بعد از چند روز وقفه و تعطیلی، بار دیگر صادرات از مرز بین‌المللی مهران به کشور عراق آغاز شد. دهم خردادماه بود که اعلام شد، افزایش تعرفه‌های گمرکی بر روند صادرات در مرز بین‌المللی مهران، سبب شده تا کامیون‌ها چند روزی در مرز معطل بمانند. این وضعیت ادامه داشت تا تعطیلی مرز و اعتصاب ترخیص‌کاران. شعبان فروتن، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایلام در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران از وضعیت مرز مهران می‌گوید: «همه مشکلات مرز مهران به افزایش تعرفه‌ها باز می‌گردد.»
مشکلات مرز مهران از چه زمانی شروع شد؟
فروتن پاسخ می‌دهد: «حدود دو سال است که در مرز مهران، گمرک تشکیل شده است؛ مرزی که قبلاً قوانین بازارچه بر آن حاکم بود. اما با فعالیت گمرک، بازارچه مرزی به محل دیگری منتقل نشد و در مرز مهران صادرکننده‌ها با دو نوع قوانین و مقررات، یعنی قانون گمرک و قانون بازارچه‌ها روبرو هستند. ادامه اختلاف بازارچه و گمرک و افزایش تعرفه‌ها باعث شد که ترخیص‌کاران مرز دست به اعتراض بزنند و دست از کار بکشند.»
اختلاف نظر بر سر تعرفه‌ها
با ادامه مشکلات مرز مهران به‌عنوان یکی از مهمترین مرزهای زمینی کشور برای صادرات کالا به عراق، سلام امینی، نماینده مردم ایلام در مجلس شورای اسلامی نسبت به وضعیت مرز هشدار داد. امینی می‌گوید: «یکسری مشکلات در بحث افزایش تعرفه‌های خدماتی در مرز مهران برای صادرات کالا وجود دارد، که موجب نارضایتی تجار و مابقی افراد فعال در مرز شده است. این مرز یکی از مهمترین کانون‌های صادرات کالا در کشور است؛ رونق صادرات در مرز مهران باید اولویت همه مسئولان باشد.»
از سوی دیگر حشمت‌الله عسگری، معاون استانداری ایلام درباره افزایش تعرفه‌ها می‌گوید: «تعرفه‌های تعیین شده مربوط به سال ۹۴ است ولی به‌دلایلی تاکنون اجرایی نشده بود. تجار فعال در مرز مهران طی دو سال گذشته همواره با اعتراض‌های خود مانع اجرای مصوبه افزایش تعرفه‌ها می‌شدند ولی امسال به اجرای این تعرفه‌ها اصرار داریم.» او تصریح می‌کند: «تجار فعال باید به تعرفه‌های تعیین شده تمکین کنند و تا زمانی که به اعتراض به افزایش نرخ تعرفه‌ها ادامه دهند اجازه فعالیت در مرز مهران به آنها داده نخواهد شد.»
نبود مدیریت واحد، عامل کاهش صادرات در مرز مهران
یکی از مشکلات مرز مهران نبود مدیریت واحد بر این مرز است. فروتن، رئیس اتاق ایلام با اشاره به کاهش صادرات در مرز مهران می‌گوید: «مدیریت واحد در مرز مهران برای تعیین تکلیف فعالیت‌های صادراتی باید مشخص شود. یکی از مهمترین عوامل روند کاهشی صادرات کالا در مرز مهران، نبود مدیریت واحد است به نحوی که هیچ‌کس در زمینه مشکلاتی که برای صادرات به وجود آمده، خود را پاسخگو نمی‌داند.»
فروتن می‌گوید: «مشکلاتی که در مرز مهران برای تجار و بازرگانان ایجادشده ناشی از افزایش نرخ تعرفه‌های صادراتی است که در حقیقت از قوانین دوگانه بین گمرک و همیاری شهرداری‌ها که وابسته با استانداری است نشات می گیرد؛ همین عامل باعث نارضایتی تجار از نحوه افزایش قیمت‌ها شده است.
او می‌گوید: «ما معتقدیم که هر آنچه شامل تعرفه از ورودی تا خروجی هر کامیون بار در سایر مرزهای رسمی کشور از تجار اخذ می‌شود از تجار ما نیز گرفته شود. با توجه به اینکه مهران دارای مرز بین‌المللی است، ضرورت دارد کلیه قوانین مربوط به مرزهای رسمی در آن پیاده شود و متولی اصلی مرز مشخص شود تا از دوگانگی بین بازارچه و گمرک جلوگیری شود.»
فروتن پیشنهاد می‌دهد: «باید یک‌بار برای همیشه کلیه کارهای مربوط به مرز مشخص و از هرگونه موازی‌کاری در امور صادراتی جلوگیری شود تا متولی اصلی در مرز، پاسخگوی واقعی مشکلات احتمالی باشد.»
فورتن معتقد است بازارچه باید به محل دیگری منتقل شود. به گفته او بازارچه شهابی بهتر است در منطقه چنگوله مهران راه‌اندازی شود.
