روسای سه اتاق مشترک «ایران و ترکیه»، «ایران و امارات» و «ایران و قزاقستان»، با حضور در میزگرد خبری «هم‌گفت»، با موضوع «الزامات دیپلماسی اقتصادی در توسعه تجارت مرزی» پیشنهادات و راه‌کارهای خود را برای افزایش سهم ایران از بازار کشورهای همسایه مطرح کردند.
آن‌ها علاوه بر تأکید بر اهمیت پررنگ‌تر شدن نقش اتاق‌های مشترک و بخش خصوصی به عنوان مذاکره‌کنندگان توانمند در دیپلماسی اقتصادی، خواستار اصلاح فرایندهای داخلی تجارت و البته تلاش‌های بیشتر برای رفع تحریم‌ها شدند.
مهرداد سعادت، رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه معتقد بود از آنجا که در تجارت با ترکیه سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام نداده‌ایم، اجرای مکانیسم ماشه نمی‌تواند چندان بر تجارت ما با این کشور اثرگذار باشد.
امیر عابدی، رئیس اتاق مشترک ایران و قزاقستان هم با تأکید بر اهمیت تنوع‌بخشی در محصولات و بازارهای صادراتی، گفت: بزرگ‌ترین مانع بهره‌برداری ما از موافقت‌نامه‌های تجاری مانند اوراسیا موانع بانکی و انتقال مالی، FATF و سوئیفت است و دولت برای حل آن‌ها باید برنامه‌ریزی کند.
عرفان شاکری، رئیس اتاق مشترک ایران و امارات نیز با طرح این سؤال که چرا از نقش‌آفرینی مذاکره‌کنندگان قوی بخش خصوصی در دیپلماسی جلوگیری می‌شود، تأکید داشت: مدل دیپلماسی اقتصادی ما نیازمند بازنگری و تغییر است. فعالین اقتصادی ما هیچ مذاکره‌ای را بدون اینکه منافعشان لحاظ شود به سرانجام نمی‌رسانند و باید از ظرفیت آن‌ها استفاده شود.
متن کامل این میزگرد را در ادامه می‌خوانید:
اتاق ایران آنلاین: با توجه به تحولات و شرایط پیچیده بین‌المللی، موضوع مذاکرات اهمیت زیادی پیدا کرده است. سؤال این است که «دیپلماسی اقتصادی» تا چه میزان در مذاکرات اهمیت دارد و باید چه الزاماتی رعایت شود تا تجارت ما با همسایگان از محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، کمتر آسیب ببیند؟
عرفان شاکری، رئیس اتاق مشترک ایران و امارات: دیپلماسی اقتصادی که چندین سال است در وزارت امور خارجه، معاونتی هم با این عنوان ایجاد شده است، قرار بود پل ارتباطی بین فعالان اقتصادی بخش خصوصی و بخش‌های سیاسی کشور باشد تا بتوانیم در بزنگاه‌های مختلف، منافع خیلی بیشتری کسب کنیم. در این راستا هماهنگی‌های داخل سازمانی، از اتاق ایران تا وزارت خارجه، وزارت اقتصاد و وزارتخانه‌های مختلفی اهمیت زیادی دارد.
اتاق‌های مشترک به طور روزانه مشکلات تجاری را رصد می‌کنند، علاوه بر این توانمندی‌ها و تجارب مختلف و ارتباطات موثری در بین اعضای خود دارند که می‌تواند به‌عنوان یک گنجینه اطلاعات بسیار معتبر و مؤثر برای پیشران اقتصاد کشور فعالیت کند.
باید از این ظرفیت اتاق‌های مشترک در پیشبرد دیپلماسی اقتصادی استفاده شود. اتاق ایران، سازمان توسعه تجارت و وزارت امور خارجه باید در این راستا هماهنگ‌تر، با سرعت بالاتر و موثرتر قدم بردارند. نظرات تخصصی بخش خصوصی و دایرکتوری‌هایی که در اتاق‌های مشترک ایجاد می‌شود، رزومه‌هایی که از فعالیت اقتصادی دو کشور وجود دارد و گزارش‌های تحلیلی که به شکل تخصصی تهیه می‌شوند، می‌توانند کمک‌حال دیپلماسی اقتصادی باشند.
