«قبلاً در همین میدان می‌ایستادم؛ و در این خط کار می‌کردم»؛ عقربه زمان 10 شب را نشان می‌دهد؛ پرایدی مشکی‌رنگ، مقابل بیمارستان «کسری» مسافر خود را انتظار می‌کشد. بعد از پنج دقیقه انتظارِ راننده جوان برای مسافر، آنها به راه می‌افتند از میدان آرژانتین به سمت میدان سبلان. او راننده «اسنپ» است.
اسنپ، یکی از استارت‌آپ‌هایی است که از سال 1393 فعالیتش را در ایران شروع کرده و روانه گوشی‌های هوشمند شده است. نرم‌افزاری که عده‌ای آن را نسخه‌ای از نرم‌افزار "اوبر" می‌دانند؛ یعنی باارزش‌ترین شرکت خصوصی دنیا باارزش 60 میلیارد دلار.
«محمد.م» جوانی 36 ساله؛ چند سالی است که از دانشگاه علوم و تحقیقات در رشته مهندسی مکانیک فارغ‌التحصیل شده است و حالا یک‌سال است که راننده اسنپ است. می‌گوید قبل از آن‌هم مدتی راننده بود، «خیلی به دنبال کار گشتم، به هر دری زدم، مدتی هم در عسلویه کار می‌کردم اما ادامه کار در آنجا ممکن نبود و بار دیگر به تهران برگشتم.» در عسلویه مهندس بود و ماهی 5 میلیون تومان حقوق می‌گرفت اما هوای آنجا را دوست نداشت: «گردوغبار که به آسمان می‌رفت، زندگی برای خیلی از غیربومی‌ها سخت می‌شد؛ ما چند نفر بودیم که به همین دلیل، عسلویه را ترک کردیم، یکی آذری‌زبان بود، ما دو نفر تهرانی بودیم و یک نفر هم اهل اصفهان بود.» او دو سال در میدان آرژانتین راننده تاکسی‌های دربستی بود: «میدان آرژانتین محل خوبی برای کسب‌وکار است؛ هم‌محل شرکت‌های بزرگ است، بیمارستان هم اینجاست و مهم‌تر از همه ترمینال بیهقی که به تعداد مسافران می‌افزاید.» او و دوستانش اینجا را پاتوق خوبی برای کار می‌دانند؛ به میدان آرژانتین که می‌رسد برای دوستانش دست بلند می‌کند و می‌گوید: «همه ما به اسنپ آمدیم ولی این چند نفر نتوانستند؛ این‌ها سواد خواندن و نوشتن ندارند.»
در اسنپ همه‌چیز آنلاین است؛ از درخواست تاکسی گرفته تا پرداخت پول که همواره یکی از دغدغه‌های مسافران بوده است. دریافت رسید یا همان به‌اصطلاح قبض نیز به‌صورت آنلاین است؛ به‌صورتی‌که این قبض به ایمیل کاربر فرستاده می‌شود. ماهیت کار با این برنامه به‌صورتی است که مسافر ابتدا مکان خود را روی نقشه پیدا و در گام بعدی مقصد را روی نقشه تعیین می‌کند. انجام این دو کار کافی است تا هزینه سفر برای مسافر برآورد شود و سپس او درخواست خودرو کند.
در این میان، خودروهای نزدیک به مسافر روی نقشه نشان داده می‌شوند و پس از درخواست مسافر، یکی از رانندگان درخواست او را قبول می‌کند. به‌محض قبول درخواست توسط راننده، گوشی مسافر زنگ می‌خورد و تا دقایقی دیگر خودرو در مکان حاضر می‌شود. برای شناسایی آسان‌تر خودرو توسط مسافر نیز مشخصات اتومبیل از قبیل پلاک و نوع و رنگ خودرو به همراه نام راننده برای او نشان داده می‌شود. همچنین در پایان سفر از مسافر نظرسنجی می‌شود و او باید به راننده امتیاز بدهد.
یکی از قابلیت‌های جالب اسنپ، امکان امتیازدهی به رانندگان این سرویس است. استارتاپ اسنپ در 18 آبان‌ماه سال 1395 در دومین سال فعالیت خود، کنفرانسی برگزار کرد که در آنجا درباره امتیاز راننده‌های اسنپ گفت: «میانگین امتیاز کلی دریافتی رانندگان، ۴.۶ از ۵ بوده و در این میان ۱۱ درصد از رانندگان نیز موفق به دریافت میانگین امتیاز بالای ۴.۹ شده‌اند.» اما اسنپ از برخی مسافران خود ناراضی است: «با ما همان رفتاری را انجام می‌دهند که با آژانس داشتند؛ گاهی مدت زمان زیادی طول می‌کشد که در مقابل آدرس مسافر انتظار می‌کشیم و این در حوزه کار آن لاین خیلی درست نیست؛» اسنپ یعنی یک کلیک تا مقصد.
