اقتصاد رفتاری از حدود دو ماه پیش جایگاه ویژه‌ای در میان اهالی اقتصاد پیدا کرد. زمانی که آکادمی نوبل ریچارد تیلر را به عنوان نظریه‌پرداز مطرح اقتصاد رفتاری شایسته دریافت این جایزه تشخیص داد، این نظریه توجه‌ها را به سمت خود جذب کرد. تیلر ۷۲ ساله آمریکایی که مدرک دکترای تخصصی خود را در سال ۱۹۷۴ از دانشگاه روچستر اخذ کرده، یکی از متخصصان پیشتاز در یک رشته نسبتا تازه است که روانشناسی را به اقتصاد گره می‌زند.
حوزهٔ نوظهور «اقتصاد رفتاری»، تلفیق شیرین روانشناسی و اقتصاد دربارهٔ فرایند تصمیم‌گیری انسان‌ها است که متون زیادی از آن به زبان فارسی وجود ندارد.
ترجمه فارسی کتاب «کج‌رفتاری: شکل‌گیری اقتصاد رفتاری» نوشته ریچارد تیلر، پیش از آنکه او جایزه نوبل را دریافت کند، در ایران انجام شده بود و به تازگی به چاپ رسیده است.
به گزارش پایگاه خبری اتاق ایران، کتاب «کج‌رفتاری: شکل‌گیری اقتصاد رفتاری» به زبان ساده، بدون ریاضی و فرمول، و به‌صورت داستانی برای همهٔ انسان‌های عادی نوشته شده است. این کتاب بر اساس مطالعات چهل‌ساله‌ای که بعضاً چندین جایزهٔ نوبل را به ارمغان آورده‌اند یا چندین برندهٔ جایزهٔ نوبل را به چالش کشیده‌اند، به زبان ساده توسط «ریچارد تِیلِر»، استاد «دانشگاه شیکاگو» و «برندهٔ جایزهٔ نوبل اقتصاد 2017» که پدر اقتصاد رفتاری محسوب می‌شود، نوشته شده است.
بهنام شهائی مترجم این کتاب که از سوی نشر مهربان به چاپ رسیده است، می گوید: شهروند عادی، روانشناس، مدیر، اقتصاددان، فروشنده، بازاریاب، حقوقدان، و قانون‌گذار می‌تواند از این کتاب برای توصیف و بهبود تصمیم‌ها و رفتارهای خود و دیگران استفاده کند.
این اقتصاددان ادامه می‌دهد: اگر می‌خواهید تصویر واقع‌بینانه‌تری از تصمیم‌ها و رفتارهای انسان‌ها به دست بیاورید، به اشتباهات و خطاهای اقتصادی انسان‌ها پی ببرید، تصمیم‌ها و رفتارهای انسان‌ها را تغییر دهید، نحوهٔ تأثیرگذاری شرکت‌ها و قانون‌گذاران بر تصمیم‌ها و رفتارهای خودتان را بدانید و در دنیای کسب‌وکار چیزی را به انسان‌ها بفروشید، می توانید اطلاعات مفیدی در این کتاب پیدا کنید.
