«از فروش نرفتن شکر» گرفته تا «تاخیرهای دولت در پرداخت مطالبات» و «واردات روزافزون شکر» دلایلی هستند که تأخیر در پرداخت مطالباتِ کشاورزانِ چغندرکار را رقم می‌زنند. بهانه‌هایی که موجب می‌شوند چغندرکاران روزبه‌روز گرفتارتر و بدهکارتر شوند. از استان خراسان رضوی گرفته تا قزوین و آذربایجان غربی، چغندرکارانی هستند که کامشان پس از کشت پاییزه محصول، در زمستان «تلخ» است. محصول را تحویل کارخانه‌ها داده‌اند اما می‌گویند شرکت‌های تولیدکننده شکر، پول‌های آن‌ها را با تأخیر پرداخت می‌کنند. تاخیرهایی که پیش می‌آید توسط شرکت‌های خریدار محصول زمین‌های چغندرکاران توجیه می‌شود، «از فروش نرفتن شکر» گرفته تا «تاخیرهای دولت در پرداخت مطالبات» و البته «واردات روزافزون شکر به کشور» که به گفته کشاورزان و تولیدکنندگان شکر، توجیهی برای آن وجود ندارد. همه این‌ها دلایلی است که تأخیر در پرداخت مطالباتِ کشاورزانِ چغندرکار را رقم می‌زند.
هر جا هم چغندرکاران مطالبه دارند، سیل وعده‌ها برای پایان دادن به مشکلاتشان جاری است. اما این مشکلات تمامی ندارد و گاهی آن‌ها را به تجمع می‌کشاند. آخرین نمونه، مربوط به همین هفته جاری است. روز شنبه چغندرکاران شهرستان جوین واقع در استان خراسان رضوی دست به تجمع زدند تا مسئولان «مجتمع کشت و صنعت جوین»، جایی که چغندرهای آن‌ها را می‌خرد و به شکر تبدیل می‌کند، را از مشکلاتشان مطلع کنند.
یک نفر از معترضان حاضر در تجمع روز شنبه، در مورد مطالبات چغندرکاران جوینی می‌گوید: مردمی که شنبه تجمع کردند، همه پیمانکار و کشاورز هستند. چغندرهایشان را تحویل داده‌اند اما قریب به سه ماه است که پول چغندرهایشان را نگرفته‌اند. مردم همه گرفتار و بدهکار هستند و به هر دری می‌زنند تا طلب‌شان را بگیرند.
شهرستان جوین در خراسان رضوی، اقتصادی مبتنی بر تولیدات کشاورزی دارد و صنایع چندانی در آن متمرکز نیستند و تنها کارخانه قندی که در جوین وجود دارد که محصول کشاورزان را از آن‌ها خرید می‌کند، کشت و صنعت جوین است. در همین حال باید توجه داشت اقتصاد این شهرستان کوچک با جمعیت ۵۴ هزارنفری آن مبتنی بر تولید چغندر، گندم، پنبه و کلزا است. لذا تنها سرمایه مردم این شهرستان، محصولات و زمین‌های کشاورزی‌شان است از همین رو هر تاخیری در پرداخت پول‌ها، امرارمعاش را برای آن‌ها دشوار می‌کند.
قاعدتاً آن‌ها باید در چنین شرایطی سراغ کشت محصولات دیگر بروند که به گفته خود کشاورزان، این امر هم با توجه به کم‌آبی و اینکه چغندرقند به نسبت سایر محصولات آب کمتری می‌خواهد، چندان به‌صرفه نیست و ازقضا مشکل دیگری هم به مشکلات آن‌ها اضافه می‌کند.
رضایت کشاورزان باید جلب شود
این نکته‌ای است که «مجتبی مزروعی» رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی بر آن دست می‌گذارد و می‌گوید: کارخانه‌ها باید رضایت کشاورزان را جلب کنند؛ چراکه اگر آن‌ها پولشان را به‌موقع دریافت نکنند، سراغ کاشت محصول دیگری می‌روند یا کشاورزی را به‌کل رها می‌کنند. پس چه‌بهتر که کارخانه‌ها تا زمان تأمین نقدینگی لازم خود، از بانک‌ها تسهیلات بگیرند و مطالبات کشاورزان را پرداخت کنند.
