از سال 97 با آغاز دور دوم تحریم‌ها، شرایط تورمی کشور آغاز شد و سال 1402 ششمین سال تورم‌های بالا در اقتصاد ایران بود. میانگین تورم بلندمدت 50 ساله ایران حدود 20 درصد است؛ درحالی‌که در 6 سال اخیر میانگین تورم به دو برابر میانگین تورم بلندمدت رسیده و بر روی عدد 40 درصد ایستاده است. در 100 سال گذشته هیچ دوره‌ای مشابه دوره اخیر نبوده است. چرا که همیشه طول دوره‌های تورم در نهایت سه سال بود. اما همان‌طور که اشاره کردم امسال وارد ششمین سال تورم بالا شدیم. این شرایط را بسیار سخت کرده است. چرا که هم با مسئله تورم بالا و هم با طولانی شدن دوره‌های تورم به اتفاق، دست‌وپنجه نرم می‌کنیم.
رهبری، مبتنی بر همین توصیفات، سال 1402 را سال مهار تورم و رونق تولید نامیدند. این نشان می‌دهد که تا چه اندازه موضوع تورم مهم است. دولت بر این اساس، فعال‌تر کردن دیپلماسی سیاسی و اقتصادی را در دستور کار خود قرار داد. دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی به سراغ سیاست تنش‌زدایی با عربستان رفت و توانست تنش‌ها را تا حدودی کاهش را دهد. مرحله بعد مربوط به پیمان‌های بین‌المللی مثل عضویت در بریکس و نهایی شدن الحاق به پیمان شانگهای بود. همچنین دولت تلاش کرد ارزهای ایران در کره جنوبی و عراق را آزاد کند. دولت تلاش کرد به سراغ برجام برود اما شرایط مناسبی از هر دو طرف برای حل برجام نبود. لذا نتیجه اگرچه موفقیت‌آمیز نبود اما این پیام به جامعه مخابره شد که دولت در تلاش است سیاست‌های آشتی‌جویانه و تنش‌زدا را در دستور کار خود قرار دهد.
در کنار این با وقوع جنگ اوکراین و روسیه و افزایش قیمت انرژی، آمریکا تلاش کرد از شدت تحریم‌های ایران کم کند و صادرات نفت ما به یک و نیم بشکه در روز رسید که بالاترین میزان صادرات در 6 سال اخیر بوده و به نوعی رکوردشکنی صورت گرفت.
همچنین بانک مرکزی راهبرد مهار رشد نقدینگی از طریق انضباط بخشی شبکه بانکی را آغاز کرد و بر بانک‌های پرریسک و ناسالم فشار سنگینی وارد کرد. این عوامل دست‌به‌دست هم داد تا رشد نقدینگی از حدود 38 درصد در ابتدای سال به 25 درصد کاهش یابد. تورم نقطه‌ای هم از حدود 50 درصد به 36 درصد در بهمن رسید. بر اساس گزارش‌های مرکز آمار ایران و بانک مرکزی، برآورد من این است که سال 1402 را با تورم حدود 42 درصد به پایان خواهیم رساند.
مسیر کاهشی تورم در سال 1403 برعکس خواهد شد
با این حال، اما اتفاقاتی در حال رخ دادن است که این بازی را برای سال1403 بر هم خواهد زد. اول اینکه در این سال انتخابات امریکا را خواهیم داشت که در آن کاندیداتوری ترامپ از سوی جمهوری‌خواهان قطعی شده است. ترامپ در سخنان اخیر خود با انتقاد از رویکرد بایدن نسبت به ایران گفته اگر رئیس‌جمهور شود، کمپین فشار بزرگ علیه ایران را آغاز خواهد کرد. از طرف دیگر در داخل ایران اتفاقات دیگری از جمله سیاست‌های تنش‌زایی که در مجلس شروع شده و علامت‌های نگران‌کننده‌ای به جامعه می‌دهد، در حال رخ دادن است.
در همین حال، برخلاف 6 سال گذشته که تلاش بر موازنه تجاری بود، در سال 1402 کسری تراز تجاری غیرنفتی ما به بیش از 15 میلیارد دلار رسید. به علاوه در سال‌های اخیر به طور مرتب کسری حساب سرمایه در حال تشدید است و در حال حاضر به نزدیک 15 میلیارد دلار رسیده است. این دو کسری حدود 30 میلیارد دلار خواهد بود که اگرچه به لطف درآمد نفتی مدیریت شد اما در صورت تشدید تحریم‌های نفتی، این امر در سال 1403 ممکن نخواهد بود.
بر همین اساس تحولات داخل و بیرون کشور، باز هم موتور انتظارات تورمی را روشن کرد. نرخ دلاری که در 6 ماه گذشته در حدود 50 هزار تومان در بازار آزاد نوسان داشت، در اسفند 1402 به 60 هزار تومان رسید و ارزش پول ملی 20 درصد کاهش یافت که تبعات تورمی آن در ماه‌های آینده ظهور خواهد کرد. بر اساس برآوردی که داشته‌ام، هر 10 درصد افزایش قیمت دلار به صورت آمارهای فصلی، سه ماه بعد حدود 4 درصد به تورم اضافه می‌کند. بنابراین اگر افزایش 20 درصدی قیمت دلار ادامه‌دار باشد، پیش‌بینی می‌شود در اردیبهشت حدود 8 درصد به تورم نقطه‌به‌نقطه 36 درصدی اسفند 1402 اضافه شود.
احتمالاً در سال 1403 التهابات و نا اطمینانی‌ها بیشتر خواهد شد و در صورت تشدید تحریم‌های نفتی، اثرات کسری‌های تجاری و حساب سرمایه هم بیشتر نمایان خواهد شد. به علاوه ناترازی‌ها در اقتصاد کلان مثل ناترازی صندوق‌های بازنشستگی، برق، گاز، آب، بنزین و... شدت گرفته است. به عنوان مثال ظرفیت تولید بنزین در کشور حدود 100 میلیون لیتر در روز است درحالی‌که میزان مصرف در حال حاضر به بالای 125 میلیون لیتر در روز رسیده است. تأمین این کسری نیاز به واردات خواهد داشت که فشار مضاعفی بر منابع ارزی دولت خواهد آورد. در سایر بخش‌ها هم به همین ترتیب است. این ناترازی‌ها پاشنه آشیلی برای دولت محسوب می‌شوند. لذا پیش‌بینی من این است که در حوزه تورم سال سختی در پیش خواهیم داشت. احتمالاً مسیر کاهشی تورم، برعکس شده و چه بسا رکورد تورم 50 ساله ایران شکسته شود. آخرین رکورد تورمی ما در سال 1374 با 49.4 درصد رخ داد. اما به نظر می‌رسد این رکورد سال آینده شکسته شود. چرا که شواهد امیدبخشی از کنترل تورم در سال آینده دیده نمی‌شود.