«نجات برجام»، «مأموریتی بالاتر از خطر»؛ اینها القابی است که رسانه‌ها درباره سفر امانوئل مکرون به واشنگتن به‌کار برده‌اند. آیا واقعاً او موفق می‌شود که نظر دونالد ترامپ را درباره برجام تغییر دهد؟ آیا او موفق می‌شود برجام را از خطر نقض فاحش نجات دهد؟
برای فهم جواب اینها باید تا 22 اردیبهشت صبر کرد؛ زمانی که ترامپ تهدید کرده، تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را بار دیگر تمدید نخواهد کرد و به اروپایی‌ها در این زمینه هشدار داده است. او خواستار رفع نواقص برجام شده است؛ نواقصی که از دیدگاه او باید رفع شود، با نقش منطقه‌ای ایران و برنامه موشکی کشور مرتبط است. اتفاقاً امانوئل مکرون که نخستین رهبر خارجی دعوت‌شده به کاخ سفید در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ است، درباره موضوع موشکی ایران با ترامپ هم‌نظر است و تاکنون بارها خواستار مذاکره در این زمینه شده است. این موضوع حتی در دستور کار سفر وزیر خارجه فرانسه به تهران نیز بود که با واکنش مقامات ایران مواجه شد. «موضوع موشکی ایران، جزء برنامه دفاعی کشور است و قابل مذاکره نیست». به‌نظر می‌رسد حتی این موضوع یا بهتر است بگوییم نقطه اختلاف موجب شد تا هنوز زمانی برای سفر مکرون به تهران پیش‌بینی نشده باشد، درحالی‌که مدت‌هاست احتمال این سفر مطرح شده است.
نگرانی‌های مکرون
در موعد پیشین اعلام موضع ترامپ درباره برجام، یعنی اواخر دی‌ماه، هم مکرون با دونالد ترامپ تلفنی صحبت کرده بود و گفته می‌شد این تماس و البته نظر مشاورانش موجب شد تا او برجام را لغو نکند.
حالا امانوئل مکرون به واشنگتن رفته با بلوطی که از جنگل‌های شمال فرانسه گرفته شده و محل یکی از نبردهای بزرگ تاریخ در دوران جنگ جهانی اول بوده است؛ نبردی که نزدیک به دو هزار سرباز آمریکایی در آن جان باختند. حالا این بلوط نمادین به‌دست دو رئیس‌جمهور و با همراهی همسرانشان در محوطه کاخ سفید کاشته شده است تا یادی از سربازان آمریکایی جان‌باخته در آن جنگ باشد.
خبرگزاری فرانسه نوشته است: امانوئل مکرون در نخستین دقایق ورود خود به واشنگتن بر اهمیت این سفر تأکید کرد و گفت‌وگوهای خود با رئیس‌جمهوری آمریکا را در «موقعیت نامطمئن کنونی» که به‌گفتهٔ او در «هاله‌ای از نگرانی‌ها» پیچیده شده، تعیین‌کننده دانست. این خبرگزاری دولتی فرانسه نوشته: «نزدیکی رهبران دو کشور به یکدیگر و چنانکه منابع نزدیک به کاخ الیزه می‌گویند: «مناسبات احترام‌آمیز» میان آنها برای ازمیان‌برداشتن اختلاف‌نظرهای متعدد میان آنان کافی نیست و دست‌یافتن به توافق در پاره‌ای موارد، فراتر از «روابط حسنهٔ دیپلماتیک» به انگیزه‌ها و همگرایی منافع نیاز دارد». گفته شده است که علاوه‌بر توافق هسته‌ای 1+5 با ایران، مناسبات تجاری میان دو کشور، موقعیت خاورمیانه و مبارزه با گرمایش زمین نیز در سیاههٔ گفت‌وگوهای میان رهبران دو کشور فهرست شده است. توافق مربوط به تغییرات اقلیمی آب‌وهوا یا توافق پاریس، اولین مورد از نقض توافق‌های ترامپ بود که بعد از ورود به کاخ سفید از آن خارج شد. حالا 12 می، موعد پیش‌روی تمدید تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران است که او هشدار داده آن را تمدید نمی‌کند و این به معنی نقض توافق است.
مرکل بعد از مکرون
اما تا موعد هشدارداده‌شده، ترامپ مجبور است یک‌بار دیگر میزبان رهبری اروپایی باشد؛ به‌زودی آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، نیز برای گفت‌وگو با ترامپ درباره برجام راهی واشنگتن می‌شود. آنگلا مرکل نیز در مصاحبه‌ای از توافق اتمی ایران دفاع کرد. او نیز موضعی مشابه مکرون داد، مرکل تأکید کرده است: هرچند توافق جامع اتمی با ایران بی‌نقص نیست اما بهتر از نبودِ یک توافق است. امانوئل مکرون قبل از سفر به واشنگتن با ولادیمیر پوتین نیز تلفنی گفت‌وگو کرد. کاخ کرملین، روز دوشنبه با اعلام خبر این تماس گفت که «رؤسای جمهوری روسیه و فرانسه، در یک گفت‌وگوی تلفنی نسبت به لزوم پایدارماندن توافق جامع اتمی با ایران تأکید کردند.»
