سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) ضایعات و هدررفت (دورریز) مواد غذایی در مراحل مختلف زنجیره ارزش غذا از مرحله تولید، ذخیرهسازی، فراوری تا توزیع را تعریف میکند که در این تعریف منظور از ضایعات غذا (Food loss) آن بخش از محصول غذایی است که در مراحل تولید، ذخیرهسازی، فراوری و عرضه تا قبل از مصرف را در زنجیره ارزش غذا شامل میشود. در تعریف ضایعات مواد غذایی، هرگونه تغییر در کیفیت که منجر به غیرقابلدسترسشدن و عدم ایمنی محصول شود و درنهایت محصول را برای انسان غیرقابلمصرف کند از دیدگاه سازمان خواروبار جهانی (FAO) و برنامه محیط زیست ضایعات تلقی میشود. در این میان به ضایعاتی که در مراحل پایانی زنجیره ارزش غذا یعنی خردهفروشی و مصرف اتفاق میافتد، هدررفت یا دورریز غذا (food waste) میگویند.
هدررفت مواد غذایی اشاره به مواد غذایی است که با کیفیت خوب و مناسب برای مصرف بوده، اما مصرف نشده و دور انداخته میشود (یا در مرحله خردهفروشی یا مصرف نهایی). بنابراین تفاوت بین ضایعات و هدررفت یا دورریز مواد غذایی در این است که ضایعات منجر به محصول غیرقابل مصرف میشود، اما در هدررفت محصول قابل مصرف دور ریخته میشود.
طبق تعریف فائو، ضایعات یا هدررفت غذا فقط برای محصولاتی که بهمنظور مصرف انسان تولید میشوند محاسبه میشود و به آن دسته از محصولات کشاورزی که مصرف غذای انسانی ندارند، اطلاق نمیشود. به گفته سازمان غذا و کشاورزی (FAO)، سالانه در سراسر جهان در حدود ١,٣ میلیارد تن مواد غذایی از بین رفته یا هدر میرود. این هدررفت مواد غذایی معادل مصرف ۲۵۰ کیلومترمکعب آب، بهکارگیری ۱٫۴میلیارد هکتار از اراضی قابلکشت و اضافهکردن ۳/۳ میلیارد تن گازهای گلخانهای به اتمسفر زمین است. این امر در شرایطی رخ میدهد که جهان با کمبود منابع طبیعی مواجه بوده و در حدود ٧٩٥میلیون نفر در جهان غذای کافی ندارند (FAO، ٢٠١١).
براساس مطالعاتی که فائو انجام داده، تخمین زده میشود سالانه ضایعات و هدررفت مواد غذایی در حدود ٣٠ درصد برای غلات، ٤٠ تا ٥٠ درصد برای محصولات ریشهای، میوهها و سبزیجات، ٢٠ درصد برای دانههای روغنی، گوشت و محصولات لبنی و ٣٥ درصد برای ماهی است.
ازاینرو ضایعات و هدررفت مواد غذایی مورد توجه سازمانهای بینالمللی است و کاهش ضایعات و هدررفت مواد غذایی بهعنوان فرصت و راهکاری برای مقابله با ناامنی غذایی در جهان مطرح است که دستیابی به شاخصهای توسعه پایدار و اقتصاد سبز را فراهم میکند. در همین راستا فائو توجه خاصی به مسئله ضایعات و هدررفت مواد غذایی و جلوگیری از آن کرده است، بهطوریکه با برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) و بخش خصوصی و جامعه مدنی همکاری لازم را برای پیشبرد برنامه جهانی ذخیره مواد غذایی انجام میدهد. در این میان از همه ظرفیتهای موجود برای کاهش ضایعات و هدررفت مواد غذایی استفاده میشود.
زنان روستایی در این میان میتوانند نقش ارزنده و چشمگیری ایفا کنند، زیرا حدود ٤١ درصد از نیروی کار کشاورزی در سراسر جهان و اکثریت کارگران کشاورزی در جنوب آسیا و جنوب صحرای آفریقا را زنان تشکیل میدهند و نتایج مطالعهای گسترده از کشورهای جهان نشان میدهد زنان در حدود ٨٥ تا ٩٠ درصد زمان خود را برای آمادهسازی مواد غذایی خانگی صرف میکنند. بهدلیل همین اهمیت بهطور نمونه در تانزانیا با تمرکز بر فناوری خورشیدی و قراردادن آن در دسترس زنان روستایی برای خشککردن و حفاظت از میوههای مازاد بهمنظور جلوگیری از اتلاف آن اقدام شده است. نمونه دیگر در کشور کنگو و هند است که گروههای زنان روستایی فعال را تشکیل داده و از طریق آن فعالیتهای مختلفی برای کاهش ضایعات و هدررفت مواد غذایی انجام دادهاند که از جمله میتوان به ساخت یک انبار مشترک برای نگهداری غلات، برای جلوگیری از حمله حشرات و خشککردن یا سرخکردن با روغن نخل سبزیجات تازه برای ذخیرهسازی طولانیمدت اشاره کرد.