ترکمنستان روز جمعه (دهم دی‌ماه) قرارداد گازی با ایران را برای پنج سال تمدید کرد و صبح روز یکشنبه، صادرات گاز به ایران قطع شد. بهرام قاسمی، سخنگوی وزیر امور خارجه درباره دلیل این اقدام ترکمنستان می‌گوید: «این‌یک بحث فنی میان دو شرکت گاز ایران و ترکمنستان است. ما امیدواریم با درایت با کشور همسایه خود به شکل مرضی‌الطرفین به تفاهم لازم برسیم و این همکاری‌ها میان دو کشور ادامه داشته باشد.» قاسمی می‌گوید: «با توجه به‌تمامی حقوقی که ایران در چارچوب قرارداد فوق با ترکمنستان دارد، این حقوق باید از سوی طرف ترکمن موردپذیرش قرار گیرد و مجدداً اجرای این قرارداد ادامه یابد.»
با شکست مذاکرات تهران-عشق‌آباد در روزهای سرد زمستان، استان‌های شمالی منتظر افت فشار گاز یا قطع شدن آن هستند؛ جدالی که در سال 1386 آن را تجربه کردند. سقف تبادلات گاز به ترکمنستان، کشوری کوچک در شمال‌شرقی ایران، در دوره دولت نهم و دهم به دو برابر رسید. حجم خرید گاز ایران از این کشور سالانه سه تا چهار میلیارد دلار است و حجم صادرات ایران به این کشور 300 میلیون دلار. اما ترکمنستان بارها به عهد خود وفا نکرده است؛ در 10 سال گذشته، پنج بار شیر گاز این کشور به روی ایران بسته‌شده است و در سال 1386، با فشار بر دولت نهم، توانستند قیمت گاز را به 9 برابر قیمت توافق شده برسانند.
چند روز پیش، حمیدرضا عراقی، معاون وزیر نفت در سخنانی بابیان اینکه ترکمنستان «از دولت قبل ایران طلب دارد» به‌صورت تلویحی از تهدید جدی این کشور مبنی بر احتمال قطع گاز خبر داده بود. نهایتاً اعلام شد که مذاکرات با موفقیت خاتمه یافته است و شیر گاز از سوی ترکمنستان بسته نخواهد شد اما شب گذشته شرکت ملی گاز با صدور بیانیه‌ای رسماً قطع گاز از سوی ترکمنستان را اعلام کرد.
بازنده این ماجرا کیست؟
وزارت نفت سهم واردات از «ترکمن گاز» را کمتر از 1.5 درصد اعلام کرده است. کارشناسان ایرانی می‌گویند عشق‌آباد بازنده اصلی این ماجرا خواهد بود؛ زیرا بزرگ‌ترین مشتری خود را از دست خواهد داد. ایران اکنون با افزایش تولید روزانه گاز به حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز، نیاز چندانی به واردات این سوخت برای رفع نیازهای ضروری ندارد.
نمایندگان مجلس چه می‌گویند؟
مسعود پزشکیان، نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی، با اشاره به قطع صادرات گاز ترکمنستان به ایران گفت: «ایران باید با در نظر گرفتن دپیلماسی مشخص با کشورهای همسایه از بروز اتفاقاتی همچون قطع گاز از سوی ترکمنستان جلوگیری کند.» او با تأکید بر اینکه رایزنی می‌تواند مشکل به وجود آمده در خصوص قطع گاز صادراتی ترکمنستان به ایران را مرتفع کند، گفت: «وزارت خارجه، شرکت نفت و همچنین شرکت ملی گاز باید با برگزاری جلساتی از راه منطقی مشکل را مرتفع کنند.»
او با بیان اینکه قطع گاز صادراتی ترکمنستان نشانه مناسبی از نوع رفتار با همسایگان نیست، تصریح کرد: «اگر قرار است قیمت گذاری غیرمنطقی آن‌ها را قبول نکنیم؛ باید چاره و راه حلی برای آن از قبل در نظر بگیریم.» نایب رئیس مجلس شورای اسلامی، با تاکید براینکه اگر قرار است قیمت غیرمنطقی گاز ترکمنستان را نپذیریم، باید فکری برای مشکلات احتمالی آن صورت بگیرد، گفت: «نباید مشکلی برای مردم ایجاد کنیم از این رو درنظرگرفتن راه حلی برای رفع مشکلات مردم ضروری است.»
فریدون حسنوند رییس کمیسیون انرژی مجلس، این اقدام ترکمنستان را خلاف تعهدات عرف دیپلماتیک عنوان کرد: «ترکمنستان تمام قواعد و قوانین بین‌المللی را زیر پا گذاشته است؛ و این‌یک باج‌گیری دولتی و بین‌المللی است.» او با تأکید بااینکه اگر ترکمنستان بخواهد به بازی باج‌گیری خود ادامه دهد، قطعاً وزیر نفت به مجلس فراخوانده می‌شود، گفت: «قطعاً از دولت خواسته می‌شود که این آخرین دفعه‌ای باشد که شیر گاز توسط ترکمنستان قطع و وصل می‌شود و مجلس این موضوع را از جانب ترکمنستان یک تهدید برای کشور تلقی می‌کند.»
