ماجرای نیمروز در بازار ارز

دیروز پلیس پایتخت دست‌به‌کار ساماندهی بازار ارز شد و با دستگیری حدود 90نفر از دلالان ارز در محدوده سبزه‌میدان، پاساژ افشار و خیابان منوچهری، آب پاکی را روی دست اخلالگران ارزی ریخت.

سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس تهران بزرگ گفت: در جریان اجرای طرح برخورد با اخلالگران بازار ارز، علاوه بر دستگیری 90نفر از دلالان اثرگذار بازار، 10واحد صرافی پلمب شده و به 16واحد دیگر نیز اخطار پلمب داده شده است. رحیمی همچنین از دستگیری آقای «سین»، جانشین جمشید بسم‌الله در بازار ارز خبر داد.

بازار ارز زیر ضرب

دیروز بازار ارز کار خود را با کاهش قیمت اغلب ارزها آغاز کرد و قیمت هر دلار آمریکا تا پیش از ورود پلیس به ماجرا، حدود 48تومان کاهش یافت. در ادامه با دستگیری دلالان و امنیتی‌شدن بازار ارز، قیمت‌ها افت بیشتری تجربه کرد و هر دلار آمریکا با 112تومان کاهش، 4هزار و 765تومان قیمت خورد اما دوباره تا حوالی 4هزار و 835تومان بالا آمد؛ این در حالی است که دیروز یکی از پرحاشیه‌ترین روزهای بازار ارز بوده چراکه علاوه بر حضور پلیس در این بازار، 90نفر از نمایندگان مجلس نیز درباره نابسامانی در بازار ارز به رئیس‌جمهور تذکر دادند.

از سوی دیگر 755حساب از دلالان ارزی با گردش مالی ۲۰ هزار میلیارد تومان نیز بلوکه و مسدود شد. به گزارش همشهری، در این وضعیت که حضور پلیس در راسته صرافی‌ها، کسب‌وکار آنها را کساد کرده و مشتریان را از بازار تارانده بود، عرضه دلار توسط بانک مرکزی همچنان ادامه داشت؛ هرچند بازار ارز تهران تقریباً خالی از مشتری بود و معاملات چندانی در آن انجام نشد.

بر این اساس به‌نظر می‌رسد که حضور نیروهای پلیس در بازار و برخورد با دلالان ارزی تا حد زیادی توانسته است مانع تداوم صعود قیمت ارز شود و از جهش قیمت دلار به بالای خط مقاومت 5هزار تومان نیز جلوگیری کند اما بررسی دخالت پلیسی بازار ارز در سال 91و همچنین گفت‌وگو با کارشناسان و فعالان بازار نشان می‌دهد این اقدام نمی‌تواند منجر به ثبات واقعی ارز شود و چه‌بسا به شکل‌گیری بازارهای زیرزمینی بینجامد.

دیروز با ورود پلیس به ماجرای آشفتگی بازار ارز، 90دلال و آقای سین (جانشین جمشید بسم‌الله) دستگیر شدند. مرور تاریخ گویای این امر است که در سال 91نیز در برخوردی که منجر به دستگیری جمشید بسم‌الله شد، 90نفر از دلالان بازار نیز دستگیر شدند اما این امر برای مدت‌زمان طولانی نتوانست بازار را آرام نگه‌دارد بلکه پیشرفت مذاکرات برجام بود که با بهبود دورنمای اقتصاد کشور، بازار ارز را نیز رام کرد و آن را به ثبات رساند.

در سال 91چه گذشت؟

محمدرضا رحیمی، معاون اول احمدی‌نژاد در ۳۰ مهر 1391در جمع خبرنگاران خبر دستگیری جمشید بسم‌الله را رسانه‌ای کرد. جمشید میرابی معروف به جمشید بسم‌الله، صرافی که رحیمی ادعا می‌کرد روی چهارپایه می‌ایستد و قیمت ارز را تعیین می‌کند، در 13مهر 91با اتهام اخلال در قیمت‌گذاری بازار ارز ایران به همراه 90دلال بازار ارز دستگیر و با همین اتهام روانه زندان شد تا حال و هوای بازار ارز عادی شود. هرچند در همان زمان بسیاری معتقد بودند ربط دادن تحولات بازار ارز به یک شخص از اساس نمی‌تواند درست باشد و جمشید بی‌گناه است.

پس از چند سال، محمدرضا رحیمی، معاون اول احمدی‌نژاد، جای جمشید بسم‌الله را در زندان پر کرد و جمشید دوباره به گوشه دنج صرافی‌اش در پاساژ افشار برگشت و به معامله ارز پرداخت. زمانی که جمشید بسم‌الله دستگیر شد، هر دلار آمریکا حدود 3هزار و 100تومان معامله می‌شد و تا پیش از اعلام خبر دستگیری‌اش قیمت دلار تا بالای 4هزار تومان هم رفت اما با امنیتی شدن بازار، عاقبت نرخ‌ها آرام گرفتند و در ادامه نیز با پیشرفت مذاکرات هسته‌ای کاملاً به ثبات رسید.