اتاق ایران آنلاین: فکر می‌کنید چه تهدیدات احتمالی، تجارت مرزی ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهند؟ با توجه به تحولاتی که اکنون مشاهده می‌کنیم، اجرای مکانیسم ماشه و ... در مسیر دیپلماسی اقتصادی باید چه الزامات و نکاتی رعایت شود تا اثرات این محدودیت‌های بین‌المللی در تجارت با همسایگان کمتر باشد؟
مهرداد سعادت، رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه: اگر نگاه مثبت و ویژه‌ای به «مرز» داشته باشیم، مرز به فرصت تبدیل می‌شود و اگر اهمیت ندهیم، تهدیدی برای ما خواهد بود. در استان آذربایجان شرقی 560 کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکیه داریم که رقم قابل‌توجهی است. سه گذرگاه رسمی داریم که متأسفانه علیرغم تمام پیگیری‌ها و تلاش‌های منطقه‌ای و ملی، هنوز به حد ایده‌آل نرسیده‌ایم، به نحوی که مرزنشینان ما بتوانند از این فرصت استفاده کنند.
پیشنهاد اتاق مشترک برای مدیریت مرز این است که اولاً کار را به بخش خصوصی واگذار کنند؛ به ویژه مدیریت مرز باید به بخش خصوصی واگذار شود. یکی از مرزهای کشور ترکیه را بصورت پایلوت می‌توانند در اختیار اتاق مشترک قرار دهند و نتایج آن را بعد از یک سال بررسی کنند. این در کشور ترکیه اتفاق افتاده است.
در شرایط فعلی، از آنجا که ما چندان کارهای شگفت‌انگیزی با ترکیه انجام نداده‌ایم، با فعال شدن «مکانیسم ماشه»، مرز ما با این کشور دچار مشکل نخواهد شد. ولی ما مسائل مهم‌تر از این را داریم که می‌بایست حل‌وفصل کنیم. مشکلات مرز را باید جدی و اساسی و با اعتماد به بخش خصوصی و در رأس آن، اتاق‌های مشترک حل کنیم.
اتاق ایران آنلاین: آقای سعادت معتقد است که مکانیسم ماشه بر روی تجارت مرزی ما دست‌کم با ترکیه تأثیر نمی‌گذارد. شرایط ما با قزاقستان چگونه است؟ چه الزاماتی را باید در دیپلماسی اقتصادی با توجه به شرایط و محدودیت‌های موجود، رعایت کنیم که بیشتر بتوانیم مزیت‌های سیاسی را به دستاوردهای اقتصادی تبدیل کنیم؟
امیر عابدی، رئیس اتاق مشترک ایران و قزاقستان: ما در وضعیت اقتصادی خوبی قرار نداریم. تحریم‌ها مخصوصاً در دو دهه اخیر و بیشتر از سال 1397 به این سو، فشار مضاعفی به بخش خصوص وارد کرده است. در حوزه کسب‌وکار، بخش خصوصی بسیار گرفتار است. مربوط به این دولت و آن دولت هم نیست؛ در واقع یک جریان پیوسته ناکارآمدی ناشی از نبود یک استراتژی درست توسعه اقتصادی، توسعه صنعتی، توسعه خارجی ما را به این نقطه رسانده است. حتی ما در حوزه تجارت خارجی و حوزه بین‌المللی هنوز به یک نقشه راه جامع دست پیدا نکرده‌ایم.
سیاست در دنیا در خدمت اقتصاد است. تمام بحث‌های کارشناسی، بحث‌های جنگ تعرفه‌ای، جنگ ارزی، و دستگاه دیپلماسی کشورهای مختلف قدرت‌های بزرگ و کوچک همه در حال یک موازنه بین‌المللی به نفع منافع ملی کشورشان هستند.
اتاق‌های مشترک به‌عنوان نهاد و بازوی عملیاتی در اتاق ایران حضور دارند. معتقدیم رفاه اجتماعی، رفاه اقتصادی، آزادسازی تجاری، مذاکره با تمام دنیا با حفظ کرامت و صیانت از منافع ملی به نفع مردم خواهد بود. دنیا به سمت تجارت جهانی می‌رود و بزرگ‌ترین تحریمی که امروز بخش خصوصی با آن درگیر است بحث عدم انتقال پول و مسائل بانکی است که با هزینه‌ها و ریسک‌های زیادی روبرو است.