اسنپ و راننده‌های آن
اسنپ چگونه راننده‌های خود را انتخابی می‌کند؟ «امید. ح» یکی دیگر از راننده‌های اسنپ می‌گوید: «اسنپ برای گسترش کار خود، به تعداد زیادی راننده نیاز دارد؛ ثبت کردن در سامانه اسنپ هم خیلی راحت است. فرد باید هویت خود را به طور کامل ثبت کند؛ گواهی عدم سوءپیشنه، گواهینامه، کارت ملی، بیمه‌نامه و معاینه فنی برای ثبت‌نام لازم است.»
می‌گویند راننده‌های اسنپ باید در آزمون ورودی شرکت کنند؛ اما او پاسخ می‌دهد: «هیچ آزمون یا امتحانی برای پذیرفته شدن در میان راننده‌های اسنپ وجود ندارد و تنها شرط این کار، عدم سوء پیشینه است.» به گفته راننده جوان، تحصیلات بالا هم خیلی ملاک مهمی نیست، ولی فرد باید خواندن و نوشتن بلد باشد تا بتواند با نرم‌افزارهای جدید کار کند. یک ماه طول کشیده تا او جز راننده‌های اسنپ باشد، در این مدت دو بار جلسه آموزشی برای کار با نرم‌افزار داشته‌اند و بعد از آن هیچ وقت جلسه هماهنگی یا آموزشی برگزار نشده است.
آمارهای که اسنپ ارائه داد
18 آبان‌ماه سال 1395 بود که اسنپ در دومین سال فعالیت خود، کنفرانسی برگزار کرد. «اسنپ» نخستین سرویس درخواست تاکسی آنلاین در ایران است. در آن کنفرانس آمار کل دوره فعالیت دو ساله اسنپ در ایران ارائه شد: «تا کنون بیش از ۵ میلیون سفر با اسنپ انجام شده و شهروندانی که از این سرویس بهره گرفته‌اند، تا کنون بیش از ۱۷۰ هزار ساعت در زمان صرفه جویی کرده‌اند.» طبق این آمار اعلام شده، اسنپ، در شهرهای تحت پوشش، ۲۸ هزار راننده دارد و به طور کلی ۵۸۰ هزار کاربر از این سرویس بهره گرفته‌اند. در این آمار اعلام شده توسط اسنپ، آمده است: «اسنپ کاربر وفاداری دارد که تا کنون بیش از ۷۰۰ سفر را با این سرویس انجام داده است. یکی دیگر از سفرهای بسیار طولانی که در اسنپ رکورد دار است، بالای ۵۰۰۰ کیلومتر بوده در حالی که در رکوردی دیگر، یک مسافر ۱۵ بار در یک روز از سرویس مورد بحث بهره گرفته است.»
امید از کار و درآمد خود راضی است: «بین 100 تا 300 تومان در روز کار می‌کنم؛ یعنی میانگین 200 هزارتومان در روز.» او از روزهایی می‌گوید که در ترمینال بیهقی با سیل مسافران مواجه بودند و رقم‌های بالایی را از آنها دریافت می‌کردند. آن زمان خیلی بیشتر از این کار می‌کردیم، رقم‌های کرایه‌ها هم آن چنانی بود ولی این کار دایمی است و پرستیژ بالاتری دارد. البته مسافران بیهقی هم بیشتر به اسنپ رو آورده‌اند و کمتر سراغ راننده‌های دربستی را می‌گیرند، این را راننده جوان می‌گوید. اسنپ هم در کنفرانس سال گذشته خود درباره میانگین رده سنی رانندگان اسنپ گفت که میانگین سنی آنها ۳۴.۵ سال است.
ماشین‌های لوکس در اسنپ
در استارت آپ اوبر، فرد می‌تواند نوع درخواست خود را شامل خودروی لوکس، تاکسی، پیک و.. مشخص کند اما در اسنپ هنوز این ویژگی دیده نشده و برخی کاربران را برای حمل بار با مشکل مواجه ساخته است.