مزروعی بابیان اینکه دولت متعهد است ۵۰ درصد از شکر تولیدی این کارخانه‌ها را بخرد، گفت: تا یکی دو روز آینده دولت، پولِ خرید شکر کشت و صنعت جوین را پرداخت می‌کند تا آن‌ها هم پول کشاورزان را پرداخت کنند و مشکل برطرف شود.
وی البته تاکید دارد که چون قیمت شکر در بازار نسبت به بازار بورس پایین‌تر آمده است، صاحبان شکر یا باید آن را در بازار بورس عرضه کنند یا آن را به قیمت پایین‌تر در بازار بفروشند. رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی اظهار امیدواری می‌کند که با توجه به رونق فروش شکر در ماه‌های بهمن و اسفند، دیگر مشکلی برای چغندرکاران جوین پیش نیاید.
مطالبات چغندرکاران باقی‌مانده است
بااین‌حال به گفته «سید محمد حسینی» مدیرعامل کشت‌وصنعت جوین تنها ۳۰ درصد از مطالبات چغندرکارانی که با این مجتمع تولید محصولات قندی کار می‌کنند، پرداخت‌نشده و اکثر آن‌ها به مطالبات خود رسیده‌اند.
وی درباره پرداخت نشدن بخشی از مطالبات کشاورزآن‌طرف قرارداد و کشاورزانی که به‌صورت آزاد و بدون قرارداد به این مجتمع کشت و صنعت، محصول چغندرقند می‌فروشند، می‌گوید: تنها ۳۰ درصد از کل پرداخت مطالبات کشاورزانی که محصول چغندرقند خود را به کارخانه کشت و صنعت جوین می‌فروشند، باقی‌مانده که تا عید نوروز به آن‌ها پرداخت می‌شود.
به گفته حسینی، اولویت پرداخت مطالبات با چغندرکارآن‌طرف قرارداد است. وی می‌گوید: البته این بدان معنا نیست که برنامه‌ای برای پرداخت مطالبات کشاورزانی که بدون قرارداد کار می‌کنند، نداریم. به‌هرحال به علت کمبود نقدینگی در بازار، مشکلاتی داریم ولی معتقدیم باید مطالبات آن‌ها هم هرچه سریع‌تر با راهکارهایی که اتخاذ کرده‌ایم یا خواهیم کرد، پرداخت شود.
بابیان اینکه مبلغ کلی که باید به کشاورزان پرداخت می‌شد، ۲۰۹ هزار میلیارد تومان بود که ۳۰ درصد پرداخت‌نشده آن چیزی حدود ۶۴ میلیارد تومان است، این‌طور ادامه می‌دهد: در سال ۹۶، ۶۰۰ هزار تن چغندرقند تحویل گرفته‌ایم که ۳۸۰ هزار تن آن در قالب پیمان و عقد قرارداد با کشاورزان بوده است.
مدیرعامل شرکت کشت و صنعت جوین می‌افزاید: در قراردادی که با چغندرکاران داریم، سه ماه بعد از دریافت آخرین محموله، همه پول آن‌ها را پرداخت می‌کنیم. با توجه به مشکلاتی که در تأمین نقدینگی خریداران شکر (دولت، واردات و...) وجود دارد، پول فروش شکر دیر به دست ما می‌رسد و طبعاً از آن‌طرف هم مشکلاتی در پرداخت پول به کشاورزان پیش می‌آید. البته باید بگویم که بیشترین تحویل چغندرقند کشور از سوی کشاورزان، مربوط به کشت‌وصنعت جوین است. پس بزرگ‌ترین تأمین‌کننده بازار هستیم و قاعدتاً باید پول بیشتری به کشاورزان پرداخت کنیم.
به گفته مدیرعامل شرکت کشت و صنعت جوین، میزان چغندری که این کارخانه از کشاورزان تحویل گرفته در ۱۲۵ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. حسینی می‌گوید: تلاش کرده‌ایم بدون اتکا به سیستم بانکی و دریافت تسهیلات از بانک‌ها که وثیقه‌های سنگینی هم می‌خواهند و برای تولیدکنندگان به‌صرفه نیست، مطالبات کشاورزان را پرداخت کنیم تا مشکلات آن‌ها حل شود.
