همایش منطقه‌ای حاشیه کویر مرکزی ایران با محوریت راهکارهای مناسب مصرف بهینه آب با تکیه بر اصلاح و تغییر الگوی کاشت با حضور استاندار قم، مدیران بخش دولتی و خصوصی و فعالان حوزه کشاورزی در سالن همایش اتاق بازرگانی استان قم برگزار شد.
رئیس اتاق بازرگانی استان قم در این همایش گفت: استفاده بدون برنامه‌ریزی از ذخایر آب و منابع آب‌های زیرزمینی باعث کاهش سفره‌های آب زیرزمینی و خشک شدن چشمه‌ها و قنات‌ها می‌شود و همین مسئله باعث شده حاشیه کویر مرکزی سال‌ها با خشکسالی دست و پنجه نرم کند.
ابوالفضل خاکی افزود: قم جزو استان‌های نخست کشور در زمینه رویارویی با مشکلات تأمین آب و همچنین خشکسالی است. حل این بحران نیازمند همکاری و پیگیری جدی وزارت جهاد کشاورزی است، به‌طوری‌که هر منطقه الگوی کاشتی متناسب با موقعیت آب و هوایی آن منطقه داشته باشد و محصولاتی که نیاز به آب بیشتری دارند در مناطق کم‌آب کشت نشود.
وی افزود: آیین‌نامه اجرایی چگونگی بهره‌برداری از آب باید تدوین شود و آگاه‌سازی عمومی و مشارکت مردم در برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آب مورد توجه قرار گیرد. همچنین از تحقیقات انجام شده درزمینهٔ خشکسالی حمایت، و در همین راستا آب شرب از سایر مصارف شهری جدا شده و مردم با وسایل صرفه‌جویی آشنا شوند.
وی تاکید کرد: این فرهنگ باید در جامعه نهادینه شود که سود اقتصادی بدون توجه به ظرفیت آبی کشور و الگوی کاشت، کشوری فاقد عرصه‌های قابل کشت را برای نسل‌های آینده به یادگار می‌گذارد.
تغییر الگوی کاشت ضروری است
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی قم در این همایش گفت: کارشناسانی از استان‌های اصفهان، سمنان، تهران، قم، یزد و کاشان در این همایش شرکت کرده‌اند تا برای مصرف بهینه آب، افزایش کاشت گیاهان کم‌مصرف و جلوگیری از بیابان‌زایی راهکارهایی ارائه شود.
علیرضا شیخانی با تاکید بر لزوم مدیریت در آب کشاورزی ادامه داد: باید بسیاری از کشت‌ها حذف و کشت مناسب‌تری مطابق با شرایط آب و هوایی اعمال شود. وضعیت کشت محصولات کشاورزی در منطقه کویری هیچ تناسبی با اقلیم، آب و خاک موجود ندارد و ما مجبور به تغییر این الگو هستیم.
آمادگی قم در طرح آزمایشی الگوی کشت
استاندار قم در این همایش گفت: مدیریت واحدی در حفاظت و بهره‌وری از نعمت آب درکشور وجود ندارد و دراین عرصه دچار تضاد هستیم. متاسفانه نتوانسته‌ایم بین دستگاه‌های ذیربط در عرصه صرفه‌جویی و بهره‌وری از آب وحدت نظر و رویه ایجاد و مشکلات پیش رو را حل کنیم.
سید مهدی صادقی افزود: حیات همه انسان‌ها به منابع آب بستگی دارد و طبیعی است که با مدیریت درست و یکپارچه می‌توان مشکلات را حل و به نتیجه‌ای مناسب در بهره‌برداری از منابع آب رسید.
صادقی گفت: پژوهشگران و محققان حرف جدی برای گفتن دارند، دراین میان باید گوش شنوایی نیز باشد و مدیران تصمیم گیر در این رابطه درست برنامه‌ریزی و عمل کنند.
وی اظهار داشت: تا زمانی که مدیریت مناسب در بهره‌وری آب وجود نداشته باشد، مشکل کم‌آبی با اجرای بهترین برنامه‌ها نیز در کشور حل نمی‌شود.
استاندار قم با تاکید برمشارکت همه استان‌ها در ارائه راهکار مناسب برای برون‌رفت از مشکل کم‌آبی، تاکید کرد: اگر این عرصه با نگاه ملی، علمی و کارشناسی مدیریت شود، بهره‌وری منابع حداقل 50 درصد افزایش می‌یابد.