توانمندی زیادی در کشور در حوزه تولید وجود دارد و نیروی انسانی قابل قبول و ماهری تربیت شده است اما این ظرفیت با این حجم تجارت خارجی همخوانی ندارد. نزدیک به 10 میلیارد دلار سهم مربوط به تجارت بخش خصوصی است. و این یعنی ما نتوانسته‌ایم از ظرفیت‌های بخش خصوصی و از ظرفیت‌های تولیدی استفاده کنیم.
ما معتقدیم، ارتباط و تجارت محدود به چند کشور مشخص، تهدید است. امروز ما باید فضای تجاری را به تمام دنیا گسترش دهیم. این امکان‌پذیر نخواهد بود مگر اینکه بتوانیم بزرگ‌ترین مشکل و مانع اصلی را از مسیر فعالان اقتصادی که همان بحث تحریم‌هاست برداریم.
ما به‌عنوان بخش خصوصی آمادگی توسعه اقتصادی را داریم. ظرفیت زیادی در حوزه اوراسیا ایجاد کردیم. اولین موافقت‌نامه اقتصادی که در واقع تمرینی است برای ورود به WTO در حوزه اقتصادی کشورهای اوراسیا انجام دادیم که تعرفه ترجیحی ما صفر برنامه‌ریزی‌شده است، ولی نتوانستیم استفاده کنیم. شاید بزرگ‌ترین مانع آن، موانع بانکی و انتقال مالی، FATF و سوئیفت باشد. چون در دنیا تجارت بر پایه این‌ها پایه‌گذاری شده است. با تجارت سنتی و با فروش نفت نمی‌شود کشور را اداره کرد. بلکه تنوع‌بخشی در محصولات، تنوع‌بخشی در بازارهای هدف می‌تواند برای ما خیلی مفید باشد.
اتاق ایران آنلاین: آقای عابدی در مورد اهمیت نقش‌آفرینی بیشتر بخش خصوصی در فضای تجاری صحبت کردند. از نگاه خودتان بفرمایید اتاق‌های مشترک چگونه می‌توانند نقش‌آفرینی کنند و چه مسیری برای تبدیل مزیت‌های سیاسی به دستاوردهای اقتصادی پیش روی آن‌ها وجود دارد؟
عرفان شاکری، رئیس اتاق مشترک ایران و امارات: مدل دیپلماسی اقتصادی ما نیازمند بازنگری و تغییر است. فعالین اقتصادی ما خودشان مذاکره‌کننده هستند و هیچ مذاکره‌ای را بدون اینکه منافعشان لحاظ شود به سرانجام نمی‌رسانند. آیا همیشه برنده‌اند؟ خیر. آیا همیشه بازنده‌اند؟ خیر. همیشه تلاش می‌کنند و رو به پیشرفت مذاکره می‌کنند. پس این مدل، مدلی که هم منافع لحاظ شود و هم توفیقاتی نصیب شود، مدلی است که بخش خصوصی آن را دنبال می‌کند. درست است که نقش خیلی کمرنگی در اقتصاد کشور دارد و با وجود تاکیدات زیاد، اما بهای زیادی به بخش خصوصی داده نمی‌شود، ولی با این حال به نوبه خود و با توجه به همه فشارها و مشکلاتی که بر بخش خصوصی، چه در داخل و چه از سمت مناسبات بین‌المللی و ریسک‌های آن متحمل می‌شود، موفق بوده است و این مدل در دیپلماسی اقتصادی کشور هم می‌تواند اجرایی شود. چرا از نقش‌آفرینی این مذاکره‌کننده‌های قوی بخش خصوصی استفاده نمی‌شود؟ چرا از توانمندی آن‌ها و ارتباطات خیلی خوبی که با کشورهای مختلف دارند، استفاده نمی‌شود. درست است خیلی از مذاکرات قالب سیاسی دارند اما در بحث دیپلماسی اقتصادی از ظرفیت اتاق‌های مشترک باید استفاده شود.