گزینه بهتری نداریم
مکرون روز یکشنبه و قبل از سفر به واشنگتن نیز در مصاحبه با شبکه فاکس‌نیوز گفته بود که هرچند به‌نظر او برجام بی‌نقص نیست اما حفظ آن درحال‌حاضر بهترین گزینه است. او ضمن تأکید بر ناقص‌بودن توافق اتمی با ایران گفته است: آیا گزینه بهتری از این توافق در دست دارید؟ خیر، من گزینه بهتری نمی‌بینم، هیچ طرح دیگری برای جایگزین‌کردن توافق اتمی با ایران وجود ندارد. رئیس‌جمهوری فرانسه تأکید کرده است: موضع من در قبال برجام مشخص است؛ ما تا زمانی‌که گزینه بهتری در دست نداریم، از توافق اتمی خارج نخواهیم شد و توافق کنونی را با نظارت بر برنامه موشکی بالستیک و سیاست‌های ایران در منطقه کامل می‌کنیم.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، قبل از ملاقات با مکرون به ایران هشدار داده اگر برنامه هسته‌ای خود را از سر بگیرد، با مشکلات بزرگ‌تری روبه‌رو خواهد شد که پیش از این با آن مواجه نشده است. مکرون نیز گفته فرانسه خواستار محدودشدن حضور ایران در منطقه است. به نوشته خبرگزاری‌ها، ترامپ و مکرون درباره ایران و سوریه گفت‌وگو کردند. ترامپ گفته ممکن است به‌زودی با مکرون درباره ایران و برجام به توافق برسم.
همچنین ترامپ گفته در پاسخ به استفاده از سلاح‌های شیمیایی، ما با هماهنگی با دولت فرانسه تصمیمی را برای حمله به نظام سوریه اتخاذ کردیم. در همین حال، امانوئل مکرون گفت: ما با هم با تروریسم در خاورمیانه و آفریقا رویارویی کرده‌ایم. روز گذشته حسن روحانی در تبریز گفته: در واکنش به برهم‌خوردن احتمالی برجام، ما هم برنامه داریم.
تفهیم ترامپ
محمدجواد ظریف همچنان لیدر حمایت از برجام در ایران است. او که برای گفت‌وگوهایی رسانه‌ای و سخنرانی در اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا در نیویورک به سر می‌برد، در گفت‌وگو با رادیو «ان‌پی‌آر» با اشاره به سفر رهبران فرانسه و آلمان به واشنگتن برای گفت‌وگو با رئیس‌جمهور آمریکا درباره برجام، تصریح کرد: ما امیدواریم که رئیس‌جمهور مکرون و پس از او صدراعظم مرکل از فرصت سفر خود به آمریکا استفاده کنند تا به رئیس‌جمهور ترامپ تفهیم کنند که توافق هسته‌ای به همان شکل کنونی‌اش در راستای منافع آمریکا و باقی جامعه بین‌الملل است. او در بخش دیگری از این گفت‌وگو اضافه کرد: من فکر نمی‌کنم که آمریکا بخواهد به جهان این پیام را بفرستند که اگر شما با آمریکا مذاکره کنید، این کشور پس از آنکه به یک توافق دست یافتید، عقب خواهد رفت.
او همچنین در مصاحبه با نشریه نشنال اینترست گفت: آمریکا تحت رهبری دونالد ترامپ تاکنون نیز عضو رسمی‌ای از برجام نبوده است و می‌توان گفت تقریباً همه تعهدات واشنگتن در برجام را نقض کرده است؛ بنابراین ما یک روند 16 ماهه را برای خروج از برجام از سوی آمریکا، تجربه کرده‌ایم. اگر آمریکا به‌طور رسمی از برجام خارج شود، تأثیر آنی، رهایی ایران از الزامات موجود در برجام است.
او توضیح داده که اگر آمریکا به طور رسمی از برجام خارج شود، تأثیر آنی این اقدام رهاشدن ایران از الزامات برجام خواهد بود؛ چه این موضوع باعث خروج فوری ایران از توافق بشود و چه نشود این تصمیمی است که ما اتخاذ خواهیم کرد؛ اما این موضوع (نادیده‌گرفتن الزامات برجام) پاسخ احتمالی ما به دستور ترامپ خواهد بود.
خروج از ان‌پی‌تی
ظریف در پاسخ به خبرنگار که موضوع خروج از معاهده ان پی تی را مطرح کرده نیز پاسخ داد: «برخی از افراد در ایران هستند که درباره این موضوع صحبت می‌کنند، البته این موضوع به طور قطع موضع رسمی دولت نیست اما ما یک موضع علنی و شفاف داریم و همواره نیز در برابر افکار عمومی پاسخگو بودیم اما پاسخی که روی میز برای ما قرار دارد، آن است که در پاسخ به خروج آمریکا از برجام ما نیز قصد خروج از این توافق را داشته باشیم»
علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز که برای حضور در نشستی در سوچی روسیه به سر می‌برد، در پاسخ به سؤالی درباره احتمال خروج ایران از ان‌پی‌تی گفت: در معاهده ان‌پی‌تی حق خروج از این معاهده برای همه اعضا در صورت به مخاطره افتادن منافعشان پیش‌بینی شده است. زمانی که توافقات بین‌المللی به دلیل رفتارهای غیرقانونی کشورهای مدعی کارکردش را از دست می‌دهد، دلیلی برای متعهد ماندن سایر کشورها باقی نمی‌ماند.
او تصریح کرد در صورت خروج آمریکا از برجام «گزینه‌های غیرقابل پیش‌بینی ایران حتی به فکر طرف مقابل هم نمی‌رسد». همه اینها در حالی است که رویترز خبر داده که روسیه و چین به عنوان دو شریک توافق هسته‌ای در حال تنظیم پیش‌نویس بیانیه‌ای در راستای جلب حمایت کامل کشورهای عضو سازمان ملل از توافق هسته‌ای ایران هستند.
به گزارش ایسنا متن پیش‌نویس بیانیه روسیه و چین از دولت‌های عضو سازمان ملل می‌خواهد تا بر حمایت بی‌قید و شرط خود از اجرای جامع و مؤثر برجام حمایت و سهم قابل توجه این توافق در امنیت بین‌المللی را به رسمیت بشناسد.