فعالان اقتصادی به آینده بازار عراق دلخوش هستند و امیدوار؛ می‌گویند طولی نمی‌کشد که امنیت در عراق، باعث شکوفایی بازارهای عراقی می‌شود به روی اقتصاد ایران. بازار حمل‌ونقل، صادرات مواد غذایی و پوشاک، نفت و گاز و پتروشیمی، فولاد، سیمان و نیروی کار. همه فعالان اقتصادی یک‌صدا می‌گویند: «بازار عراق را فراموش نکنید.» فاضل شنیور، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران، بازارهای عراق را به‌خوبی می‌شناسد، با آن‌ها دادوستد می‌کند و اما گلایه‌ای از وضعیت این بازارها، و مرز شلمچه حرف ثابت شنیور است.
فاضل شنیور، نایب‌رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران از اهمیت بازارهای عراق و چالش‌های آن می‌گوید. او اولین مسئله را تعرفه‌های صادراتی می‌داند؛ «تعرفه‌های صادراتی کشور عراق یکی از مشکلات اصلی صادرکنندگان است؛ با توجه به وضعیت اقتصادی عراق، شاهد افزایش میزان تعرفه‌ها هستیم. اما می‌توان مانند سایر کشورها از تعرفه‌های ترجیحی استفاده کرد و این مشکل را تا حدود زیادی رفع کرد.» به گفته شنیور، عدم حضور دولتی منسجم و قوانینی همه‌جانبه تعرفه‌ها در عراق به‌طور نابهنگام تغییر می‌کند.
عراق یکی از بازارهای مهم صادرات غیرنفتی ایران است؛ اما این بازار با چالش‌های زیادی مواجه است. ریسک‌های سیاسی و تجاری همواره موجب نگرانی صادرکنندگان در روند فعالیت آن‌ها است؛ چراکه تحقق هر یک از این ریسک‌ها موجب اختلال در وصول وجه کالا و خدمات صادره از سوی آن‌ها می‌شود. شنیور می‌گوید: «امنیت و عدم وجود آن در عراق، بازارهای این کشور را تحت تأثیر قرار داده است؛ از طرف دیگر تصمیم‌ها در آنجا به‌صورت منطقه‌ای و محلی گرفته می‌شود. اما در ایران هم اراده لازم برای حل مشکلات مرزهای شلمچه دیده نمی‌شود.»
میزان صادرات در مرز شلمچه چقدر است؟
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران درباره میزان صادرات مرز شلمچه می‌گوید: «ظرف سه‌ماهه پایانی سال ۹۴ و سال ۹۵، در مرز شلمچه شاهد کاهش پنج‌درصدی میزان صادرات بوده است، اعمال نابرابر قوانین در مرزهای مختلف موجب کاهش صادرات در مرز شلمچه شده است.»
BV مشکل امروز صادرات به عراق
او تصریح می‌کند: «در مرز شلمچه از تاجران خواسته می‌شود قوانین را اعم از داشتن BV (مجوز صادرات به عراق) و گواهی از مبدأ، رعایت کنند؛ این در صورتی است که این قوانین در سایر مرزها اعمال نمی‌شود.» او BV را از مشکلات اساسی صادرکننده‌های ایران در عراق می‌داند؛ آن‌ها استانداردهای ایرانی را قبول ندارند.
شنیور می‌گوید: «آزمایش‍گاه‌‌هایی که سلامت محصولات غذایی ایرانی را در عراق تأیید می‌کنند در اختیار کشورهای اروپایی است؛ رقابت در این بازارها مهمترین عاملی است که آن‌ها سلامت کالای ایرانی را تأیید نمی‌کنند یا به‌سختی این کار را انجام می‌دهند؛ درنتیجه صادرکننده‌های ما با مشکلات عدیده‌ای در این بازار روبروست.»
او از مشکلات دیگر صادرکننده‌ها در مرز عراق می‌گوید: «در مرز شلمچه صادرکننده‌ها با مشکلات بیشتری روبرو هستند؛ یکی از این مشکلات صدور مجوز صادرات به برخی موارد همچون محصولات لبنی در سایر مرزها ازجمله مهران و ندادن این مجوز به مرز شلمچه است.»
عراق بر کالاها قیمت‌گذاری می‌کند
شنیور می‌گوید: «باوجود قیمت‌گذاری و ارزش‌گذاری بر کالاها اما همچنان عراق برای کالاها قیمت‌گذاری می‌کند که همین امر در برخی مواقع باعث افت قیمت کالا می‌شود. باید اصلاح این رویه در دستور کار قرار گیرد. برای اصلاح این مشکل مدیریت و نظر واحد و درنتیجه ارائه آماری یکسان از مرجع واحد لازم است. اگر این هماهنگی و همنوایی وجود داشته باشد مشکلات صادرکننده‌های بخش خصوصی و حتی بخش دولتی در مرز شلمچه مشخص و اصلاح می‌شود.»
