چند روز قبل بانک مرکزی گام اول را با حذف ارز مسافرتی از لیست پرداختی‌های خود برداشت؛ این گامی شاید در جهت نزدیک شدن به وعده یکسان‌سازی نرخ ارز باشد. گامی که با خود پرسشی را در جامعه مطرح می‌کند: آیا شرایط اقتصادی-سیاسی ایران برای تک‌نرخی شدن ارز مناسب است یا نه؟
احمد حاتمی‌یزد، مدیرعامل سابق بانک صادرات، در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران به این پرسش پاسخ می‌دهد: «حذف ارز مسافرتی قدمی در جهت تک‌نرخی شدن ارز است، اما این قدم، بسیار کوچک لازم است، نه قدم کافی؛ تک‌نرخی شدن ارز نیازمند اقدام‌های اساسی دیگری است.»
تک‌نرخی شدن ارز به مقدمات دیگری نیاز دارد؛ حاتمی یزدی این مقدمه را چنین تبیین می‌کند: «در تک‌نرخی شدن ارز حسن ارتباط بانک‌های ایران با بانک‌های جهانی، لازم است؛ حتی اگر بانک‌های آمریکایی در این لیست همکاری قرار نگیرند ولی باید با بانک‌های مهم اروپایی ارتباط مناسبی برقرار شود. ما مجبور هستیم با بانک‌های مهم اروپایی کارکنیم اما آن‌ها از ترس جریمه‌های تحمیلی از طرف آمریکا با ما کار نمی‌کنند.»
او ادامه می‌دهد: «این ابعاد کار نکردن بانک‌های بزرگ اروپایی با ایران به‌گونه‌ای است که حتی اگر بانک مرکزی ایران بخواهد نزد بانک‌های بزرگ اروپایی حساب باز کند و پول نفت را سپرده کند، آن‌ها نمی‌پذیرند. درحالی‌که بعضی‌ها فکر می‌کردند بعد از برجام می‌توانیم از این بانک‌ها فاینانس بگیریم.»
او دلیل این را سایه ترس از سیستم بسیار قدرتمند آمریکا بر روی بانک اروپایی می‌داند. آن‌ها ریسک کار نکردن با آمریکا را نمی‌خواهند به دلیل کار با ایران بپذیرند. مقایسه اقتصاد ایران با اقتصاد آمریکا نشان می‌دهد که وضعیت چگونه است.
چه باید کرد؟ حاتمی یزدی پاسخ می‌دهد: «باید دولت به رفع تحریم‌های بانکی یا برداشته شدن موانع همکاری بانکی را در کنار برجام تأکید و تکرار کند. تا این موانع بانکی رفع نشود آمریکا به تعهدات خود درباره برجام عمل‌نکرده است. ایران باید با پنج کشور دیگر هماهنگ شود تا آمریکا به این توافق عمل کند و یکی از جوانب این توافق رفع موانع بانکی است.»
او ادامه می‌دهد: «البته داشتن روابط بانکی با ایران تحریم نیست اما این تحریم درواقع وجود دارد؛ به این صورت که به دلیل سایه ترس آمریکا این بانک‌ها با ایران همکاری نمی‌کنند.»
حاتمی یزدی می‌گوید: «چند روز قبل یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست شورای حکام و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تأکید کردند که ایران به توافق برجام پایبند است؛ اما در عمل اتفاق چندانی نیفتاده است. قدرت‌ها می‌توانند موانعی را برای شرکت‌ها و بانک‌ها معین کنند اما نمی‌توانند بگویند به چه کسی خدمات ارائه بدهد. بانک‌های اروپایی خودشان باید به این نتیجه برسند که با ایران وارد معامله شوند. دستوری از طرف دولت‌ها به بانک‌ها صادر نمی‌شود که آن‌ها را مجبور به همکاری کند.» به گفته حاتمی یزدی آن‌ها با جایی کار می‌کنند که این همکاری برای دو طرف منافع داشته باشد. بانک‌های اروپایی نمی‌خواهند منافع کار با آمریکا را به دلیل کار با ایران از دست دهند.
در داخل وضعیت چگونه است؟ مدیرعامل سابق بانک صادرات می‌گوید: «تک‌نرخی شدن ارز به زمینه داخلی هم نیاز دارد. اولین زمینه این است که بانک مرکزی باید ذخیره مناسبی از ارز داشته باشد تا بازار ارز را مدیریت کند. درزمانی که ارز خیلی بالا می‌رود بتواند ارز را در بازار بفروشد یا در زمان ارزان شدن ارز، آن را در بازار بخرد.»
