مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، خلاصه سیاستی انجمن بین المللی منابع آب (IWRA) را با هدف ارائه توصیه‌های عملی و تحلیلی کیفی برای سیاست‌گذاران در رابطه با پیاده سازی امنیت آبی منتشر کرده است. در این گزارش آمده است: «امنیت آبی» به عنوان اصل اساسیِ شکل‌دهندهٔ سیاست‌های حوزه آب در نهادهای بین‌المللی، «مدیریت پایدار منابع آب» را در یک دهه گذشته تحت‌الشعاع قرار داده است.
امنیت آبی به معنی امنیت تأمین آب، امنیت در مواجهه با سیلاب، امنیت در دسترسی و عدالت در توزیع آب است. امنیت آبی مشابه امنیت سیاسی یا نظامی نیست؛ بلکه مفهوم آن اینست که هر فردی شایستهٔ حقوق و فرصت‌های برابر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است.
در بخش دیگر گزارش معیارهای امنیتی آبی بررسی شده است: عدالت در توزیع، تنوع جوامع محلی، پویایی قدرت، مشارکت.
در این گزارش آمده است: هم‌بست آب- انرژی- غذا (WEF) وابستگی‌های بین منابع را نشان می‌دهد: الف) آب مصرفی برای تولید غذا و انرژی، ب) انرژی مورد نیاز برای مدیریت آب، کشاورزی، فرآوری غذا و حمل و نقل آن، و ج) مبادلات غذاییِ مرتبط با تخصیص آب و انرژی.
هم‌بست در چهارچوب قوانین، سیاست‌ها و اقداماتی که توسط نهادها، وزارت‌خانه‌ها، نهادهای غیردولتی، گروه‌های مصرف-کنندهٔ آب و سایر بازیگران صورت می‌گیرد، جاری می‌شود. اندرکنش‌های موجود در زنجیره آب-انرژی-غذا، محور امنیت انسانیِ مبتنی بر عدالت است.
اگرچه مدت زیادی است که امنیت غذایی و انرژی، چالش‌های شناخته‌شده بین‌المللی هستند و علی‌رغم اینکه کم‌آبی، رقابت، تنزل کیفیت و وقوع سیل چالش‌هایی با چندین قرن سابقه هستند، امنیت آبی به عنوان یک اصل سازماندهی‌شده در اوایل قرن بیست و یکم مطرح شد. بیانیه اهداف توسعهٔ هزاره در سال 2000 میلادی و اهداف توسعهٔ پایدار در سال 2015 میلادی موجب تحکیم فرآیندهای تصمیم‌گیری جهانی حول موضوع امنیت آبی به عنوان یک محور مستقل گردید.
امنیت آبی در حال حاضر در قالب یک چهارچوب تحلیلی با نقاط تمرکز مختلف وابسته به خصوصیات محلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال، در مناطق ناپایدار، ملاحظات امنیت آبی می‌تواند ناظر به دست‌اندازی به منابع آب باشد، در حالی‌که در اقتصادهای پیشرو، بیشتر مرتبط با مسائل کیفیت آب و سلامت اکولوژیکی است. تعارضات اجتماعی خشونت‌آمیز در بین استفاده‌کنندگان آب در حال افزایش است.
در بخش دیگر این گزارش وضعیت ایران و اینکه این گزارش چه آموخته‌هایی برای ایران دارد؟ بررسی شده است:
تأمین امنیت آبی در حال و آیندهٔ ایران نیازمند در اولویت‌قراردادن حق‌آبه‌های محیط-زیستی و توجه به پایداری کمّی منابع آب زیرزمینی و تحولات کیفیت آب در منابع آب سطحی و زیرزمینی است. نبود نظام تخصیص بر مبنای تأمین حق‌آبه‌های محیط زیستی می‌تواند منجر به بروز بحران‌های غیرقابل جبران آبی و تکرار بحران‌هایی مثل خشک‌شدن دریاچه ارومیه در آیندهٔ نزدیک شود. در بسیاری از کشورها، حق‌آبه‌های محیط‌زیستی مثل سایر حق‌آبه‌دارانِ آب سطحی دارای نظام‌های مشخص ثبت و پایش هستند. در ایران اما به دلیل تمرکز بر تخصیص آب به امور اقتصادی و انفعال دولت در صدور پروانه‌های بهره‌برداری از آب سطحی، حق‌آبه‌های محیط‌زیستی نیز فاقد مدافع و نظام ثبت و پایش است.
به دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی تجدیدناپذیر و آلودگی فزاینده در منابع آب سطحی و زیرزمینی، امنیت آبی کشور از منظر برابری بین فرصت‌های بهره‌برداری از منابع آب توسط نسل حاضر و نسل‌های آینده در سطح بسیار نازلی قرار دارد. فرصت‌های بهره‌مندی از منابع آب می‌تواند جنبه‌های مختلف اقتصادی، بهداشتی، سیاسی و اجتماعی داشته باشد.
دستیابی به عدالت در توزیع آب نیازمند تحول نظام تخصیص با اولویت‌قراردادن نیازهای زیست‌محیطی است. شکل فعلی نظام متمرکز تخصیص آب و صدور پروانهٔ بهره برداری از منابع آب و عدم وجود فرصت تبادل رسمی آب بین بهره برداران به شکل دائمی یا موقت از موانع مهم ارتقای بهره وری و دستیابی به عدالت بین نسلی در توزیع آب در ایران است.
امنیت آبی در حوضه‌های مشترک فرامرزی کشور متأثر از شرایط بسیار متنوعِ توسعه و مدیریت آب در کشورهای همسایه است. به همین دلیل ساز و کارهای متنوع، دیپلماسی آب بایستی به کار گرفته شوند. تأسیس نهادهای مشترک با کشورهای ذینفع در هر یک از حوضه‌های آبریز مرزی ایران و همچنین فراهم‌کردن فرصت همکاری بین نهادهای اقتصادی و علمی ایران بر مبنای منافع مشترک با کشورهای همسایه و همکاری بین جوامع محلی در مناطق مرزی می‌تواند زمینه‌ساز رفع اختلافات باشد.
در بخش‌هایی که مصرف آب زیادی دارند مثل بخش کشاورزی و یا بخش‌هایی که می‌توانند در پایش و کنترل برداشت‌های آب مؤثر باشند، مانند بخش انرژی، می‌توان راه‌کارهای مؤثری را برای ارتقای پایداری منابع آب دنبال کرد. بنابراین توجه به هم‌بست آب، غذا و انرژی ضروری است. این امر مستلزم تولید داده‌ها و اطلاعات برای تبیین ارتباطات بین بخش‌های آب، غذا و انرژی، ایجاد دسترسی به این اطلاعات و حمایت از تحقیقات و مطالعات در حوزهٔ هم‌بست است. همچنین تقویت همکاری فرابخشی برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های هم‌بست در تدوین سیاست‌های مدیریت یکپارچه منابع آب، خاک و انرژی می‌تواند منجر به ارتقای سطح امنیت آبی کشور و متوازن‌تر شدن سطح امنیت آبی در حوضه‌های آبریز مختلف شود.
در نظام حکمرانی کشور، باید به گروداران و قدرت و جایگاه آن‌ها در نظام‌های رسمی و غیررسمی تصمیم‌گیری توجه خاصی مبذول شود. ارتقای امنیت آبی بدون توجه به چیدمان مدبرانهٔ اختیارات، امتیازات و مسئولیت‌ها بین گروداران حاصل نخواهد شد. در این چیدمان لازم است توجه خاصی به متولی و مدافع حق‌آبه‌های محیط‌زیستی مبذول شود.
متن کامل گزارش «پیاده‌سازی امنیت آب و درس آموخته‌ها بری ایران» را از اینجا دریافت کنید.