در دو سوی یاس و امید، از زمان اجرایی شدن برجام یک‌سال گذشت؛ یک سال پیش برنامه جامع توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام، قابلیت اجرایی یافت و طرفین اقدامات خود را بر اساس برنامه‌ریزی صورت گرفته آغاز کردند (27 دی‌ماه). توافق برجام در میان چالش، انتقادها و مخالفت‌های بسیاری از نیروهای سیاسی در ایران و آمریکا تصویب شد.
در آمریکا جمهوری‌خواهان و اعضای جمهوری‌خواه کنگره این کشور به همراه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب که در آن زمان در حال مبارزه برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری بود، از این توافق انتقاد کرده و معتقدند که برجام باید موردبازنگری قرار گیرد.
پس‌ازاین مانورهای سیاسی و زمانی که کنگره قصد رأی‌گیری درباره تصویب این توافق را داشت بسیاری از جمهوری‌خواهان و حتی برخی دموکرات‌ها در حال لابی کردن علیه برجام بودند. در مقابل این صحنه‌آرایی سیاسی جمهوری‌خواهان، دموکرات‌ها و حامیان توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران قرار دارند. آن‌ها معتقدند که این قرارداد کاملاً مفید بوده و عدم بروز موضوع جنجال‌برانگیز جدیدی در برنامه هسته‌ای ایران بیانگر کارآمد بودن این توافق است. مخالفان داخلی برجام هم کم از مضار و نقصان برجام نگفتند.
پس از گذشت یک سال از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام و باوجود تمامی موانعی که بر سر راه آن وجود دارد، به نظر می‌رسد طرفین همچنان به مفاد این توافق جامع متعهد بوده و قصد اجرای آن را دارند؛ موضوعی که سبب می‌شود بتوانیم آینده‌ای روشن برای این توافق متصور شویم. اما ره‌آورد برجام برای اقتصاد ایران چه بود؟
برجام امید ارمغان آورد
رضا پدیدار، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران می‌گوید: «برجام روح امید به کالبد ناامید و کم‌جانم اقتصاد ایران دمید؛ نگاهی به دستاوردهای صنعت در حوزه انرژی ایران پس از برجام و مقایسه آن با روزها و سال‌های تحریم نشان می‌دهد که اگر تحریم‌ها ادامه می‌یافت بر اساس قانون تحریم‌ها مبتنی بر کاهش ۲۰ درصد صادرات نفت پس از هر شش ماه، امروز میزان صادرات نفت و پول حاصل از آن جوابگوی هزینه‌های جاری کشور هم نبود چه برسد به اینکه بخواهیم ارزی برای واردات کالا و خدمات داشته باشیم.»
رئیس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران می‌گوید: «نتیجه اصلی برجام، افزایش امید در جامعه و فعالان اقتصادی ایرانی و خارجی بود. درواقع مهم‌ترین بازتاب توافق برجام در طول یک سال گذشته علاوه بر جنبه‌های تخصصی و اجرایی، روحی و روانی بوده است. اقتصاد رابطه مستقیم با خواسته‌های روحی و روانی فعالان اقتصادی دارد. برای همین فعالان اقتصادی در بستر بسیار مثبتی وارد فعالیت و همکاری شدند. تصور منفی نسبت به همدیگر و ناامیدی از آینده کاری، هر فعال اقتصادی را به انزوا می‌برد.»
پدیدار تصریح می‌کند: «در این مسیر ناهمواری‌هایی که در سال گذشته پیش‌بینی نمی‌شد به‌مرور در مسیر اجرایی شدن برنامه برجام ایجاد شد. دولت باید به این موضوع که خطرهایی می‌تواند در مسیر اجرای برنامه‌های برجام رخ بدهد، بیشتر توجه کند.»
فرجام برجام در نفت
فرجام برجام در نفت چه بود؟ اولین سرمایه‌گذاری خارجی بعد از برجام در حوزه انرژی به ثمر نوشت؛ این را پدیدار می‌گوید. حتی اگر افزایش تولید و صادرات نفت را تنها دستاورد اجرایی شدن برجام در صنعت نفت تلقی کنیم، این دستاورد بزرگ برای اقتصاد در تحریم ایران بسیار بزرگ‌تر به‌نظر می‌رسد.
افزایش تولید نفت و گاز
پدیدار تصریح می‌کند: «تولید نفت در ایران هم‌اکنون به مرز چهار میلیون بشکه در روز رسیده است و این افزایش ظرفیت تولید، قبل از هر چیز ریشه در فراهم شدن امکان صادرات نفت به‌واسطه اجرای برجام دارد؛ به خاطر داشته باشید شرکت‌های تولیدکننده نفت در زمان تحریم با چه کاهش‌های تکلیفی مکرری مواجه می‌شدند. تولید گاز هم‌شیبی صعودی دارد. امروز ظرفیت تولید گاز غنی در کشور به بیش از ۸۲۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده است.»