قوانین مرزها یکسان باشد
قوانین در مرز مهران، چذابه و شلمچه یکسان نیست؛ کرایه حمل بار و گمرک درمرز چذابه نصف مرز شلمچه است و همین مسئله مشکلاتی را در مرز شلمچه به وجود آورده است. درصورتی‌که قوانین در مرزها باید یکسان باشد ولی چنین نیست. امیدوارم که مسئولان گمرکی رویه ثابت و یکسانی را برای رفع این مشکل در نظر بگیرند.
او شهر ناصریه را مثال می‌زند که این‌ها در حوزه‌های متعدد می‌توانند با ایران همکاری تجاری داشته باشند ولی به دلیل مشکلات مرز شلمچه این همکاری ممکن نیست و در عمل با مشکلات جدی مواجه است. باید جلوی این بی‌برنامگی گرفته شود. دولت‌ها باید در رفع موانع و مشکلات مرزها بکوشند.
مشکلات ارزی پیش پای روابط اقتصادی ایران و عراق
به‌گفته عضو هیئت نمایندگان اتاق خرمشهر، دوران تحریم مسائل و مشکلاتی را برای نقل و انتقالات پولی و مالی دو کشور فراهم آورد که انتظار می‌رفت با لغو تحریم‌ها این مسائل حل شود گرچه مشکلات ارزی- دلار همچنان باقی است.
او می‌گوید: «در حوزه مسائل پولی و بانکی با مشکلاتی روبرو هستیم؛ از آنجایی که اکثر منابع ارزی این کشور که از طریق فروش منابع نفتی به دست می‌آیند به‌صورت دلار بوده از این رو لازم است که در این خصوص از ارزهای جایگزین استفاده نماییم.»
حمل‌ونقل مانعی دیگر
شنیور از موانع حمل‌ونقل در ارتباط با این کشور می‌گوید: » باید از طریق سهولت در نقل و انتقالات، چرخه واردات و صادرات دو کشور را متوازن‌تر سازیم تا بدین طریق بتوانیم در مسیر تحقق تبادل تجاری و اقتصادی دو کشور گام برداشت. از طرف دیگر باید حمل‌ونقل در داخل این کشور تسهیل شود.» او یکی از مشکلات دیگر را بسته شدن مرز شلمچه در ایام محرم عنوان می‌کند و می‌گوید: «باید مرز زیارتی و تجاری از هم تفکیک شود؛ هرروز بسته بودن مرزها ضرر بسیار زیادی به اقتصاد ملی ایران است.»
راهکاری برای توسعه صادرات
برای توسعه صادرات چه باید کرد؟ فاضل شنیور، راهبرد اصلی را، حمایت بی‌قیدوشرط از تولید داخلی و توسعه صادرات غیرنفتی می‌داند که باید در برنامه و عمل، سازوکارهای لازم برای این موضوع فراهم شود.
او معتقد است: «باید باور کرد که مقوله توسعه صادرات یک مقوله بسیار تخصصی است و دانش اقتصاد به‌ویژه تجارت بین‌الملل چیزی نیست که به‌راحتی و با یک عنوان، با یک منصب یا با برگزاری چند جلسه اداری قابل اکتساب باشد؛ سال‌ها زحمت علمی و تجربه کاری می‌طلبد و باید باور کرد که اقتصاد علم است و هرکسی که اقتصاد نخوانده باشد نباید مرجع حل‌وفصل مسائل اقتصادی باشد.»
عراق بهترین بازار برای کالای ایرانی
شنیور عراق را همچنان بهترین بازار برای ایران می‌داند و می‌گوید: «عراقی‌ها نه تولیدکننده هستند و نه تاجر. بر همین اساس این کشور به‌شدت به واردات وابسته است. کاهش قیمت نفت و جنگ داخلی این کشور سبب شد که بودجه واردات آن‌ها به‌شدت کاهش پیدا کند به‌طوری‌که تراز تجاری دو کشور از 32 میلیارد دلار در سال 2014 به 10 میلیارد دلار در سال 2015 رسیده است.
شنیور تصریح می‌کند: «سرمایه‌گذاری محدودی در عراق صورت گرفته و پیش‌بینی می‌شود با ادامه خروج دانش این کشور عراق تبدیل به یکی از بهترین بازارها برای ایران شود. لذا مسئولان ایرانی باید برای شناخت این بازار، برای پیدا کردن جایگاه مناسب در این بازار عجله کنند؛ اما گویی متوجه نمی‌شوند که در اقتصاد زود دیر می‌شود.»