تاکسی‌یاب نام اولیه اسنپ بود و تغییرنام آن در سال 94 انجام شد. هدف از تغییر نام این بود که سرویس را محدود به تاکسی نکنند و این برنامه سرویس‌های تجاری و لوکس و پیک موتوری را نیز شامل شود. اپراتور مخابراتی MTN آفریقای جنوبی که شریک ایرانسل است، یکی از سرمایه گذارها اسنپ است؛ ام تی ان علاوه بر اسنپ، روی سایت خرید اینترنتی بامیلو و خدمات آنلاین غذای زودفود هم سرمایه گذاری کرده است. حجم سرمایه گذاری این شرکت در اسنپ حدود 20 میلیون یورو در شرکت اسنپ است. اسنپ گفته است: «خودروهای گران قیمتی هم در ناوگان این سرویس به فعالیت مشغول هستند؛ در کنفرانس آبان ماه اعلام شد بیش از ۱۰۰۰ خودرو باارزش بیش از ۸۰ میلیون تومان در این ناوگان مشغول خدمت رسانی هستند.» به گفته امید، قرار است اسنپ به زودی خدمات بین شهری هم ارائه دهد.
ارتباط راننده‌ها با شرکت چگونه است؟ محمد می‌گوید: «راننده‌ها 13 درصد از دریافتی خود را به شرکت می‌دهند؛ شرکت اسنپ با تعداد بسیار بالای راننده‌ها، درآمد خیلی خوبی دارد.» به گفته راننده جوان، اسنپ در سراسر تهران خدمات ارائه می‌دهد؛ مناطقی که برای عبور و مرور نیاز به طرح ترافیک دارد قیمت خدمات گران‌تر است. قبلاً اسنپ نصف قیمت خرید طرح ترافیک را به راننده‌ها پرداخت می‌کرد ولی الان اینگونه نیست؛ آنها خود باید طرح ترافیک تهیه کنند ولی در مقابل آن 13 درصد را در موقع تردد در مناطقی که به طرح نیاز دارد به اسنپ نمی‌پردازند و قیمت سفر هم در آن مناطق کمی گران‌تر است.
رقابت استارت‌آپ‌ها در حمل‌ونقل
حوزه حمل ونقل، محل رقابت استارت‌آپ‌های زیادی شده است؛ «رهسپار»، «مسیر طلایی»، «حمل بار سامانه مبین»، «توشه»، «بارسی»، «می‌بریم»، «بامارو»، «تپسی»، «کارپینو» و «اسنپ». چندین استارت آپ در حوزه حمل‌ونقل فعالیت می‌کنند ولی مهمترین رقیب اسنپ، تپ سی است.
اسنپ و بعدها تپسی مدتی درگیر جدال با سازمان تاکسیرانی بودند و در جدال با سازمان تاکسیرانی پیروز میدان شده‌اند و توانسته‌اند کار خود را در شهرهای بزرگ چون کرج، مشهد، اصفهان و شیراز گسترش دهد. اما آنچه بیشتر از همه مطرح می‌شد این بود که کسب‌وکارهای نوین باید مجوز فعالیت دریافت کنند و مالیات بپردازند حالا اسنپ و تپسی مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند.
ابهام در چگونگی محاسبه مالیات استارت آپ‌ها
کسب‌وکارهای نوین، در ایران در حال رونق هستند ولی هنوز نحوه محاسبه مالیات آنها جز سوالاتی است که در فضای عمومی بی‌پاسخ مانده است. محمدرضا طلایی، رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات و اقتصاد رسانه اتاق ایران می‌گوید: «تعداد شرکت‌هایی که در زمینه کسب‌وکارهای نو و مبتنی بر فناوری اطلاعات فعالیت می‌کنند، روزبه‌روز بیشتر می‌شود. این شرکت‌ها به‌عنوان شخصیت‌های حقوقی باید مالیات بر درآمدشان را به سازمان امور مالیاتی بپردازند و از سوی دیگر، سازمان امور مالیاتی هم باید با توجه به نقشی که شرکت‌های استارت آپی، نوپا و نوآور در اقتصاد کشور بازی می‌کند، ترتیب اخذ مالیات را بدهد اما در این فرایند، چند نکته اهمیت دارد.»