در رابطه با امارات، کمیسیون اقتصادی مشترک، فرصت خوبی برای افزایش همکاری‌ها و ایجاد نقشه راه است. چراکه فقط امضای تفاهم‌نامه یا توافقنامه مشکلی را از ما حل نمی‌کند. واقعیت این است که ما یک سری تصمیمات سخت یا باید بگیریم یا این تصمیمات برای ما گرفته می‌شود. بهتر است نقش خودمان را زودتر پیدا کنیم. Action Plan داشته باشیم. بتوانیم اتفاقات را خودمان مدیریت کنیم. توان بخش خصوصی حتماً در کنار دولت و در کنار منافع کشور و در کنار منافع کشورهای هدف است.
طبیعتاً اگر تحریم‌ها بیشتر و سنگین‌تر شود، فشار فوق‌العاده سنگین‌تر خواهد شد. اما آیا تجارت ما صفر می‌شود؟ خیر هیچ‌وقت صفر نمی‌شویم. به این دلیل که سال‌هاست ارتباطات و تجارتمان با بسیاری از کشورها در حال انجام است. اما می‌خواهیم ارتقا پیدا کنیم. آیا نقطه مطلوب ما این است؟ صد درصد این نیست. اگر بخواهیم پیشرفت کنیم باید یک سری از مسائل که به واسطه تحریم‌ها بر ما اعمال شده است حتماً برطرف شود.
اتاق ایران آنلاین: آقای سعادت به اعتقاد شما چقدر زمینه نقش‌آفرینی اتاق‌های مشترک و بخش خصوصی برای پاسخ دادن به انتظارات در حوزه دیپلماسی اقتصادی وجود دارد؟
مهرداد سعادت، رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه: متأسفانه بخش خصوصی جدی گرفته نمی‌شود. اگر به اتاق‌های مشترک فضا داده شود نتایج خوبی خواهیم داشت. این باید از اتاق ایران شروع شود. ما باید اول خودمان، خودمان را جدی بگیریم و بعد انتظار داشته باشیم که دولت، حاکمیت به سراغ اتاق‌های مشترک بیاید.
بنده راه برون‌رفت از این مسائل را اعتماد به بخش خصوصی می‌دانم و هر جا که کار را به بخش خصوصی سپرده‌اند، نتیجه داده است. بدون هیچ چشم‌داشتی کارها را انجام می‌دهیم و این پتانسیل در کارهای بزرگ‌تر هم هست. می‌توانیم از تجربیات کشورهای موفق هم استفاده کنیم. به‌عنوان مثال کشور ترکیه در نظر دارد جشن پیروزی صادرات 395 میلیارد دلاری‌اش را برگزار کند. کارهای مربوط به 85 درصد این رقم را بخش خصوصی ترکیه انجام داده است. ترکیه به معنی واقعی کلمه به بخش خصوصی خود اعتماد کرده است.
در کشور ما کل تجارت بخش خصوصی 10 میلیارد دلار است. این 10 میلیارد دلار به چه درد بانک مرکزی می‌خورد که این‌همه بخشنامه و دستورالعمل برای بازگشت این 10 میلیارد دلار صادر کرده است. بنده مطمئن هستم و به‌عنوان یک تولیدکننده و صادرکننده عرض می‌کنم که امکان ندارد ما صادراتی انجام دهیم و پولش را به کشور بازنگردانیم.
اگر موانع داخلی مانند رفع تعهد ارزی را از سر راه بخش خصوصی بردارند، همین 10 میلیارد دلار را طی یک سال دو برابر خواهیم کرد. همه می‌خواهیم بیشتر تجارت کنیم ولی موانع اجازه نمی‌دهد. موانع را بردارید و به بخش خصوصی اعتماد کنید. باز تکرار می‌کنم بخش خصوصی جدی گرفته شود، تأثیر مستقیم بر تجارت مرز و اقتصاد کشور و رفاه عمومی دارد. مشکل کشور ما این است که بین حرف و عمل فاصله زیاد است. همه حرف‌های خوب می‌زنیم ولی در وقت عمل، جای کار دارد.
