (P/E TTM) در سال گذشته حدود ۶ تخمین زده شده بود و غالب تحلیلگران معتقدند این نسبت در سال جاری نیز در محدوده ۶ الی ۷ مرتبه قرار خواهد گرفت. در صورت تحقق این برآورد، عملاً شرایط بازار نسبت به دوران ریزش 1399 بسیار مساعدتر خواهد بود و حتی وقوع سناریوی شکست مذاکرات برجام نیز به‌شرط منجر نشدن به تنش شدید سیاسی و نظامی، نمی‌تواند روند بازار را مانند دو سال گذشته ریزشی کند.
در این میان، رشدهای قیمتی در بازارهای جهانی کامودیتی نیز عامل بزرگی در رشد قیمت سهام در بازار سرمایه ایران است که البته شرط انتفاع کامل از این موضوع، همچنان نیازمند رفع تحریم‌ها و تسهیل صادرات شرکت‌های معدنی، پتروشیمی، فولادی و ... است. تحلیلگران معتقدند از میان شرکت‌ها و صنایع حاضر در بورس تهران، صنایع فلزات اساسی، پتروشیمی و پالایشی بیش‌ترین تأثیر را از روند رو به رشد قیمت کامودیتی می‌پذیرند و صنایع بانکی، خودرویی و محصولات غذایی نیز از محل احیای برجام منتفع خواهند شد.
تحلیلگران در یک نظرسنجی که از سوی کارگزاری کیان انجام شده، بازدهی ۲۰ تا ۳۰ درصدی را محتمل‌ترین سناریوی بازار سرمایه ایران در سال 1401 برآورد کرده‌اند و 42 درصد از آنها به این سناریو رأی داده‌اند و البته نظر ۳۲ درصد تحلیلگران نیز بازدهی بیش از ۳۰ درصدی بورس در سال 1401 بوده است.
با توجه به اینکه شاخص کل بورس، سال ۱۴۰۰ را با رقم یک میلیون و ۳۶۰ هزار واحد به پایان رساند، در صورت بازدهی ۲۰ درصدی این شاخص در سال 1401، رقم آن در پایان سال باید به حوالی 1.6 میلیون واحد برسد و با بازدهی 30 درصدی بازار نیز، رقم شاخص می‌تواند روی رقم یک میلیون و 770 واحد بایستد. همچنین شاخص کل بورس تهران برای فتح قله قبلی خود تا پایان سال جاری، باید حدود 53 درصد رشد کند که البته از نظر تحلیلگران، یک وضعیت آرمانی برای بورس محسوب می‌شد و احتمال وقوع آن ضعیف‌تر از دو سناریوی دیگر خواهد بود.
درمجموع، از نظر کارشناسان و معامله‌گران بازار سرمایه، یکی از بهترین اتفاقات برای بازار سرمایه در سال 1401؛ موفقیت در مذاکرات هسته‌ای برای احیای برجام خواهد بود که حتی در صورت کاهش مقطعی شاخص کل بورس به دلیل فروکش کردن انتظارات تورمی و کاهش نرخ ارز، باز هم می‌تواند با رفع بلاتکلیفی‌های این بازار، مسیر به ثبات رسیدن بازار سرمایه را هموار کند؛ به‌خصوص که با احیای برجام، بخشی از مشکلات شرکت‌های بورسی در صادرات و هزینه انتقال درآمدهای آن مرتفع خواهد شد و هم‌زمان با پیش‌بینی پذیر شدن اقتصاد در صورت رفع تحریم‌ها، تولید شرکت‌های بورسی با بهبود دسترسی آنها به مواد اولیه افزایش می‌یابد و این مسئله نیز به رشد قیمت آنها در بورس کمک می‌کند.