افرادی که در صنعت غذا فعالیت دارند و تولیدکننده هستند، کیفیت را برای رقابتپذیری دنبال میکنند و به دنبال رهبری در بازار هستند و درنتیجه خیلی روی کیفیت محصولات کار میکنند و سازمانهای نظارتی بر بحثهای کیفی که مطرح میشود، جنبه سلامتی کیفیت را بیشتر مدنظر دارند. سازمانهایی نظیر سازمان ملی استاندارد، باید قواعد و اصول بهصورت کامل رعایت شود تا کیفیت لازم برای هر محصول غذایی شکل بگیرد؛ بهخصوص همکارانی که در بخش تغذیه فعالیت میکنند.
ازنظر کیفیت شرکتها روی نشانههایی تمرکز دارند که برای سلامتی افراد لازم است؛ مثل ریزمغذیها و یا املاح مثل کلسیم و ویتامینها. نگاه اساتید از این جنبه است که باید یک ماده غذایی بتواند نیاز سلامتی افراد را تأمین کند. کیفیت درنهایت ممکن است از دیدگاههای مختلف مقداری متفاوت باشد. نگاه مصرفکنندههای به کیفیت مواد غذایی ممکن است یکشکل دیگری هم به خودش بگیرد و آن اینکه مصرفکنندگان صنعت غذا در درجه اول وقتی صحبت از کیفیت میکنند از خوشمزگی بگویند. اگر شما یک غذای خیلی خوبی هم تولید کنید اما طعم و مزه، عطر و بو و رنگ خوبی رو نداشته باشد از دیدگاه مصرفکننده ممکن است موردپسند قرار نگیرد. تولیدکننده حتی اگر توضیح دهد که ماده غذایی ما ویتامین یا پروتئین خیلی بالایی دارد اما محصول طعم خوبی نداشته باشد، پذیرفته نمیشود. مثل یک هندوانه خیلی شیرین که اگر رنگش سفید باشد، مصرفکننده از مصرف آن لذت نمیبرد.
اگر بخواهیم کیفیت را در صنعت غذا بازتعریف کنیم، تولیدکنندگان باید محصولی را تولید کنند که دارای کیفیت خوبی باشد و در ابتدای امر باید محصولی تولید کنند که مشتریپسند باشد و در مورد استقبال مشتریان قرار بگیرد.
در تعریف استاندارد باید بگویم «استاندارد حد قابلقبول کیفیت یک محصول است». در داخل کشور استانداردهای متعددی در صنعت غذا با حضور خود همکاران صنعت غذا، همکاران دانشگاه، همکاران غذا و دارو و همکاران استاندارد نوشتهشده است.
همچنین سازمان غذا و دارو ضوابط فنی و بهداشتی خوبی را درباره استانداردهای غذایی دارد و تمام مقررات از سوی این سازمانها شکلگرفته است. سازمان دامپزشکی هم در بحثهایی که مواد غذایی که با منشأ دامی تولید میشوند دستورالعمل و بخشنامههای خیلی خوبی رو تدوین کرده و در حال اجرا دارد. اینکه مصرفکننده در لحظه خرید به بستهبندی محصول نگاه میکند و نشان استاندارد و نشان سازمان غذا دارو را میبیند برای او اطمینان حاصل میشود که از این محصول استفاده کند.
کیفیت درنهایت ازنظر سازمان بینالمللی ایزو به این معناست که تمام نیازهای مشتریان رو که تلویحی (نشانههایی که روی بستهبندی را میبینیم مانند نشان استاندارد و سازمان غذا و دارو) و تصریحی (که روی بستهبندی به صراحتاً راجع به محصول اعلام میشود) را مدنظر قرار دهد.
در خصوص استانداردهای بینالمللی، در صنعت غذا و در خصوص بحث کیفیت، استانداردهایی بینالمللی تدوینشده است. در استانداردهای مدیریتی کیفیت ایزو ۹۰۰۰ جزو استانداردهای بسیار خوب است و استاندارد مادر محسوب میشود چه در صنعت غذا و چه در بقیه صنایع خیلی از آن بهره میبریم.
