اکسپو ایران، رویدادی بزرگ و ملی است که از دل آن نه فقط نمایش توانمندی‌های کشور، بلکه فرصت بازآفرینی نقش استان‌ها در دیپلماسی صادراتی سر بر می‌آورد. در این میان، کرمانشاه به‌عنوان یکی از دروازه‌های مهم صادرات غیرنفتی ایران، می‌تواند نقشی متفاوت و تعیین‌کننده در این معادله ایفا کند.
کرمانشاه؛ گره‌گاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک صادرات
موقعیت استراتژیک کرمانشاه در همسایگی با کشور عراق و برخورداری از مرزهای گسترده زمینی، این استان را به یکی از مهم‌ترین نقاط اتصال اقتصادی ایران با منطقه غرب آسیا بدل کرده است. طی سال‌های اخیر، صادرات کالاهای متنوع از جمله مصالح ساختمانی، مواد غذایی، لبنیات، محصولات کشاورزی و حتی خدمات فنی و مهندسی از گمرکات استان، به‌ویژه مرز پرویزخان، رشد چشمگیری داشته است. این روند مثبت، نشانه‌ای روشن از ظرفیت‌های بالفعل استان در ایفای نقش پررنگ‌تر در معادلات صادراتی کشور است.
وقتی ظرفیت‌ها ناشناخته می‌مانند
در کنار موفقیت‌های فعلی، نباید فراموش کرد که بخش قابل‌توجهی از ظرفیت‌های صادراتی کرمانشاه هنوز یا ناشناخته‌اند یا به دلایل مختلف مغفول مانده‌اند. برای نمونه، صنایع‌دستی کرمانشاه با ریشه‌هایی کهن و مهارت‌هایی بومی، قابلیت تبدیل شدن به یک برند منطقه‌ای در بازارهای جهانی را دارد. با این حال، نبود بسته‌بندی مناسب، ضعف در بازاریابی بین‌المللی و نبود برند مشخص باعث شده این ظرفیت در سطح محلی باقی بماند.
در حوزه کشاورزی نیز، تولید گیاهان دارویی و محصولات ارگانیک یکی از مزیت‌های اقلیمی کرمانشاه به‌شمار می‌رود، اما صادرات این محصولات عمدتاً به شکل خام و بدون ارزش افزوده است. همچنین حوزه‌هایی مانند گردشگری سلامت، که به‌واسطه نزدیکی به عراق ظرفیت بالایی برای صادرات خدمات دارد، هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده‌اند.
چرا این ظرفیت‌ها به بازار نمی‌رسند؟
پاسخ این پرسش در چند عامل کلیدی نهفته است: نبود زنجیره ارزش منسجم، ضعف در برندسازی، نداشتن زیرساخت‌های صادراتی مناسب، و مهم‌تر از همه، نبود نگاه راهبردی در سیاست‌گذاری‌های استانی. برای فعال‌سازی این ظرفیت‌ها، لازم است شبکه‌ای متشکل از تولیدکنندگان، صادرکنندگان، فعالان بازاریابی، و نهادهای حمایتی شکل گیرد که با مأموریت توسعه بازارهای هدف، این حوزه‌ها را به پویایی صادراتی برسانند.
صادرات، گرفتار در پیچ‌و‌خم چالش‌ها
صادرات در ایران با چالش‌های متعدد ساختاری مواجه است؛ از نوسانات نرخ ارز و سیاست‌های غیرشفاف ارزی گرفته تا محدودیت‌های بانکی و نبود زیرساخت‌های لجستیکی. این مشکلات در همه استان‌ها کم‌وبیش دیده می‌شود، اما در استان‌های مرزی مانند کرمانشاه با شدت بیشتری احساس می‌شود. برای مثال، وابستگی بالای کرمانشاه به بازار عراق، یک ریسک استراتژیک جدی است. هرگونه تغییر در سیاست‌های اقتصادی یا شرایط امنیتی عراق می‌تواند جریان صادرات از استان را متوقف کند. از سوی دیگر، ضعف در زیرساخت‌های پایانه‌های مرزی، نبود انبارهای استاندارد و سیستم‌های حمل‌ونقل مدرن، باعث کاهش بهره‌وری در صادرات شده است.