صادقی با اشاره به بازدهی مناسب کشاورزی در استان گفت: قم در بسیاری از موضوع‌ها به‌صورت الگوی آزمایشی قرارگرفته و در این عرصه (الگوی کشت) پیشنهاد می‌کنیم مسئولان، قم را به‌عنوان پایلوت قرار دهند.
وی افزود: تجربه‌های مسئولان و بهره‌برداران قم می‌تواند الگویی برای سایر استان‌ها باشد. امیدواریم این نشست بتواند مشکلی از مشکلات کشور در بخش کشاورزی و آب را کم کند و شاهد آینده‌ای اطمینان‌بخش و پربار در این عرصه باشیم.
میزان روان آب‌های ورودی به سفره‌های آب زیرزمینی قم به صفر رسیده است
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قم در این همایش گفت: در سال‌های گذشته روزانه 500 میلیون مترمکعب روان آب وارد سفره‌های زیرزمینی می‌شد که این میزان امروز به صفر رسیده است، و این در حالی است که از چاه‌های عمیق برای تمامی اراضی استان استفاده می‌شود.سطح آب‌های زیرزمینی در قم سالانه یک‌میلیون مترمکعب پایین‌تر می‌رود و شوری آب‌های زیرزمینی، 2 برابر شده است.
محمدرضا طلایی بابیان این‌که در دشت مسئله واقع در شرق استان، 170 حلقه چاه مجاز وجود دارد، افزود: این دشت در سال‌های گذشته یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید غلات (گندم، جو و غیره) در بخش مرکزی ایران بوده است؛ در حال حاضر بخش عمده‌ای از دشت مسئله از درختان گز و تاغ پوشیده شده است. در 40 کیلومتری از همین دشت، 10 برابر تعداد چاه مجاز، چاه غیرمجاز حفر شده که هرسال درحال‌توسعه بوده و کشاورزی منطقه را تحت تأثیر قرار داده است.
طلایی گفت: دریاچه نمک در دهه‌های گذشته از طریق رودخانه‌های کرج، جاجرود، شور، قمرود و قره چای پرآب می شده، ولی سال‌هاست که قطره آبی وارد این دریاچه نمی‌شود و سرعت شوری آب به‌زودی به استان‌های هم‌جوار نیز خواهد رسید. در حال حاضر نیز این دریاچه با قطع حق آبه ها، خشکسالی مستمر و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی که باعث پیشروی آب‌های فراشور در سفره‌های زیرزمینی به سمت دشت‌ها و نابودی پوشش گیاهی و اکوسیستم منطقه شده، به یکی از کانون‌های فعال القای ریز گردها در منطقه تبدیل‌شده است.
وی با اشاره به اقدام‌های سازمان جهاد کشاورزی در راستای بهینه کردن مصرف آب گفت: در 2 سال گذشته، 6 هزار و 500 هکتار از اراضی قم به سامانه آبیاری نوین تجهیز شده است، در حالی که در سال‌های 90 تا 92، فقط 150 هکتار از اراضی آبیاری نوین شده بود.
طلایی افزود: کشاورزان نیز با درخواست سازمان جهاد کشاورزی در راستای صرفه‌جویی در مصرف آب، کارکرد خودشان را از هشت هزار و 700 ساعت به پنج هزار ساعت کاهش دادند.
وی خاطرنشان کرد: 20 درصد اراضی استان قم که کم بازده بودند در 2 سال گذشته حذف شده و به‌جای کاشت محصول انار (پر آب بر) کاشت پسته افزایش یافته است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گفت: در چند سال گذشته حداقل 50 درصد مصرف آب در بخش کشاورزی کاهش یافته است و متعهد شده‌ایم که در این راستا به تعادل بخشی مناسبی برسیم. در زمینه کمبود آب مشکل خاصی نداریم، بلکه مشکل امروز مدیریت آب است که باید به راهکار مناسب و اساسی دست یابیم.
هیچ اقدامی در راستای مصرف بهینه منابع آبی صورت نگرفته است
رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاوری و آب ایران و مشاور وزیر جهاد کشاورزی گفت: مشکل امروز ما این است که تاکنون هیچ اقدامی در راستای مصرف بهینه منابع آبی کشور صورت نگرفته است.
