در روزهای پایانی سال 1400 بار دیگر اخباری درباره وضعیت صندوق‌های تأمین اجتماعی و صندوق‌های بازنشستگی منتشر شد. محسن رضایی، معاون اقتصادی دولت سیزدهم هم در سخنانی صندوق‌های بازنشستگی را ورشکسته دانسته و رقم کسری صندوق‌های بازنشستگی را بیش از ۴۰۰ هزار میلیارد تومان در طول ۴ سال ارزیابی کرد.
مرتضی افقه، اقتصاددان در گفت‌وگو «اتاق ایران آنلاین» درباره وضعیت صندوق‌های بازنشستگی می‌گوید: صندوق تأمین اجتماعی متعلق به کارگران و کارفرمایان است. اصولاً تامین اجتماعی طبق قانون، عمومی و غیردولتی است. بااین‌حال دولت مثل سایر موارد با دخالت در این حوزه ایجاد مشکل کرده است. سازمانی که ۲۳ درصد منابع آن را کارفرما و ۷ درصد آن را کارگر می‌پردازد، در شرایطی قرار دارد که دولت سال‌هاست آن ۳ درصد از سهم خود را در این صندوق پرداخت نکرده و اتفاقاً از این صندوق‌ها برداشت هم کرده است. دولت به‌نوعی مصادره انجام داده و امروز صندوق‌ها به مرحله‌ای رسیده‌اند که مبالغ ورودی‌شان پاسخگو مبالغ خروجی نیست و دخل و هزینه صندوق‌ها از کنترل خارج‌شده است.
افقه، استاد دانشگاه اهواز بابیان اینکه میزان واریزها به صندوق بازنشستگی به دلیل بیکاری و کاهش جمعیت فعال و کاهش مشاغل رسمی کم شده، ادامه می‌دهد: در بسیاری از شرکت‌ها تعداد مدیران میانی با کارمندان برابر است که حقوق بالایی می‌گیرند و کارشان چندان در عرصه عمل مؤثر نیست و بار اضافی به صندوق‌ها تحمیل می‌کنند. از طرفی در بسیاری مواقع از صندوق سوءاستفاده شده است.
او ادامه می‌دهد: در نظام سیاسی-اداری ما وضعیت نیروی کار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به‌طور مستقیم با اشتغال، توسعه، آرامش جامعه، کیفیت کار و نیروی انسانی و بهره‌وری ارتباط دارد. اگر به همه مسائل نیروی کار در بخش خصوصی و دولتی توجه شود، باید بپذیریم که بیمه‌های اجتماعی و صندوق‌های بازنشستگی نقش اساسی دارند. اما همه صندوق‌هایی که امروز تعادل ورودی و خروجی منابع ندارند از اساس با محاسبات نظام بیمه‌ای (اکچوئری) طراحی نشده یا این نظام در محاسبات آن رعایت نشده است. البته در مسیر سرمایه‌گذاری هم خطاهایی رخ‌داده است.
افقه معتقد است: مشکلات صندوق‌های بازنشستگی تاریخی است. مشکل اساسی صندوق‌های بازنشستگی پارامتریک است که باید اصلاح شود. در محاسبات بیمه‌ای میانگین عمر، زادوولد، افزایش جمعیت و امید به زندگی افراد و شاخص‌های اقتصادی محاسبه می‌شود. البته سوء مدیریت در سال‌های گذشته شدت و ضعف داشته است؛ ولی درعین‌حال از ایرادات ساختاری نیز نمی‌توان چشم‌پوشی کرد.
افقه ادامه می‌دهد: برای اصلاح ساختارها باید کار بنیادی انجام دهیم و راهکار اصلی نجات صندوق‌ها این است که نمایندگان کارگری و کارفرمایی به شکل شفاف بر صندوق‌ها نظارت داشته باشند. با این شیوه، هم کنترل هزینه‌ها را می‌توانیم داشته باشیم تا نشتی هزینه‌ها جبران شود و هم پالایش گسترده نیروی انسانی داشته باشیم تا تله رفاقت و تله خانواده‌گرایی امکان ایجاد فساد را انبوه‌تر نسازد. دولت‌ها اساساً به‌دلیل مشکلات کسری بودجه خود نمی‌توانند امانت‌دار کاملی باشند و دولت تنها باید ناظر صندوق باشد و نه تصمیم‌گیر.
او تأکید کرد: دولت نباید هزینه کارکنان نهادهای مشکل‌دار خود را به حوزه مدیریت تأمین اجتماعی و بازنشستگی هدایت کند و این مهمترین کاری است که دولت سیزدهم باید انجام دهد.
به‌گفته افقه باید در قوانین حمایت از تولید بازنگری شود. ولی در شرایطی که هنوز ساختارها بیشتر حامی دلالی هستند، نمی‌توان شاهد عدم خروج سرمایه از کشور شد.
او معتقد است: چیزی به نام رابطه ثبات شغلی و تولید که به امنیت صندوق‌های تأمین اجتماعی و بازنشستگی می‌انجامد، وجود ندارد. این تغییر نیازمند مدیران جدید و با انگیزه در این حوزه‌های اقتصادی کشور است و نیاز به خون جدیدی در این بدنه هستیم.