درهم‌ریختگی مدیریتی، مانعی پنهان
یکی دیگر از مشکلات مزمن صادرات، به‌ویژه در کرمانشاه، نبود مدیریت یکپارچه در مرزهاست. تعدد نهادهای تصمیم‌گیر و نبود فرماندهی واحد در مرز، زمان ترخیص کالا را افزایش می‌دهد و به سردرگمی صادرکننده‌ها دامن می‌زند. این وضعیت، علاوه بر اتلاف منابع، انگیزه فعالان اقتصادی را برای ادامه مسیر کاهش می‌دهد.
راهی برای عبور از بن‌بست صادراتی
در چنین شرایطی، بازتعریف سیاست‌های حمایتی و تسهیل فرآیندهای صادراتی بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد. پیشنهاد ایجاد منطقه ویژه صادراتی در استان کرمانشاه، یکی از راهکارهای راهبردی است که می‌تواند با تجمیع واحدهای صنعتی، خدماتی و گمرکی، سرعت صادرات را افزایش دهد و هزینه‌ها را کاهش دهد.
همچنین استقرار دفاتر تجاری ایران در عراق و تقویت نقش اتاق بازرگانی مشترک، می‌تواند زمینه‌ساز توسعه بازارهای جدید و کاهش وابستگی به یک مقصد خاص شود. این اقدام در کنار حمایت هدفمند از صادرکنندگان کوچک و متوسط، نقش بسیار مهمی در ارتقاء ظرفیت‌های مغفول صادراتی ایفا خواهد کرد.
فناوری؛ پیشران آینده صادرات
توسعه سامانه‌های دیجیتال در فرآیند صادراتی، نه‌تنها شفافیت را افزایش می‌دهد، بلکه به کاهش فساد و رانت نیز کمک می‌کند. طراحی یک درگاه واحد خدمات صادراتی در استان، که تمامی مراحل اخذ مجوز، ترخیص و پیگیری گمرکی را متمرکز کند، می‌تواند زمان و هزینه صادرکنندگان را به‌طور محسوسی کاهش دهد.
در کنار این، سرمایه‌گذاری در صادرات محصولات دانش‌بنیان و خدمات نوآورانه نیز باید به یک اولویت راهبردی بدل شود. کرمانشاه در حوزه فناوری ظرفیت‌هایی دارد که با حمایت مناسب، می‌توانند به مزیت‌های رقابتی جدید برای صادرات استان تبدیل شوند.
بازآفرینی نقش استان‌ها در دیپلماسی اقتصادی کشور
اکسپو ایران، فرصتی است برای تجدید نظر در نقش استان‌ها در اقتصاد ملی. نگاه سنتی به استان‌های مرزی، که تنها آن‌ها را به‌عنوان مسیر عبور کالا در نظر می‌گیرد، دیگر پاسخگوی نیازهای توسعه نیست. کرمانشاه باید نه فقط مسیر، بلکه مقصد توسعه صادرات کشور باشد.
برای تحقق این هدف، همه نهادهای اجرایی، از وزارت صمت و گمرک گرفته تا سازمان توسعه تجارت و استانداری، باید با همکاری بخش خصوصی، نقشه راه توسعه صادرات استان را تدوین و اجرا کنند. این هم‌افزایی، نه فقط برای کرمانشاه، بلکه برای اقتصاد ملی نیز منافع بلندمدتی در پی خواهد داشت.
سخن آخر؛ صدای صادرات ایران از غرب برخیزد
اکسپو ایران، اگر قرار است به بستری برای تحول بدل شود، باید به استان‌ها امکان بروز دهد. کرمانشاه با تمام ظرفیت‌ها و چالش‌هایش، نماینده واقعی توان ایران در مرزهای غربی و بستر صادرات تولیدات استان و دیگر استان ها به کشور عراق است و با شناخت دقیق فرصت‌ها، برداشتن موانع و تدوین راهکارهای خلاقانه، این استان می‌تواند به‌درستی صدای صادرات ایران در اکسپو و فراتر از آن باشد.