اتاق ایران آنلاین: اگر بخواهیم بحث را ملموس‌تر پیش ببریم، فکر می‌کنید در تجارت با قزاقستان چه مزیت‌های فوری وجود دارد که با موانعی همراه هستند و می‌توان از طریق دیپلماسی اقتصادی آن‌ها را حل کرد و یا ظرفیتشان را افزایش داد؟
امیر عابدی، رئیس اتاق مشترک ایران و قزاقستان: بخش خصوصی با انبوهی از موانع روبرو است. ظرفیت اصلی ما، شرکت‌های کوچک و متوسط هستند. شرکت‌های بزرگ و خصولتی را باید در مسیر توسعه شرکت‌های کوچک و متوسط سرمایه‌گذاری کنیم. در حوزه آموزش، در حوزه بازاریابی، در حوزه دفاتر خارجی سرمایه‌گذاری کنیم که بتوانیم نقش شرکت‌های کوچک و متوسط را فعال‌تر کنیم. واحدهای تولیدی با کمتر از 30 درصد ظرفیت تولید خود مشغول فعالیت هستند که بخشی از آن به دلیل ناکارآمدی در قوانین و مقررات و بخشی ناشی از ناترازی حوزه‌های انرژی است و جمع این دو می‌شود ناترازی در مدیریت یا ناترازی در فهم موضوع.
باید تعیین تکلیف کنیم که کجا هستیم و به کجا می‌خواهیم برویم. بخش خصوصی به‌طور سنتی مشکلات خود را حل می‌کند. ما بازار را از دست نمی‌دهیم، ارتباط را قطع نمی‌کنیم. امروز چیزی بنام قهر در دنیا وجود ندارد. امروز مذاکره بر اساس برد ـ برد تعریف می‌شود.
قزاقستان بیش از 130 میلیارد دلار حجم تجارت خارجی دارد و با 20 میلیون جمعیت و بیش از ده‌ها میلیارد دلار جذب سرمایه‌گذار خارجی و از جمله 8.5 میلیارد دلار قرارداد با آلمان و آمریکا، مدیریت بندر استراتژیک آکتائو را به یک شرکت از امارات واگذار کرده است. دنیا، دنیای زنجیره‌های به‌هم‌پیوسته اقتصادی و زنجیره‌های ارزش است.
دستگاه دیپلماسی در شرایط حاضر باید در کنار بخش خصوصی قرار بگیرد. روابط سه‌جانبه‌ای باید بین اتاق ایران، اتاق‌های مشترک و وزارت امور خارجه شکل بگیرد و نهایتاً سازمان توسعه تجارت که انتقاد جدی بر این سازمان در خصوص رایزن‌های بازرگانی وارد است، به کمک این‌ها بیاید.
ما از سویی با ناترازی در مدیریت سیاست خارجی روبرو شدیم و از سوی دیگر در حوزه داخلی، نتوانستیم از ظرفیت‌ها و روابط خودمان تعریف جدی و کارآمد داشته باشیم. ما با قزاقستان کریدور بسیار بزرگی را در حوزه کریدور شمال به جنوب تعریف کرده‌ایم که اگر با همین روش پیش برویم از حیز انتفاع خواهد افتاد.
بخش خصوصی در حال حاضر پیشران نیست؛ بخش خصوصی زمانی می‌تواند پیشران شود که فضا و زمینه‌های لازم در حوزه سیاست خارجی و در مقررات داخلی فراهم شده و موانع اصلی از جلوی پایش برداشته شود. دست بخش خصوصی را بسته‌اند و انتظار دارند توسعه اقتصادی با توسعه شرکت‌ها به وجود آید که امکان‌پذیر نیست. باید نقش اتاق ایران و اتاق‌های مشترک بازخوانی شود.
اتاق ایران آنلاین: در ارتباط با امارات مشخصاً چه مزیت‌های فوری داریم و با چه موانع اصلی مواجهیم؟
عرفان شاکری، رئیس اتاق مشترک ایران و امارات: مشکلات مشخص است. بخش خیلی زیادی به‌واسطه تحریم و بخشی به خاطر سوء مدیریت‌های داخلی است. در امارات می‌توانیم در حوزه خدمات فنی و مهندسی، صنعت کشاورزی، مواد غذائی و دارویی و در حوزه IT همکاری‌های مشترک انجام دهیم. برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک بین دو کشور می‌توانیم از ظرفیت صنعتی شهرهای جنوبی کشور و مسیر ترانزیت آبی بین ایران و امارات استفاده کنیم. اما آیا ما در حال حاضر توانمندی صادرات به نحو احسن داریم؟ آیا ارز لازم به تجار و تولیدکننده‌های ما تزریق می‌شود؟ این‌ها مشکلات داخلی است که به خارج از کشور ارتباطی پیدا نمی‌کند.