باید اقدام ترکنستان خنثی شود
سیدحسین دهدشتی نماینده سابق آبادان و عضو کمیسیون انرژی مجلس نهم هم می‌گوید: «ترکمنستان ثابت کرده که در زمان بحران همیشه برخلاف مصالح و حسن هم‌جواری برخورد کرده است و باید فکر اساسی در این خصوص صورت بگیرد وزارت نفت باید در چند سال اخیر که این کشور بر اساس تعهدات خود عمل‌نکرده، واکنش لازم را نشان می‌داد و با اجرای اقدامات مناسب تهدیدات این کشور را خنثی می‌نمود.»
اسدالله قره‌خانی، سخنگوی کمیسیون انرژی هم گفت: «باید اقدام جدی و برنامه‌ریزی مناسب در خصوص پایان دادن به این اوضاع دیده شود تا احتیاج کشورمان به گاز ترکمنستان در فصل سرما پایان یابد.» سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به مراحل پایانی خط لوله گاز دامغان- کیاسر- نکا، گفت: «با بهره‌برداری از این خط لوله، می‌توان گاز این کشور را سوآپ کرد و کاملاً به این گاز بی‌نیاز بود.»
امیرعباس سلطانی عضو سابق کمیسیون انرژی «باید طوری برنامه‌ریزی کرد که این موضوع خسته‌کننده که به‌نوعی تبدیل به حربه سیاسی ترکمنستان در زمستان علیه ایران شده است، پایان داده شود.» حسین امیری خامکانی، نائب رئیس اول کمیسیون انرژی «نباید دیگر به آن‌ها اجازه بدهیم که بخواهند با این بازی، اقدامات نامناسب خود را تکرار کنند.»
خط لوله دامغان به نکا مشکلات را برطرف خواهد کرد
سیدعلی ادیانی نائب رئیس دوم کمیسیون انرژی و نماینده مردم قائمشهر هم می‌گوید: «باید تمهیداتی انجام تا گاز مورد نیاز از منابع داخلی تأمین شود تا مردم در فصل سرما با مشکل گرمایشی مواجه نشوند.» ادیانی با بیان اینکه درحال حاضر، استان مازندران از نداشتن خط مستقل انتقال گاز رنج می‌برد، بیان داشت: «مازندران به‌دلیل اینکه درانتهای مسیرگازرسانی قرار دارد، گاهی با مشکلاتی همچون افت فشار یا قطعی گاز روبه‌رو می‌شوند و امید می‌رود با به پایان رساندن عملیات انتقال گاز از دامغان به نکا این مشکل رفع شود.»
نایب رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اتمام این پروژه نیازمند حمایت و پیگیری مسؤولان استانی است، تصریح کرد: «طبق قول‌های داده شده، پروژه انتقال گازرسانی دامغان به نکا پیش از زمستان سال بعد نهایی خواهد شد.»
وی با اشاره به اینکه گاز مورد نیاز استان مازندران از ترکمنستان وارد می‌شد و هراز چندگاهی با تهدید قطع گاز از سوی این کشور مواجه می‌شویم که امید است با بهره‌برداری از خط لوله جدید این وابستگی پایان یابد، تصریح کرد: بهانه‌های همچون مطالبات گذشته و افزایش قیمت گاز، عاملی برای برخی از تهدیدات این کشور طی سال‌های اخیر بوده است.
او با تاکید براینکه ترکمن‌ها نشان داده‌اند که هر ساله در راه انتقال گاز به ایران مشکلاتی را ایجاد می‌کنند، گفت: «بعد از سفر "عراقی"مدیر عامل شرکت ملی گاز به ترکمنستان و طی گزارشی که وزیر نفت به نمایندگان ارائه داد، مسئله تا حدودی برطرف شده و و انها پذیرفته‌اند که به صادرات گاز به ایران ادامه بدهند، ولی باید با تکمیل پروژه‌های یاد شده، نیازمندی به خارج از کشور را قطع کنیم.»
ترکمنستان جریمه می‌شود
مجید بوجارزاده، سخنگوی شرکت ملی گاز ایران، در برنامه «روی خط خبر» شبکه خبر با بیان اینکه گاز مورد نیاز منطقه شمال ایران از طریق دریافت گاز از ترکمنستان تامین نمی‌شد، گفت: «طبق قرارداد ترکمنستان روزانه باید 40 میلیون متر مکعب گاز به ایران ارسال کند که در 20 سال گذشته هیچ زمان این میزان محقق نشده و حتی در روز چهارشنبه گذشته حجم گاز ارسالی به ایران به 2.5 میلیون متر مکعب کاهش یافت.»
او افزود: «امکان دارد برای نیروگاه‌ها و صنایع در مناطق شمالی ایران در صورت نیاز تامین گاز خانگی، محدودیتی در ارائه گاز ایجاد شود که شرکت ملی پالایش و پخش با ارائه سوخت مایع این محدودیت‌ها را پوشش خواهد داد.»
بوجارزاده با اشاره به اینکه قرارداد دریافت گاز از ترکمنستان در سال‌های اخیر در راستای سوآپ اجرایی می‌شد، گفت: «ترکمنستان گاز خود را از طریق ایران به آذربایجان انتقال می‌داد که قرار بر آن است دیگر کشورها از مسیر خطوط لوله ایران در طی قراردادهای سوآپ استفاده کنند.»
سخنگوی شرکت ملی گاز ایران، در رابطه با اقدامات لازم در رابطه با تامین گاز شمال، یادآور شد: «خط لوله کیاسر-دامغان در تیرماه سال آینده به بهره برداری خواهد رسید.»
او گفت: «ترکمنستان باید طبق قرارداد عمل کرده و در غیر اینصورت جریمه خواهد شد.»