او می‌گوید: «نکته اول مربوط به شفافیت در مقررات و قوانین اخذ مالیات از شرکت‌های فعال در زمینه فناوری‌های نوین است. بعید به نظر می‌رسد که جایگاه شرکت‌های نوآور و استارت آپی در قوانین سازمان مالیاتی روشن‌شده باشد و تعریف دقیقی از فرایند اخذ مالیات از این شرکت‌ها وجود داشته باشد.
نکته دوم مربوط به محاسبه‌هاست. کسب‌وکارهایی مثل اسنپ، زودفود و ... کسب‌وکارهای خدماتی‌اند یا واسطه‌گری می‌کنند. به این معنا که فناوری اطلاعات خدمات دهنده و خدمات گیرنده را به هم ارتباط می‌دهد و تمام درآمد این کسب‌وکار متعلق به فعال حوزه فناوری اطلاعات نیست. در این شرایط مالیات باید چگونه محاسبه شود؟ سازوکارها در این موارد باید به‌طور دقیق شفاف شود. در کشور ما جریان استفاده از فناوری اطلاعات به این شکل پیش می‌رود که فناوری اطلاعات و فعالان آن رشد می‌کنند اما همگام با آن، قوانین و مقررات مربوط به استفاده از تکنولوژی پیشرفت نمی‌کند. این معضل بزرگی است که می‌توان آن را به‌عنوان یک عامل تهدیدکننده در اقتصاد استارت آپ ها و شرکت‌های نوپای مبتنی بر فناوری اطلاعات تعریف کرد.»
تغییر فرهنگ عمومی جامعه باعث شده مردم به خدمات کسب‌وکارهای فناورمحور روی خوش نشان دهند. همین مسئله به افزایش درآمد شرکت‌های استارت آپی کمک کرده است. درآمد قابل‌توجه این شرکت ها زمینه اخذ مالیات را فراهم کرده است اما صاحبان این مشاغل هم مثل دیگران اطلاعات دقیقی از قوانین در این زمینه ندارند و این معضل بزرگی است. قوانین و مقررات در این زمینه دچار نقصان است و این نقصان باعث شده، فعال فناوری اطلاعات چگونگی محاسبه مالیات را نداند و درنهایت در تعامل با سازمان امور مالیاتی دچار مشکل شود.
اسنپ روزهای خوبی را پشت سر می‌گذارد؛ این را هر دو راننده اسنپ تاکید می‌کنند؛ آنها معتقدند که این شرکت با مشکلات خود را با سازمان امور مالیاتی برطرف کند. به گفته امید، این شرکت درآمد خیلی بالایی دارد و باید حتماً مالیات بپردازد. او معتقد است: به جای 13 درصد، شرکت می‌تواند از راننده‌ها 15 درصد دریافت کند و راننده هم در پرداخت مالیات‌ها سهیم باشد.»
کسب و کارهای خلاق معاف از مالیات؛ اسنپ و تپسی باید مالیات دهند
غلامرضا خلیل‌ارجمندی، مسئول تشکیل مرکز اقتصاد خلاق در گفت‌وگو با «ایسنا» درباره وضعیت مالیاتی کسب‌وکارهای نرم‌افزاری گفته است: «با توجه به جلساتی که با سازمان امور مالیتی داشتیم و بر اساس قانون مالیاتی، کلیه فعالیت های فرهنگی و اغلب صنایع خلاق به همراه کسب و کار های دانشبنیان از پرداخت مالیات معاف هستند اما در مواردی مانند نرم افزارهای حمل و نقل شهری، یعنی اسنپ و تپسی که عملا به شکل خالص وارد فضای اقتصادی شدند باید مالیات بر درآمد خود را پرداخت کنند و فقط فردی که از فروش مالکیت معنوی و ایده اولیه آنها کسب درآمد می‌کند از پرداخت مالیت معاف است.»
سازمان امور مالیاتی چه می‌گوید؟
اما «سیدکامل تقوی نژاد»، رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور در آخرین روز مردادماه خبر داد که رانندگان دارای یک خودرو که در اسنپ و تپسی فعالند، همانند دارندگان یک تاکسی، برای عملکرد سال 1395 از پرداخت مالیات بر درآمد خودرو معافند. او با اشاره به بندهای قانونی مربوط به مالیات بر درآمد مشاغل، گفته است: شرکت‌ها و صاحبان مشاغل، فارغ از بستر ارائه خدمت و عرضه کالا اعم از دنیای واقعی یا فضای مجازی در صورت کسب درآمد و سود و پس از کسر معافیت‌های مقرر باید براساس نرخ‌های مقرر در قانون مالیات پرداخت کنند و تفاوتی میان بستر فروش و ارائه خدمات از نظر مالیاتی نیست.
