در تازه‌ترین نشست مرکز ملی مطالعات راهبردی آب و کشاورزی اتاق ایران، نتایج دو پژوهش با عناوین «تجارت محصولات کشاورزی و مواد غذایی و آسیب‌شناسی محصولات کشاورزی» ارائه شد.
یکی از مجریان طرح «تجارت محصولات کشاورزی و مواد غذایی»، در مورد میزان تجارت جهانی کشاورزی گفت: میزان تجارت کشاورزی در سطح جهان در سال 2014 هزار و 765 میلیارد دلار بوده است و همانند سال‌های گذشته بیشترین سهم یعنی 42 درصد را اروپا و بعد 22 درصد را آسیا و تنها دو درصد را کشورهای خاورمیانه به خود اختصاص داده‌اند. سهم ایران در صادرات جهانی محصولات کشاورزی 0.33 درصد بوده است. گندم، برنج، جو و ذرت مهم‌ترین کالاهای تجارتی کشاورزی کشور را تشکیل می‌دهند و پسته، زعفران و انگور مهم‌ترین محصولات کشاورزی صادراتی هستند.
ولی‌الله فریادرس در مورد تجارت داخلی کشاورزی هم گفت: در سال 93، 8.6 میلیارد دلار صادرات و بیش از 12 میلیارد دلار واردات کشاورزی داشته‌ایم. مهم‌ترین کالاهای وارداتی ما در سال 93گوشت قرمز با میزان 63 هزار تن بوده است. در مورد واردات برنج هم باید گفت روندی سینوسی داشته بطوری که یک سال افزایش و یک سال کاهش داشته است و دلیل این نوسان مشخص نیست.
فریادرس در مورد قیمت محصولات کشاورزی گفت: همواره قیمت کالاهای صادراتی ما بیش از کالاهای وارداتی بوده و در دوره تحریم حتی بدتر هم شده و تراز ما به سمت بدتر شدن رفته است.
این پژوهشگر در مورد تراز تجاری محصولات دامی و صنایع تبدیلی هم گفت: بعد از یک دوره تراز منفی، تراز تجاری کشور مثبت شده است. اما در صنایع تبدیلی تراز ما همچنان منفی است و مثبت نشده است. در مورد واردات نهاده‌های دامی باید گفت در سال 93، ده میلیون تن وابستگی وارداتی به صنعت دام و طیور داشته‌ایم که درجه بالای وابستگی ما به واردات این بخش را نشان می‌دهد.
فریادرس مهم‌ترین کشورهای مبدأ واردات محصولات کشاورزی را سوئیس، امارات، هند و هلند برشمرد و گفت: از طرف دیگر به کشورهای محدودی هم صادرات داشته‌ایم به صورتی که 50 درصد کشمش به امارات، اسپانیا و ترکیه؛ 54 درصد پسته به هنگ‌کنگ و امارات؛ بخش عمده سیب به عراق و 69 درصد زعفران به اسپانیا و امارات صادرشده است.
مجری طرح در مورد وضعیت مهم‌ترین کالای صادراتی کشور یعنی پسته گفت: در پسته رقیب اصلی ما کشور آمریکاست و در سال 93 این کشور به‌نوعی از ما پیشی گرفته است و بیشتر بازار هنگ‌کنگ که مقصد مهم صادرتی ما بوده، را به خود اختصاص داده است. به‌طورکلی در صادرات پسته دچار ناپایداری و روند کاهنده مزیت نسبی شده‌ایم.
وی در مورد تأثیر سیاست‌های ارزی بر صادرات و واردات محصولات کشاورزی گفت: صادرات محصولات کشاورزی متأثر از تغییرات لحظه‌ای نرخ ارز تغییر می‌کند اما واردات هیچ تأثیری نداشته چراکه متأثر از امنیت غذایی است تا نرخ ارز و رابطه مستقیمی میان صادرات و نرخ حقیقی ارز وجود دارد.
تجارت جهانی کالاهای کشاورزی کم‌تر از ده درصد تجارت است و کشاورزی را نمی‌توان به کشاورزی به میزان زیادی تجاری نگریست. امنیت غذایی در کشاورزی خیلی مهم‌تر از بعد تجاری آن است.
این پژوهشگر در مورد سیاست‌گذاری در حوزه تجارت محصولات کشاورزی هم گفت: تحولات و اصلاح‌های نظام تعرفه کشاورزی در راستای افزایش هدفمندی و سطح حمایتی آن نبوده است و نظام تعرفه کشاورزی که تنها بر پایه ابزار تعرفه ارزشی است، حمایت مؤثر و متوازنی از کالاهای کشاورزی نمی‌کند. نگاهی مقایسه‌ای به‌نظام تعرفه کشاورزی در ایران و سایر کشورها نشان می‌دهد تنوع ابزاری، کاربرد اقدام‌های فنی و بهداشتی، شکاف اندک میانگین ساده و وزنی تعرفه، تعدد طبقات تعرفه و وجود تعرفه‌های فراتر از 1000 درصد برای حمایت تعرفه‌ای هدفمند و مؤثر، از شاخصه‌های آن است درحالی‌که ساختار حمایت تعرفه‌ای ایران وضعیتی متضاد از این کشورها را دارد.