تجار چه می‌گویند؟
فروتن به نقل از تجار می‌گوید: «تجار می‌خواهند تکلیف خود را در مرز مهران بدانند؛ مرز مهران بازارچه است یا گمرک؟ عوارض بازارچه و گمرک جداست. اگر این مرز گمرک است، پس ما کاری به بازارچه نداریم و اگر بازارچه است چرا از تجار مالیات می‌گیرند؟» به گفته او، تجار در تمام بازارچه‌ها از مالیات معاف هستند اما در مرز مهران، آنها سالیانه مالیات می‌دهند.
صادرات دوباره از مرز مهران
بعد از یک‌هفته مرز مهران بازگشایی شد؛ به گفته فروتن، مشکل مرز با رایزنی اتاق ایلام، اتاق ایران، اتاق مشترک ایران و عراق و استانداری ایلام برطرف شده است. او می‌گوید: «ولی این راهکارها کوتاه‌مدت است و نمی‌تواند مشکلات پایه‌ای صادرکننده‌ها را برطرف کند. دولت باید برای حمایت از صادرکننده‌ها تعرفه را کمتر کند ولی این کاهش تعرفه خیلی جزئی بوده است.»
عسگری، معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری ایلام هم می‌گوید: «با تمکین تجار و ترخیص‌کاران از تعرفه‌های جدید، خدمات در مرز آغاز شده و با ابلاغ و اجرایی شدن این تعرفه‌ها، فعالیت صادراتی در این مرز به وال عادی بازگشته است.»
امیرعباس آذر، مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری ایلام هم گفته بود: «مرز بین‌المللی مهران یکی از بهترین مرزهای زمینی کشور از نظر امنیت و کوتاهی مسافت به مرکز عراق است.» آذر افزایش تعرفه‌ها را جزئی می داند اما معتقد است مشکلات اخیر به خاطر تبانی ترخیص‌کاران بوده که به‌خاطر منفعت مالی خود از اجرای تعرفه‌های قانونی سرباز می‌زدند.
تعرفه چقدر است؟
فروتن درباره میزان تعرفه‌ها می‌گوید: «تعرفه برای هر تریلی بین 200 هزار تومان تا 370 هزار تومان است. باتوجه به وضعیت صادرات غیرنفتی واقعی، این میزان تعرفه برای صادرات و تولید مضر است.» به گفته فروتن، اگرچه این تعرفه را ترخیص‌کاران می‌پردازند ولی ضرر مستقیمان به تولیدکننده‌ها و حدود 500 کارگر ایرانی است که در مرز کار می‌کنند.
او معتقد است: «تاجران به این وضعیت خوشبین نیستند. در واقع در چارچوب مذاکرات اخیر، نرخ تعرفه کم نشده بلکه فعالان مرز مهران به دلیل منفعت کلان کشور، بار دیگر فعالیت خود را شروع کرده‌اند ولی ادامه این وضعیت به نفع اقتصاد کشور نیست. باید بازارچه را به منطقه چنگوله منتقل کنند و مدیریت واحدی بر مرز حاکم شود.»
او ادامه می‌دهد: «مرز مهران یکی از مهمترین مرزهای ایران با عراق است؛ مرزی که به لحاظ امنیت و امکانات و مسافت مرزی مهم و استراتژیک است. باید قوانین در این حوزه به صورت فصلی و سلیقه‌ای تغییر نکند.»
به گفته فروتن، نرخ تعرفه‌ها و قوانین دوگانه گمرک و بازارچه در منطقه از مهمترین مشکلات مرز مهران است؛ اگرچه موانع و مشکلات دیگری هم وجود دارد که در جای خود خیلی به نفع صادرات غیرنفتی نیست.
مشکلات دیگر کدام است؟
او درباره مشکلات دیگر در مرزها می‌گوید: «بخشی از مشکلات به طرف عراقی باز می گردد؛ آنها قانون خاصی ندارند اما باید بتوانیم به راهکار منسجمی برسیم.» فروتن درباره مشکلات صادرات کالای ایرانی به عراق می‌گوید: «اولین مسئله این است که طرف عراقی استراتژی مناسب و منسجمی ندارد؛ قوانین آنها به صورت فصلی تغییر می‌کند. در یک‌فصل ورود کالا به آنجا آزاد است و در فصل دیگر محدودیت وجود دارد.»
او به تعرفه‌های گمرکی اشاره می‌کند: «این تعرفه‌ها بسیار زیاد است؛ باید تعرفه دو طرف کم شود. پیشنهاد ما برای افزایش سهم عراق در بازار ایران این است که تعرفه واردات کالاهای عراقی به ایران را کاهش دهیم و برعکس باید آن‌طرف هم این قانون اعمال شود و تعرفه صادرات کالای ایرانی به عراق هم کاهش یابد؛ از این طریق روابط دوطرفه با سود متقابل تقویت می‌شود.»
فروتن می‌گوید: «ایران با بسیاری از کشورها تبادلات تجاری دارد، اما برای صادرات به عراق تجار ایرانی مجبورند که تأییدیه کالای خود را از سفارت عراق در تهران دریافت کنند، درحالی‌که این فرآیند در مورد هیچ‌یک از کشورهای طرف تجاری ایران انجام نمی‌شود.»