قاچاق و حضور غیرحرفه‌ای‌ها، درد بازار زعفران

بازار زعفران سال‌هاست که از چندین درد هم‌زمان می‌نالد؛ ورود صادرکننده‌های غیرمتخصص به حوزه زعفران، قاچاق، تقلب و بسته‌بندی نامناسب. این‌بار هم علی حسینی، عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران به خبرگزاری «ایسنا» گفته است: برخی از صادرکنندگان غیرحرفه‌ای وارد عرصه صادرات زعفران شده‌اند و باعث تغییر فرآیند صادرات خواهند شد.

دو رنگِ بنفش و قرمز هم‌نشین هم‌اند؛ شش گلبرگ بنفش و سه کلاله قرمز یا نارنجی به زمین‌های استان‌های خراسان رضوی و خراسان جنوبی نمایی آبرنگ‌گونه داده است؛ مزارعی به رنگ بنفش و به عطر زندگی. «زعفران» یا «زَرپران» از تیره زنبقیان در تربت حیدریه، تایباد، گناباد از، استان خراسان رضوی، قائنات، فردوس، سرایان و بیرجند از استان خراسان جنوبی رشد می‌کند. اگرچه اخیراً استان‌هایی چون فارس، اصفهان، کرمان، لرستان، آذربایجان شرقی، قزوین و اردبیل هم به جرگه پرورش گل زعفران پیوسته‌اند.

کشت زعفران در ایران تاریخی به کهنسالی ایران باستان دارد و خواص این گیاه را ایرانیان به رومی‌ها، یونانی‌ها، چینی‌ها و اقوام سامی معرفی کرده است. گیاهی بنشسته در سفره عزا و عروسی؛ از همان زمان این گیاه مشتریان زیادی دارد. مسیر انتقالش به ممالکی چون چین از جاده ابریشم بود و از راه دریا به اروپا صادر می‌شد؛ چین تا به امروز مشتری و گاه رقیب این گیاه ناب است.

افغانستان مشتری زعفران ایران است؛ مدت‌ها بود که کشاورزان افغانستانی به کشت زعفران روی آورده بودند. آن‌ها با طرح تجاری (بیزنس‌پلن) هلندی و انگلیسی کار خود را گام‌به‌گام جلو می‌بردند. از سوی دیگر بخشی از محصول ایرانی به افغانستان صادر می‌شد و ازآنجا به اسم محصول افغانستانی به هندوستان و چین ارسال می‌شد. آن زمان دلیل این مسئله تعرفه صفر صادرات افغانستان به هندوستان و تعرفه 35 درصدی ایران به هندوستان عنوان می‌شد و این روزها بازار زعفران ایران گرفتار دردسرهای جدیدی شده است. فرشید منوچهری دبیر شورای ملی زعفران از قاچاق‌چیان زعفران ناله می‌کند: پس از واگذاری بازار داخلی به قاچاقچیان، زعفران ایران سر از افغانستان درمی‌آورد و طالبان آن را به نام خود به سایر کشورها صادر می‌کند. قاچاقچی زعفران، این محصول را با قیمت صادرکننده رسمی از بازار می‌خرد، اما دیگر هزینه‌هایی همچون عوارض آب مجازی، اخذ مجوز صادرات از سازمان استاندارد، تعرفه گمرکی در کشور مقصد و … را مانند صادرکننده رسمی نمی‌پردازد. این قاچاقچیان در صورت صدور زعفران از کشورهای همسایه از معافیت‌های ورودی نیز برخوردارند و ارز حاصل از صادرات را هم با نرخ بازار عرضه می‌کنند.

 بازار زعفران این داغ است؛ در سال گذشته حدود ۲۳۹ تن زعفران ایران به کشورهای مختلف ازجمله ترکیه و امارات متحده عربی کرده است. بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده گمرک در ۱۲ ماهه سال گذشته ۲۳۹ تن و ۹۹۱ کیلوگرم زعفران به ۵۹ کشور مختلف صادرشده که ارزشی بالغ‌بر ۷۱۴۶ میلیارد تومان معادل ۴۲۴ میلیون و ۵۰۸ هزار دلار داشته است.

خریداران امارات متحده عربی با ۷۳ تن و ۲۴۹ کیلوگرم زعفران در بسته‌بندی‌های مختلف کمتر از ۱۰ گرم، ۱۰ تا ۳۰ گرم، بیشتر از ۳۰ گرم و پودر زعفران بزرگ‌ترین مشتری طلای سرخ در بازار جهانی به شمار می‌رود که مبلغی معادل ۲۴۳۴ میلیارد تومان برابر با بیش از ۸۳ میلیون دلار بابت آن پرداخت کرده است. پس از امارات کشورهای چین با خرید ۴۹ تن و ۹۱۸ کیلوگرم به ارزشی بالغ‌بر ۱۸۲۴ میلیارد تومان معادل ۵۹ میلیون دلار، اسپانیا با خرید ۴۵ تن و ۷۷۴ کیلوگرم به ارزشی بالغ‌بر هزار و ۴۰۳ میلیارد تومان معادل ۴۹ میلیون دلار و ترکیه با خرید ۲۴ تومان و ۵۳ کیلوگرم و ارزشی بالغ‌بر ۱۶ میلیارد تومان معادل ۵۷۰ هزار دلار در رتبه‌های بعدی صف خرید زعفران ایرانی قرار می‌گیرند.

ترکیه با خرید ۲۴ تن زعفران در ۱۲ ماهه سال گذشته چهارمین مشتری این کالای صادراتی ایرانی به شمار می‌رود اما می‌توان گفت کمترین مبلغ را بابت آن پرداخت کرده است که جای توجه دارد. چراکه برای خرید این ۲۴ تن زعفران مبلغی حدود ۵۷۰ هزار دلار پول پرداخت کرده است که بهای بسیار اندکی محسوب می‌شود و تقریباً ۱۰ برابر کمتر از دیگر مشتریان زعفران ایرانی است.

برای صادرات زعفران آنچه مهم است اینکه باید اهلیت صادرکننده توجه شود و برندینگ این طلای سرخ و هر دو در این میانه مورد بی‌توجهی قرارگرفته است و زعفران ایران مسیر دیگری طی کرده است؛ مسیری که درنهایت به سود قاچاقچیان و غیرمختصص‌ها تمام‌شده نه صادرکننده‌های واقعی و ممکن است به‌زودی زعفران ایران جای خود را به بازارهای نوظهور این حوزه واگذار کند.