برخی از سؤال‌هایی که در این کتاب به آنها پاسخ داده می‌شود:
- آیا بین اینکه پول اجاره خانه را ماهیانه از جیب بدهیم و یا اینکه از روی سود بانکی سالیانه بپردازیم، فرقی هست؟ (اثر مالکیت)
- چگونه آدم‌ها برای وسایل جانبی خودروی گران‌قیمت به‌راحتی پول می‌دهند؟ (قانون وبر- فشنر)
- آیا زیان 100 هزارتومانی و سود 100 هزارتومانی، یکدیگر را خنثی می‌کنند؟ (نظریهٔ چشم‌داشت)
- چرا قیمت یک کالا را می‌نویسند و بعد از خط زدن، قیمت کمتری زیر آن می‌آورند؟ (مطلوبیت مبادله)
- آیا باوجود سیری، محتوای بشقاب غذای رستوران را تا انتها می‌خورید؟ (هزینه‌های هدررفته)
- چرا آدم‌ها پول را از دسترس خارج می‌کنند یا در حساب‌های مختلف می‌گذارند؟ (کلاه‌به‌کلاه نکردن)
- چرا آدم‌ها پول بادآورده را راحت‌تر از پول دسترنج خود خرج می‌کنند؟ (اثر پول قمارخانه)
- چرا آدم‌ها جایزهٔ کوچولوی زودتر را به جایزهٔ بزرگِ دیرتر ترجیح می‌دهند؟ (سوگیری به زمان حال)
- آیا بهتر نیست قانونی دربارهٔ مهلت پس آوردن کالاها و خدمات تصویب شود؟ (دورهٔ خنک‌شدن)
- آیا نحوهٔ جمله‌بندی مسئله می‌تواند تأثیر متفاوتی بر رفتار و واکنش آدم‌ها داشته باشد؟ (اثر قاب‌بندی)
- آیا افزایش کرایه‌های تاکسی در روز بارانی، کار نادرستی است؟ (حساسیت به انصاف)
- اگر سهام خاصی ارزشمند است، چرا این‌قدر دست‌به‌دست می‌شود؟ (اثر اطمینان بیش‌ازاندازه)
- آیا برخورداری از گزینه‌های بیشتر، بر کیفیت انتخاب‌های ما می‌افزاید؟ (سوگیری به وضع موجود)
- چرا آدم‌ها در مسابقات تلویزیونی، غیرعقلایی رفتار می‌کنند؟ (وابستگی مسیر، فرضیهٔ بادام‌زمینی دُرُشت)
- آیا باید انسان‌ها را به حال خودشان گذاشت و نیازی به تلنگر زدن نیست؟ (قیم‌مآبی آزادی‌خواهانه)
- آیا بهتر نیست خط‌مشی اهداء عضو در ایران از «ثبت‌نام برای اعلام عضویت» به «ثبت‌نام برای اعلام انصراف» تغییر کند؟ (گزینهٔ پیش‌فرض)
اقتصاد رفتاری با طرح سؤالات فوق، مدعی است خیلی از رفتارهای جماعت «انسان‌های عادی» (سیندرلاها، سیمپسون‌ها) با نظریه‌ها و مدل‌های «اقتصاد سنّتی» جور درنمی‌آیند و در نتیجه انسان‌ها مرتکب کج‌رفتاری می‌شوند.
بر اساس اقتصاد رفتاری، اولا؛ انسان‌ها ظرفیت‌های فکری و ذهنی محدودی دارند و برای رفع این محدودیت به میان‌بُرها متوسّل می‌شوند، دوما؛ انسان‌ها در برابر وسوسه‌ها خویشتن‌داری ندارند و به‌سختی به یک برنامهٔ خاص متعهد می‌مانند، و سوما؛ انسان‌ها به انصاف و مراعات حال دیگران حساسیت نشان می‌دهند و برای مجازات بی‌انصاف‌ها حاضرند از نفع خود بگذرند یا به خود ضرر برسانند.
به‌علاوه، اقتصاد رفتاری افراد را به سبب «عقلانیت محدود»، «خویشتن‌داری محدود»، و «خودمنفعتی محدود»، در معرض سوگیری‌ها و اشتباهات پیش‌بینی‌پذیر و نیز «آسیب‌رسانی به خود» می‌بیند و با پذیرش اصل «قیم‌مابی آزادی‌خواهانه» توصیه می‌کند که با دستکاری در محیط انتخاب آدم‌ها (معماری انتخاب) باید به آنها تلنگر زده شود تا به «عقلانیت کامل» برگردند و تصمیمی به نفع خودشان بگیرند.
بدین‌سان، خط فکری اقتصاد رفتاری در نه مفهوم خلاصه می‌شود: «عقلانیت کامل»، «عقلانیت محدود»، «خویشتن‌داری محدود»، «خودمنفعتی محدود»، «میان‌برها»، «سوگیری‌ها»، «قیم‌مآبی آزادی‌خواهانه»، «معماری انتخاب»، و «تلنگر».
کتاب «کج‌رفتاری: شکل‌گیری اقتصاد رفتاری» نوشته ریچارد تیلر برندهٔ جایزهٔ نوبل اقتصاد 2017 و ترجمه بهنام شهائی در نوبت چاپ اول از سوی نشر مهربان در پاییز 1396 به چاپ رسیده است.