او به توسعه میدان گازی پارس جنوبی اشاره می‌کند؛ «روند توسعه میدان گازی پارس جنوبی پس از اجرایی شدن برجام شتاب گرفت و امروز ایران با برداشت بیش از ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز از این میدان مشترک، در یک‌قدمی قطر قرارگرفته است. در میدان‌های مشترک غرب کارون نیز امسال طرح‌های بزرگی به بهره‌برداری رسید و ظرفیت تولید نفت کشور از میادین مشترک واقع در این منطقه به حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز بالغ شد.»
در بخش صادرات نیز این روند رو به رشد حاکم بود. صادرات نفت ایران پیش از اجرای برجام کمتر از یک‌میلیون بشکه در روز بود که پس‌ازآن در فاصله کمتر از چهار ماه از مرز ۲ میلیون بشکه در روز گذشت. شرکت ملی نفت ایران پس از اجرای برجام، با هفت شرکت بزرگ اروپایی شامل توتال فرانسه، ساراس ایتالیا، هلنیک پترولیوم یونان، لوک‌اویل روسیه، سپسای اسپانیا، انی ایتالیا و تاپراش ترکیه قراردادهای بلندمدت فروش نفت امضا کرده است و صادرات نفت کشورمان به اروپا که پیش از برجام عملاً متوقف شده بود، امروز به بیش از ۷۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است.
ورود نفت ایران به کشورهای غیراروپایی
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران به روند افزایش واردات نفت از ایران در کشورهای غیراروپایی اشاره می‌کند که با رشد قابل‌توجهی همراه بوده است.
میانگین واردات نفت هند از ایران در سال ۲۰۱۶ نسبت به مدت مشابه قبل، بیش از ۲ برابر افزایش‌یافته که بر اساس گزارش رویترز، افزایش خرید پالایشگران هندی از ایران به سبب رفع تحریم‌های کشورمان بوده است. ایران هم‌اکنون چهارمین تأمین‌کننده نفت هند است و یا صادرات نفت ایران به چین در اکتبر سال ۲۰۱۶ در مقایسه با مدت مشابه پارسال (پیش از اجرای برجام) بیش از ۲ برابر افزایش یافت و ایران را به چهارمین تأمین‌کننده نفت بزرگ‌ترین بازار نفت دنیا (چین) بدل کرد.
دیپلماسی نفت اوج می‌گیرد
دیپلماسی نفتی، بعد از برجام اوج می‌گیرد. پدیدار می‌گوید: «افزایش تولید و صادرات نفت در کنار آن دیپلماسی نفتی وزارت نفت، وزنه ایران را در اوپک سنگین‌تر کرد و باعث شد نشست صد و هفتاد و یکم اوپک به نقطه عطفی در تاریخ سازمان کشورهای صادرکننده نفت بدل شود. ایران نه‌تنها در نشست اخیر اوپک از حق و سهم خود در تولید نفت دفاع کرد، بلکه با نقش‌آفرینی در تعیین سقف تولید اوپک، گام بلندی در مسیر افزایش بهای نفت در بازارهای بین‌المللی برداشت.»
پس از اجرایی شدن برجام، حدود ۱۵ یادداشت تفاهم بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های بین‌المللی فعال در صنعت نفت جهان امضا شد و ایران از این فرصت برای دستیابی به بهترین طرح جامع توسعه برای توسعه میدان‌های نفت و گاز خود بهره برد.
اگر امروز صنعت نفت ایران به انتقال فناوری‌های روز در حوزه‌های مختلف به‌ویژه درزمینهٔ پیاده‌سازی روش‌های ازدیاد برداشت نفت امیدوار شده است، به این دلیل است که با اجرای برجام، مسیر برای تعاملات بین‌المللی و بهره‌مندی از فناوری‌های روزآمد دنیا هموارشده است.
پدیدار می‌گوید: «سرمایه‌گذارهای خارجی به حوزه انرژی توجه خاصی دارند و چند قرارداد کوچک و متوسط با بخش خصوصی فعال در این حوزه امضاشده است.»
ساچه و هرمس در ایران
«برجام، نفت را زنده کرد»؛ پعضو هیات نمایندگان اتاق ایران می‌گوید صنعت نفت به‌عنوان رکن اصلی اقتصاد کشور از اجرایی شدن توافق برجام منتفع شده است و بیشترین سرمایه‌گذاری و اقبال به این حوزه دیده می‌شود و این انتفاع را دو بیمه بزرگ آلمانی (هرمس) و ایتالیایی (ساچه) آن را تضمین می‌کند؛ اما موانع بزرگی بر سر راه روابط بانکی فعالان اقتصادی ایران با بانک‌های بزرگ دنیا وجود دارد که نیاز به تعامل دارد و صبر؛ راه‌حل این مانع دیپلماسی است نه چالش مداوم.