او ادامه می‌دهد: «تک‌نرخی شدن به معنای ثابت ماندن نرخ ارز نیست. با تک‌نرخی شدن ارز، قیمت ارز هم بالاتر و پایین‌تر می‌شود. مهم این است که ارز با یک نرخ معامله شود. نرخی که انتخاب می‌شود به تعیین ذخیره ما برای مدیریت بازار کمک می‌کند. نرخ پایین سبب می‌شود که ذخایر ارز بدون رسیدن به هدف در بازار به فروش برسد. باید اجازه داد ارز سیر طبیعی را در بازار طی کند.»
به گفته حاتمی یزدی فعالیت آزاد بانک‌ها را در بازار ارز، از ملزومات تک‌نرخی شدن ارز است. این قدم مهم و پیشرفتی جهت آزادسازی اقتصاد از محدودیت‌های خفه‌کننده است. البته بانک‌ها می‌توانند در چارچوب امکانات‌شان ارز بخرند و بفروشند. اگر کسی ارزی داشته باشد، می‌تواند در بانک سپرده بگذارد.
او ادامه می‌دهد: «پیش‌ازاین بانک‌ها موظف بودند ارز مشتری را به نرخ بانک مرکزی معامله کنند و حالا اجازه دارند با نرخ بازار آزاد بفروشند. این قدم بسیار مهم و برای تک‌نرخی شدن ارز بسیار واجب است. بدون برداشتن این قدم، نظام ارزی ما شفاف نخواهد شد.»
حاتمی‌یزد به برقراری روابط بانکی بین‌المللی ایران تأکید دارد: «البته بانک مرکزی در صورتی می‌تواند ارز را تک‌نرخی کند که ارتباط بانک مرکزی ما با بانک‌های خارج برقرار شود. این امر هنوز محقق نشده است. علی‌رغم اینکه انتظار داشتیم پس از برجام بانک‌ها شروع به کار با ایران کنند، این مسئله هنوز محقق نشده است. چراکه آمریکا کارشکنی می‌کند و جلوی همکاری بانک‌های اروپایی را هم با ایران می‌گیرد.»
طی دو سال گذشته، بارها وعده تک‌نرخی شدن ارز که از ملزومات اصلی شفافیت اقتصادی است، از طرف رئیس‌کل بانک مرکزی داده‌شده، اما هر بار موکول به آینده شده است.
حاتمی‌یزد می‌گوید: «این تعلل دولت نیست، بلکه مشکل بین‌بانکی در نظام بین‌الملل است. تا وقتی روابط بانکی ما با دنیا به‌صورت کامل برقرار نشود، مشکلات بانکی برجا خواهند ماند و تک‌نرخی شدن ارز نیز محقق نخواهد شد. اما همین اقدام برای فعالیت آزادانه بانک‌ها در نظام ارزی، گام مهمی برای تک‌نرخی شدن ارز است.»
او تأکید می‌کند: «باید اول موانع سیاسی برطرف شود؛ اگر مسائل سیاسی که مهمترین مانع تک نرخی شدن ارز است، رفع شود موانع دیگر معلوم می‌شود تا ببینیم موانع بعدی کدام است؟ دولت قبلاً به برخی کالاها ارز دولتی و برخی ارز آزاد می‌داد. اما تعداد کالاهای ارز دولتی در چهار سال اخیر کاهش‌یافته است. دولت اخیراً ارز مسافرتی را هم از لیست ارز ارزان حذف کرده است.»
او تأکید می‌کند: «باید همه کالاهای اساسی و غیراساسی از لیست ارز ارزان حذف شود و ارز تک‌نرخی شود. امیدواریم دریکی دو سال آینده این کار به پایان برسد.»
به گفته حاتمی یزدی باید شکاف بین ارز آزاد و دولتی کاهش یابد. اما این شکاف در این چهار سال افزایش‌یافته است. قبلاً اگر اختلاف بین ارز آزاد و دولتی 300 تومان بوده الآن 600 تومان شده است و نباید بانک مرکزی اجازه شکاف بیشتر دهد.
سازوکار در اختیار دولت چیست؟ حاتمی‌یزدی راه‌حل را فقط عرضه ارز می‌داند؛ باید دولت باعرضه بازار ارز را تنظیم کند.
آیا این حجم از ذخیره برای عرضه در اختیار دولت وجود دارد؟ پاسخ حتمی یزدی مثبت است؛ «در حال حاضر این ارز در اختیار بانک مرکزی وجود دارد و دولت باید گام‌های محکم‌تری برای تک‌نرخی شدن ارز و درنهایت شفافیت اقتصادی بردارد.»