استانداردهای بینالمللی که ما از آن استفاده میکنیم استاندارد ایزو ۲۲۰۰۰ است که استانداردی در مورد مدیریت کیفیت و ایمنی محصول غذایی است. سایر استانداردهای غذایی مرتبط که مورداستفاده قرار میگیرد مثل استانداردهای ایزو 14000 که استانداردهای زیستمحیطی هستند و یا ایزو 18000 که استاندارد ایمنی شغلی افراد است.
در بخش صنعت غذا در قسمت آزمایشگاههای این صنعت بحث استاندارد ایزو ۱۷۰۲۵ مدیریت کیفیت در آزمایشگاهها جزو استانداردهایی هستند که خیلی از کارخانههای غذایی الآن استاندارد گرفتند و با این استانداردهای مدیریتی که در صنعت غذا است محصول خودشان را پایش میکنند و محصول مطمئن را به بازار عرضه میکنند.
کیفیت و استانداردهای مواد غذایی را به چهار تا پنج دسته تقسیم میکنیم. یکی از استانداردهای خوبی که در صنعت غذا وجود دارد استانداردهای کارخانهای است که سختگیرانهتر از استانداردهای ملی کشورها هستند و برای آن دسته از مواد غذایی که استانداردی ندارند و یا اینکه کارخانه میخواهد که سختگیرانهتر امور را انجام دهد کارخانه شروع به تدوین استاندارد میکند و محصولات بر اساس آن سنجیده خواهد شد.
استاندارد دیگری که وجود دارد، استاندارد ملی است که هر کشوری برای خودش قواعدی دارد. در ایران هم سازمان ملی استاندارد تدوین استانداردها را بر عهده دارد. استانداردهای ملی تمامی مواد غذایی که در سراسر کشور هستند را با این استانداردها را انجام میدهند. اگر استانداردی اجباری باشد حتماً باید این استانداردها را رعایت کنند و باید مطابق استاندارد رعایت کند. اما فراتر از آن یک استاندارد داریم که استانداردهای منطقهای است. کشورهایی که در کنار هم و در یک منطقه هستند و باهم دادوستدهایی دارند، استانداردی را تدوین میکنند مانند استانداردهای اتحادیه اروپا و بر اساس آن فعالیت دارند. بهعنوانمثال یکی از محصولات ما که خوشبختانه استاندارد منطقهای دارد استاندارد دوغ است. ایران بهعنوان متولی این موضوع در منطقه شناختهشده که این استاندارد را نهایی میکند.
استانداردهای بینالمللی گروه بعدی هستند که برای دادوستد در دنیا استانداردهای بینالمللی در صنعت غذا که با (کدکس الیمانتاریوس Codex alimentarius) مطرح میشود، شکلگرفته و معمولاً برای کشورهایی که استاندارد ملی ندارند باید با استانداردهای بینالمللی صادر شوند و بعضی از کشورهایی که میخواهند واردات داشته باشند ممکن است از کشور صادرکننده بخواهد که با استاندارد بینالمللی کار کند. خوشبختانه کشور ما جایگاه خوبی را در استانداردهای بینالمللی و تدوین آنها دارد.
در انجمن مدیریت کیفیت ایران چندین سال است که کارگروه صنعت غذا تشکیلشده است. مشکلات صنعت غذا در این کارگروه مطرح میشود و ما توانستیم از طرف انجمن مدیریت کیفیت ایران جایگاه مناسب و کرسی خوبی را در کمیته برنامهریزی استاندارد داشته باشیم. امیدواریم در صنعت غذا با کمک همکاران اداره نظارت محصولات غذایی را بیشازپیش باکیفیت بالاتر به دست مصرفکنندگان محترم برسانیم. امیدوارم در زندگی کیفیت را سرلوحه قرار بدهیم و زندگی و روزگار باکیفیتی را سپری کنیم.