حسینی بابیان اینکه در سال‌های گذشته هم‌چنین تاخیرهایی وجود داشت و عرف بود بخشی از پرداخت‌ها پس از عید و در اردیبهشت‌ماه انجام می‌شد، ادامه می‌دهد: در تمام این سال‌ها که تأمین نقدینگی برای کشاورزان دچار مشکل شده به آن‌ها مساعده پرداخت کردیم. این مساعده در قالب بخش بذر و سموم بوده است و البته اگر نیاز داشتند برای آن‌ها تراکتور هم فرستاده‌ایم و بعداً پول آن را از فروش‌شان کسر کرده‌ایم. به‌هرحال این کمکی بوده که در مقاطع مختلف انجام داده‌ایم تا بخشی از مشکلات آن‌ها تا زمان پرداخت مطالباتشان برطرف شود.
مدیرعامل شرکت کشت و صنعت جوین بابیان اینکه دولت مابه‌التفاوت سال‌های ۹۴ و ۹۵ خرید شکر خود را پرداخت نکرده است، می‌گوید: هنوز مقدار اندکی از سال ۹۳ باقی‌مانده. در این شرایط انتظار چغندرقندکاران این است که پول‌های خود را یکجا دریافت کنند که امکان آن وجود ندارد در سایر کشورها هم شرکت‌ها درصدی از پول کشاورزان را در زمان تحویل و الباقی را پس از فروش شکر در بازار پرداخت می‌کنند. البته در نظر داشته باشید زمانی که کشاورزان مطالبات خود را از ما می‌خواهند، درصدی از چغندرقند به شکر تبدیل نشده است.
حسینی بابیان اینکه سهامداران هم به فکر دریافت سود خود هستند، این‌طور ادامه می‌دهد: در این شرایط مشکلات بیشتر هم می‌شود و ماهم متوجه هستیم کشاورزان مطالبات خود را می‌خواهند و البته کشاورزان جوین هم صبوری به خرج داده‌اند. روز شنبه تعدادی از آن‌ها مقابل کارخانه تجمع کردند که من در آن روز در شهر جوین نبودم.
سرازیر شدن سودهای هنگفت به جیب شکرفروشان
به گفته «علیرضا یزدانی» مجری طرح چغندرقند وزارت جهاد کشاورزی، بیش از هفت میلیون تن چغندرقند در کشور تولید می‌شود که رکورد آن در ۱۲۰ سال گذشته بی‌نظیر بوده است. قطعاً فشار تولید این میزان از چغندرقند بر دوش کشاورزان است و انتظار آن‌ها برای پرداخت به‌موقع مطالبات چندان دور از ذهن نیست. از طرفی فروش این میزان از شکر به‌دست‌آمده از محل وجود ۷ میلیون تن چغندرقند، سود هنگفتی را به جیب صاحبان کارخانه‌ها سرازیر کرده است.
بااین‌حال خلف وعده به چغندرکاران به یک‌روال معمولی تبدیل‌شده است. گرچه سهم واردات بی‌رویه، خلف وعده دولت و رکود بازار در این خلف وعده کم نیست؛ اما ازنظر خریداران، کشاورزان به‌هرحال باید محصول خود را به یک خریدار مشخص که یا بخش خصوصی است یا دولت بفروشند؛ وگرنه محصول روی دست‌شان می‌ماند و متضرر می‌شوند. این استدلال گرچه به نفع خریدار است، اما قرار نیست همیشه هم در بر یک پاشنه بچرخد؛ چراکه همان‌طور که «مجتبی مزروعی» رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی گفته است؛ کارخانه‌ها باید هوای کشاورزان را داشته باشند وگرنه کشاورزان به سراغ کشت محصولات دیگر می‌روند یا در کل کشاورزی را رها می‌کنند و آن زمان است که تعادل بازار کشاورزی و تولید، هر دو به هم می‌خورد.