پس‌ازاین اتفاقات، حوالی مردادماه 95بود که محمود بهمنی، رئیس‌کل بانک مرکزی دوران احمدی‌نژاد در گفت‌وگو با یک ماهنامه، دوباره خاطره جمشید بسم‌الله و چهارپایه‌اش را زنده کرد و البته شهادت به بی‌گناهی او داد. بهمنی، 4سال پس از دستگیری جمشید میرابی، مشهور به جمشید بسم‌الله و برخی از دلالان بازار ارز، عامل اصلی رشد قیمت دلار در سال 91را افت شدید صادرات نفت و کاهش ذخایر ارزی دولت عنوان کرد و ثبات قیمت ارز در سال‌های منتهی به 95را دستاورد برجام دانست.

غفلت از بزرگان پرده‌نشین در بازار ارز

بهاءالدین حسینی هاشمی، کارشناس بانکی معتقد است مشکل اصلی بازار ارز ایران، نه حضور دلالان، بلکه مدیریت نادرست این بازار است. او می‌گوید: دلالان همیشه بوده‌اند؛ از آشفتگی بازار (در همه حوزه‌های اقتصادی) سوءاستفاده کرده‌اند و هرگاه مجالی دست داده با ایجاد تقاضای سوداگرایانه در پی کسب سود برآمده‌اند و در این میان آنچه مجال جولان به آنها می‌دهد، از ناحیه مدیریت بازار رخ می‌دهد.

حسینی هاشمی در توصیف وضعیت روزهای اخیر بازار ارز اظهار می‌کند: در وضعیتی که تقریباً همه مسئولان و بازیگران اصلی بازار ارز منتظر نشسته‌اند که ببینند چه اتفاقی در بازار رخ می‌دهد و عاقبت رشد دلار چه می‌شود، دلالان ارزی از خلأ ایجادشده استفاده می‌کنند و در ادامه با ورود مردم به‌صف خرید ارز، بازاری می‌سازند که برایشان پرسود باشد.

این کارشناس بانکی با تأیید اینکه ورود نیروهای پلیس و مقامات امنیتی می‌تواند برای کوتاه‌مدت مسیر بازار ارز را تغییر دهد تأکید می‌کند: ازآنجاکه این آرامش حاصل رفع عوامل محرک بازار نیست، می‌تواند منجر به ایجاد بازار ارز زیرزمینی و مجازی شود چراکه مثلاً در اقتصاد ایران بدون نظر کارشناسی و سنجش تقاضای اعتبار در بازار، یکباره 40درصد از نرخ سود بانکی کاسته شده که عملاً سد مقابل نقدینگی را برداشته یا کوتاه کرده و مقدمات سرریز شده آن به دیگر بازارها ازجمله بازار ارز را فراهم آورده است. حسینی هاشمی می‌افزاید: در این حالت، آرام کردن بازار بدون مهار یا خنثی کردن تقاضای بالفعل موجود در آن، نمی‌تواند درمان مؤثری باشد.

حسینی هاشمی اعلام اسامی خریداران عمده بانکی به سازمان امور مالیاتی و مسدود کردن حساب‌های پر گردش بازار ارز را نیز از نوع برخوردهای پلیسی و امنیتی می‌داند که در کل نمی‌تواند درمانگر آشفتگی بازار ارز باشد. او همچنین با اعتقاد به اینکه دلالان دستگیر شده در بازار ارز، کاره‌ای نیستند و قدرت چندانی ندارند، می‌گوید: دلال‌ها، بازیگران روی صحنه بازار ارز هستند و بنا بر ارتباطی که با گردانندگان اصلی پشت پرده دارند، در بازار اثر می‌گذارند پس برخورد مقطعی با آنها عملاً تغییر چندانی در معادله اصلی بازار ارز ایجاد نمی‌کند.

سهم معاملات کاغذی در گرانی ارز

یکی از فعالان قدیمی بازار ارز تهران نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما، نقش تخریبی معامله گران کاغذی ارز در بازار را تأیید می‌کند و معتقد است برخورد پلیسی با آنها هرچند نمی‌تواند گرانی ناشی از کمبود منابع ارزی را متوقف کند اما رشد سوداگرانه در این بازار را عقیم می‌گذارد.

او می‌گوید: در معاملات کاغذی دلار در بازار سبزه میدان یا منوچهری، دلالان به‌راحتی با مارجین چند میلیون تومانی، روزانه چند صد هزار دلار خریدوفروش می‌کنند و در روزهای آشفتگی بازار، برای اینکه زیان نبینند مدام قیمت‌ها را بالاتر می‌کشند. این تحلیلگر بازار ارز که بخشی از گرانی اخیر ارز در کشور را ناشی از کمبود فیزیکی ارز می‌داند، اظهار می‌کند: در کنار قیمت‌گذاری دلال‌ها، کمبود اسکناس فیزیکی در بازار مسیر را برای رشد قیمتی آماده می‌کند و در این شرایط حضور مردم برای خرید ارز مزید بر علت می‌شود و به جهش قیمت ارز کمک می‌کند.

او نیز معتقد است در برخورد پلیسی با آشفتگی بازار ارز، پرده‌نشینان این بازار صدمه‌ای نمی‌بینند و فقط نسل دلال‌ها تغییر می‌کند اما اگر ارز تک‌نرخی شود و اطلاعات خریدوفروش ارز نیز به‌صورت کاملاً شفاف مورد رصد دستگاه‌های مالی و مالیاتی قرار گیرد، عملاً بازار به‌سامان می‌رسد و امکان دستکاری‌کردن در آن تا حد زیادی رنگ می‌بازد.