وی در مورد موافقت‌نامه‌های تجاری ایران هم گفت: بسیاری از این موافقت‌نامه‌ها به دلایل مختلف وارد فاز اجرایی نشده‌اند و در معدود موافقت‌نامه‌های اجرایی هم منافع چندانی نصیب بخش کشاورزی نشده است. اجرایی نشدن موافقت‌نامه‌ها هم به دلایلی مانند تحریم‌های هسته‌ای و ساختار نامناسب نظام تعرفه کشاورزی در ایران بازمی‌گردد.
در بخشی دیگر نشست حامد رفیعی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و مجری تحقیق «آسیب‌شناسی صادرات محصولات کشاورزی از منظر تحلیل روند قیمت‌های صادراتی»، خلاصه نتایج تحقیق خود را ارائه کرد.
رفیعی با تأکید بر اهمیت برندسازی محصولات کشاورزی گفت: برندسازی تنها یک اسم نیست و وفاداری و افزایش ارزش محصول و ثبات در قیمت و توسعه سهم محصول در بازار را در پی دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران 50 درصد برندهای حلال دنیا را مربوط به سبزیجات، 33 درصد فراوری و 17 درصد را مربوط به محصولات گوشتی دانست و گفت: با توجه به اینکه در 50 درصد برندهای حلال دنیا یعنی سبزیجات، مزیت داریم باید این فرصت را غنیمت شماریم.
رفیعی در مورد مهم‌ترین بازارهای صادراتی ایران گفت: در سال‌های اخیر، بازارهای هدف صادراتی ما از غرب آسیا به سمت کشورهای شرق آسیا رفته است. در سال 1970، 70 درصد بازار پسته آلمان در دست ایران بود و 19 درصد سهم کشور آمریکا. درحالی‌که در سال 2015، آمریکا 63 درصد و ایران 17 درصد بازار پسته آلمان را در دست گرفته است. در بقیه کشورهای اروپایی هم سهم صادراتی ما نزول پیداکرده درحالی‌که آمریکا هم‌زمان بر همه بازارها کنترل دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با مقایسه رفتار صادراتی ایران و آمریکا گفت: رفتار قیمت و صادرات پسته ایران و آمریکا کاملاً برعکس است به‌طوری‌که قیمت پسته آمریکا روند باثباتی را طی سال‌ها داشته است و حتی در سال‌هایی کاهش پیداکرده است اما در ایران قیمت ثبات نداشته و حتی افزایش پیداکرده است.
این استاد دانشگاه با اشاره به رابطه مقادیر صادراتی و قیمت محصولات و تنوع کشورهای هدف گفت: بر اساس نتایج تحقیق ما مقادیر صادراتی روی قیمت محصولات اثرگذار نیستند اما قیمت‌ها بشدت روی مقادیر صادراتی تأثیرگذار است. از طرف دیگر هر زمان که کشورهای هدف صادراتی بیشتر شده‌اند، قیمت محصولات هم افزایش‌یافته است. هر زمان که سهم صادراتی ما بیشتر شده است، قیمت محصولات صادراتی افت پیداکرده است.
این پژوهشگر در ادامه با اشاره به اینکه در این تحقیق مشکلات صادراتی در سه دسته مربوط به تولید، صادرت و متأثر از چالش‌های جهانی دسته‌بندی شده‌اند، گفت: مواردی مانند برندسازی، تعرفه صادراتی کشور مقصد، تغییرات قیمت ارز و تحریم‌ها از مهم‌ترین موارد مؤثر بر تغییرات روندهای صادراتی هستند.
عباس کشاورز، معاون وزیر جهاد کشاورزی و مشاور مرکز ملی مطالعات راهبردی آب و کشاورزی اتاق ایران پس از شنیدن نتایج گزارشات گفت: در مورد گزارش اول باید ذکر کنم که نتایج تحقیق باید جزئی و دقیق باشند و نسخه‌های عمومی و کلی کاربرد ندارند. همچنین نتایج تحقیق مربوط به سال 93 بود که باید سال 94 هم به آن اضافه شود.
در مورد گزارش دوم هم سؤال ما در مورد خرما بود. اینکه چرا خرمای تولیدی ایران در بازارهای صادراتی قیمت چندانی ندارد؟ اما باید به این دو تحقیق مواردی اضافه و مواردی از آن‌ها اصلاح شود.