او با اشاره به شتاب روزافزون تکنولوژی و استفاده از آن در زندگی روزمره افراد که باعث شکل‌گیری کسب‌وکارهای مختلف در فضای مجازی با استفاده از فناوری نوین اطلاعاتی شده، گفت: در آینده نزدیک ماهیت کسب‌وکارهای موجود دچار تغییر و تحولات بیشتری خواهد شد، بنابراین سازمان امور مالیاتی کشور برای شناسایی این نوع کسب‌وکارها و وصول مالیات عادلانه از آن برنامه‌ریزی مناسبی انجام داده است.
رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور، درباره بحث‌های پیرامون پرداخت مالیات از سوی شرکت‌های نوپای اسنپ و تپسی خاطرنشان کرد: نکته حائز اهمیت آن است که برخلاف مواردی که در رسانه‌ها رواج یافته میزان مالیات صاحبان یک تاکسی و صاحبان یک وسیله نقلیه (مثل پراید، پژو و...) که با آن به فعالیت شغلی حمل‌ونقل مسافر می‌پردازند برای سال 1395 صفر ریال تعیین شده که دستورالعمل مربوطه نیز صادر و ابلاغ شده است.
به گفته تقوی نژاد در صورتی که یک راننده دارای بیش از یک تاکسی یا وسیله نقلیه باشد، تنها یک تاکسی معاف از مالیات بوده و در ازای بقیه تاکسی‌ها یا خودروها ملزم به پرداخت مالیات بر درآمد است. او در خصوص مالیات شرکت اسنپ و تپسی نیز گفت: شرکت اسنپ و تپسی همانند سایر اشخاص حقوقی صاحب درآمد، ملزم به پرداخت مالیات بر درآمد هستند و البته مالیات بر ارزش افزوده این شرکت‌ها نیز برابر قانون و مقررات مربوطه اخذ خواهد شد.
درهای باز «کارپینو»
چند روز مانده به پایان سال 1395 خبر ورود شهرداری به حوزه کسب‌وکارهای نوین در حمل و نقل درون شهری منتشر شد. سازمان تاکسیرانی تهران برای بازپس‌گرفتن بازار مسافربری دربستی در تهران با دو تا از موفق‌ترین کسب‌وکارهای اینترنتی و مبتنی بر تلفن همراه، یعنی «اسنپ» و «تپسی» وارد رقابت شد. بعد از کشمکش‌های فراوان، تهدید، اعتراض و اعتصاب برای برخورد با این دو اپلیکیشن -که البته بی‌نتیجه هم ماند- فضای رقابت به سمت و سویی دیگر رفت؛ تاکسیرانی با «کارپینو» وارد رقابت شد.
دوم اسفندماه سال گذشته رسانه‌ها خبر از حل مشکل مجوز اسنپ و تپسی دادند: «در جلسه ۲ معاون رییس‌جمهور و ۲ وزیر با فعالان کسب‌وکارهای اینترنتی مقرر شد، اتحادیه کسب‌وکارهای اینترنتی متشکل از فعالان این حوزه به‌عنوان مرجع مجوزدهی و نظارت دولت بر فعالیت آنها تشکیل شود.» اما این پایان ماجرا نبود. چرا که رانندگان و صاحبان آژانس‌های کرایه اتومبیل تهران، درست در همان روز یعنی دوشنبه دوم اسفندماه 1395، اعتراض خود را تا میدان بهارستان کشاندند و در مقابل مجلس شورای اسلامی تجمعی اعتراض‌آمیز برگزار کردند. تجمعی که بیش از همه‌چیز، شعارهای سرداده شده در آن به چشم آمد.
به گزارش خبرگزاری ایرانا «رانندگان معترض تجمع‌کننده مقابل مجلس شورای اسلامی، فعالیت «اسنپ» و«تپسی» را غیرقانونی عنوان می‌کردند و خواستار رسیدگی مجلس به این موضوع بودند. تجمع‌کنندگان با دردست داشتن پلاکاردهایی خواستار رسیدگی به نحوه فعالیت «اسنپ» و«تپسی» از سوی مجلس و دولت شدند.»