چرا وقتی مشکلات ارزی داریم همه‌چیز باید دست یک ارگان خاص یا یک بانک باشد؟ چرا نباید تقسیم شود؟ صادرکننده نیز واردکننده را پیدا کند و ارزها با یکدیگر تهاتر شوند تا تولید رونق بگیرد؟ چرا باید 150 روز منتظر ارز باشیم؟ چرا ماه‌ها باید منتظر برطرف شدن مشکلات صادراتی باشیم؟ چرا چندین نرخ ارز داریم؟ این‌ها همه چراهایی است که می‌شود در داخل کشور حل کرد. دست و پای تجار و تولیدکننده باز شود، صددرصد رشد اتفاق می‌افتد. چرا باید خام‌فروشی داشته باشیم؟ چرا از محصولات ارزش‌افزوده‌ای که تولید داخل ما می‌تواند برای ما داشته باشد، حمایت نمی‌شود؟ چرا وام‌های خوبی داده نمی‌شود؟
ما با ناترازی مدیریتی مواجهیم و هم بخش دولتی و هم بخش خصوصی باید بازنگری شود. راهکار زیاد و مشکل هم مشخص است؛ هماهنگی و انسجام داخلی و اولویت‌بندی و اعتماد به بخش خصوصی می‌تواند خیلی از مشکلات را حل کند.
اتاق ایران آنلاین: جمع‌بندی نهایی را بفرمایید؛ برای اینکه سهم خود را از بازار همسایگانمان افزایش دهیم با همین شرایط موجود چه اقداماتی لازم است؟
امیر عابدی، رئیس اتاق مشترک ایران و قزاقستان: ما در بخش خصوصی معتقدیم ارتباط با دنیا برای ما مفید خواهد بود ولی از منظری شاید فایده‌ای که کشورهای همسایه برای ما داشته باشند بیشتر باشد. روابط قومی و تاریخی و تجاری که سال‌های سال است با این کشورها داریم اهمیت دارند. ما در حوزه لجستیک با این کشورها ظرفیت خوبی داریم و از مزیت کاهش هزینه و کاهش ریسک برخورداریم. ولی فکر کنیم می‌توانیم صرفاً در ارتباط با این کشورها توسعه پیدا کنیم از واقعیت به دور است. کشوری مثل عراق و افغانستان بصورت سنتی با شرایط ما سازگارند، کشور امارات و ترکیه به‌عنوان دو کشور هاب منطقه‌ای در خصوص صادرات مجدد ما شناخته می‌شوند؛ امارات از نظر دسترسی به کل دنیا و ترکیه از نظر دسترسی به اروپا. با کشور قزاقستان هم روابط خوبی داریم.
پیش‌بینی‌ناپذیر شدن اقتصاد کشور، ما را گرفتار کرده است. باید آمادگی سناریوهای بدتر را هم داشته باشیم. اتاق باید پیشران همکاری‌هایی جدی با مأموریت‌های مشخص برای اتاق‌های مشترک باشد. اگر نتوانیم در مذاکرات اقتصادی موفق شویم، نمی‌توانیم مشکلاتمان را حل کنیم.
مهرداد سعادت، رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه: من معتقدم الان وقت گلایه و اعتراض نیست. بخش خصوصی، ثابت کرده است که در کنار دولت و حاکمیت قرار دارد. ما تولیدکننده‌ها همچنان در دوران سخت تولید را ادامه دادیم و در جنگ 12 روزه، یک شیفت هم اضافه کار کردیم. از همه دوستان و همکاران خودم تقاضا می‌کنم که در این شرایط سخت با همبستگی و در کنار هم بودن و ادامه تولید، این دوران را پشت سر بگذاریم.