سید محمدحسین شریعتمدار در حاشیه همایش و در گفت‌وگو با خبرنگاران افزود: وجود چاه‌های غیرمجاز در مناطق مختلف و توجه نکردن به الگوی کشت مناسب هر منطقه موجب شده تا هرساله از سطح آب‌های زیرزمینی کشور کاسته شود.
شریعتمدار اضافه کرد: روان آب‌های کشور تا پنج سال پیش به‌طور متوسط 85 میلیارد مترمکعب بود، ولی امروز به 45 میلیارد رسیده است و در همین راستا رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها خشک و یا کم آب شده است.
وی گفت: وزارت جهاد کشاورزی در این راستا طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور را در قالب 15 برنامه در دستور کار دارد تا با انجام راهکارهای اساسی از کاهش بیشتر منابع آب زیرزمینی جلوگیری شود.
شریعتمدار افزود: طرح بهره‌وری آب برنامه دیگری است که در راستای استفاده بهتر و بهینه‌تر از آب موجود برای مصارف کشاورزی اجرا خواهد شد.
وی همچنین با تاکید بر لزوم تغییر الگوی کشت، خاطرنشان کرد: به ازای هر مترمکعب آب، 1.2 کیلوگرم محصول در کشور تولید می‌شود که با اجرای تغییر الگوی کشت می‌توانیم این میزان را افزایش دهیم.
پایین بودن بهره‌وری مهم‌ترین دغدغه کمبود آب در بخش کشاورزی است
معاون تولیدات گیاهی و زراعت وزارت جهاد کشاورزی گفت: مهم‌ترین دغدغه کمبود آب در بخش کشاورزی پایین بودن بهره‌وری و توجه نکردن به تخصیص آب در کشت محصولات مختلف است.
عباس کشاورز افزود: اگر بهره‌وری آب در بخش کشاورزی اصلاح شود، هم به نظم آبی کمک کرده‌ایم و هم به کشاورزی نظم پایدار و جدید داده‌ایم.
کشاورز افزود: در استان قم نیز کشت گیاهانی که به آب کمتری نیاز دارند در سال‌های گذشته افزایش یافته، ولی سایر اقدام‌هایی که می‌تواند در راستای بهره‌وری آب مؤثر باشد، در حد مطلوب نبوده است.
وی همچنین بابیان این‌که کویر مرکزی قم منطقه‌ای خشک و فراخشک است، گفت: در این محدوده مناطق مستعد ازنظر اقلیمی محدود است و امکان کشت انواع گیاهان و محصولات زراعی و باغی وجود ندارد.
وی با اشاره به این‌که استان‌های تهران، یزد، اصفهان، سمنان و قم در این منطقه قرار دارند، افزود: کشت حدود 50 درصد محصولات گلخانه‌ای کشور دراین محدوده قرار دارد که نشان می‌دهد مردم نسبت به کمبود آب توجه جدی و واقعی داشته‌اند.
معاون وزیر جهاد کشاورزی ضمن بیان تغییر رویکرد مردم گفت: در 10 سال گذشته تولید غلات 40 درصد، سبزی و سیفی 6 درصد، جالیز پنج درصد و یونجه سه درصد کاهش یافته، ولی سایر علوفه‌ها تغییرات معنی‌داری دارد که قابل‌بررسی است.
کشاورز تصریح کرد: مردم با توجه به اطلاعی که از کمیت و کیفیت آب دارند، اقدام به کشت محصولاتی با سازگاری‌های جدید در این منطقه کرده‌اند. همچنین تولیدات باغی 37 درصد، پسته 36 درصد و سایر محصول‌های باغی نیز 2 برابر شده است.
وی بابیان این که تغییر الگوی کشت روشی برای کمک به بهره‌وری منابع آبی است، گفت: الگوی کشت از سویی متأثر از راهبرد سیاست‌مداران برای حفظ امنیت غذایی، توسعه تجارت و حفظ محیط‌زیست و از سوی دیگر متأثر از اقتصاد کشاورزی، اقلیم، آب‌وخاک است.
وی با اشاره به این‌که الگوی کشت باید مبتنی بر افزایش کار آیی از آب باشد، افزود: رویکرد جدید الگوی کشت بر مبنای صرفه‌جویی بر آب یا اعمال مدیریت تقاضای آب است و در این راستا باید توجه ویژه‌ای به دریاچه ارومیه و گاوخونی که سرمایه‌های ملی هستند، داشته باشیم.