اما اعتراض‌ها از سوی اتحادیه‌ها و انجمن‌های صنفی در مورد استارت‌آپ‌های متعددی چون «اسنپ»، «زودفود»، «دیوار» و کسب‌وکارهای مبتنی بر پلت‌فرم به جایی نرسید؛ اما معترضان متوجه شدند که به جای برخورد مستقیم، باید زمین بازی را عوض کرد. شیوه‌ای که البته پیشتر از این، اتحادیه مشاوران املاک تهران در مقابله با سایت و اپلیکیشن رایگان آگهی با نام «دیوار» در پیش گرفت تا شکست خود در معامله‌های املاک تهران را مقابل این سایت جبران کند. شیوه‌ای که پس از شکست مشاوران املاک در بازی هزینه‌های مشاوره املاک مقابل آگهی‌های رایگان «دیوار»، اتحادیه را به این فکر انداخت تا با رونمایی از اپلیکیشنی موسوم به «آلونک» سعی کند بازی رقابت را در زمین حریف برگزار کرده و با ارزش افزوده بیشتر، برنده این رقابت باشد. مسوولان تاکسیرانی هم با کارپینو سعی کردند به میدان رقابت پای بگذارند.
جدال کسب‌وکارهای نوین و سنتی
چرا کسب‌وکارهای نوین در مقابل کسب‌وکارهای سنتی موفق‌تر می‌شوند؟ راننده جوان خود دلیل موفقیت اسنپ را نه قیمت ارزان ان بلکه خدمات 24 ساعت اسنپ می‌داند: «اسنپ شبانه روزی به مسافران خدمات می‌دهد؛ در دسترس است و سریع. اما آژانس و تاکسی از ساعت 10 شب تا 7 صبح تعطیل است؛ قیمت‌های بالایی هم دارد.»
یلدا راهدار، ئیس سابق کمیسیون رقابت، خصوصی‌سازی و سلامت اداری اتاق ایران درباره نحوه برخورد با کسب و کارهای نوین به پایگاه خبری اتاق ایران می‌گوید: «شیوه برخورد با کسب‌وکارهای نوین اشتباه است. الان همین نگاه را در برخورد با مارکت‌های بزرگ و مگامال‌ها داریم. ما نمی‌توانیم با از مدل‌های نوین در دنیا پیروی نکنیم؛ ایران و کسب‌وکارهای ایران، جزیره جدا افتاده‌ای از دنیا نیست. این‌یک تحول است؛ چیزی شبیه به انقلاب که در دوران گذار از دوره اقتصاد سنتی و کشاورزی به عصر صنعتی شدن اتفاق افتاد. کسب‌وکارهای سنتی باید تأثیر فناوری نوین را بر حرفه خود بپذیرند. ما نمی‌توانیم جلوی انقلاب فناوری و تاثیر آن را بگیریم. دانشگاه‌های ما نسل جوان را با مدل کشورهای اروپایی و فناوری آنها تربیت می‌کند و معلوم است که آنها الگوهایی را در حرفه خود به کار خواهند گرفت که اقتضای آن فناوری و تکنولوژی یا داده‌های اطلاعاتی است. شکل‌گیری شرکت‌های استارت‌آپ یک پدیده‌ای است که موج راهاندازی آن‌همه دنیا را گرفته و طبیعتاً ایران هم وارد این موج شده است. ما کشوری هستیم که جوان تحصیل‌کرده زیاد در آن وجود دارد، از طرفی هم با بحران اقتصادی و بیکاری روبه‌رو هستیم. درواقع بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ما نمی‌توانند وارد بازار کار شوند و خیلی‌ها هم رغبتشان برای ادامه تحصیل کم شده به همین خاطر اولویت اقتصادی رویکرد زندگی افراد را تغییر داده است.»
محمد همچنین می‌گوید درباره پایان کسب‌وکارهای سنتی و آغاز ایده‌های نوین «فصل پایان کسب‌وکارهای سنتی فرارسیده است؛ یا باید صاحبان کسب‌وکارهای سنتی با تکنولوژی روز آشنا شده و خود صاحب ایده شوند و یا شکست خود را از کسب‌وکارهای نوین به نظاره بنشینند.» اسنپ و تپسی در عرصه حمل‌ونقل داخل شهری موفق است و شاید روزی جز «تک‌شاخ»ها باشد در دنیای کسب‌وکارهای نوین-استارت‌آپ‌هایی که بالای یک میلیارد دلار ارزش‌دارند، به «تک‌شاخ» معروف‌اند- آن روز دور از انتظار نیست.