سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بدون حضور رئیس‌جمهوری افتتاح شد؛ امروز نمایشگاه بین‌المللی کتاب در غیبت حسن روحانی، و با حضور سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مصلای تهران برگزار شد.
«نه به کتاب نخواندن» شعر امسال نمایشگاه کتاب است که از دوازدهم تا بیست‌ودوم اردیبهشت‌ماه برپا خواهد بود.
در دو سال گذشته نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب برگزار می‌شد، ولی به دلیل مشکلات ساختاری در این محل، بار دیگر نمایشگاه کتاب در مصلای تهران برگزار شد؛ اما پلیس راهوار تهران به دلیل اینکه مصلای تهران در محدوده طرح زوج و فرد و در شاهراه ترافیکی جنوب به شمال و شرق به غرب است، با برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلا مخالفت کرده بود. به گفته محمدرضا مهماندار، رئیس پلیس راهور تهران، برگزاری نمایشگاه در مصلا باعث می‌شود حجم ترافیک در اطراف مصلی افزایش پیدا کرده و سبب مزاحمت برای شهروندان شود.
صبح امروز، در ابتدای مراسم افتتاح نمایشگاه بین‌المللی کتاب، سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ارشاد اسلامی گفت: «مساله کتاب را نمی‌توان فقط به عنوان ظرفیت رسانه‌ای و امری که در قالب فرهنگی است، دید. کتاب از زاویه‌های مختلف پایه معرفی فرهنگ است. کتاب حلقه ارتباطی فرهنگ یک کشور با فرهنگ کشورهای دیگر است. همه تمدن‌ها و فرهنگ‌ها به کتاب متصل می‌شوند و هیچ علم و فرهنگی نیست که از کتاب ارتزاق نکند.» او تصریح کرد: «نمایشگاه کتاب نمایشگاه همه ملت است. کتاب مبدا خیزش‌ها و بعثت‌های تمدنی است. همه اتفاق‌های ملی با کتاب آغاز می‌شود. تمدن‌ها و بعثت‌ها ریشه در کتاب دارند. بعثت نبوی با کتاب آغاز شده است. همین‌طور بعثت بشری نیز با کتاب آغاز می‌شود. کتاب حلقه اتصال ملت و تمدن است.»
به گفته صالحی، کتاب بسامد فرهنگ و تمدن ایران است. ایران را با مثنوی، حافظ و دیوان شمس می‌شناسند، ملت‌های دیگر را نیز با کتاب‌های‌شان می‌شناسند. کتاب سرمایه ماندگار ملت‌هاست. معادن و نفت تمام می‌شود و آن‌چه باقی می‌ماند کتاب است. کتاب حلقه دائمی تمدن فرهنگی جامعه است. خوشبختانه انقلاب اسلامی در این زمینه گام‌های موثری برداشته است.
او ادامه داد: «۴۰ سال از عمر انقلاب می‌گذرد که طی این ۴۰ سال حدود یک میلیون و ۲۳ هزار عنوان کتاب در کشور ما چاپ شده که ۶۸ هزار عنوان چاپ اول بوده است. از یک میلیون و ۲۳۰ هزار عنوان کتاب، ۹۶۰ هزار کتاب تالیفی و ۲۷۰ هزار کتاب ترجمه بوده است. بیشترین رقم تولیدی در حوزه شعر و داستان و نمایشنامه بوده است. ۲۵۶ هزار عنوان که ۱۴۵ هزار عنوان آن چاپ اول است در حوزه ادبیات بوده که نشان می‌دهد کشور ایران کشور شعر، قصه و داستان است. ملت با شعر زنده‌اند و با داستان زندگی خود را به دیگران منتقل می‌کنند. در حوزه کودک و نوجوان نیز ظرفیت قابل توجهی در حوزه نثر داریم. ۱۷۵ هزار عنوان در حوزه کودک و نوجوان است.»
وزیر ارشاد سپس با اشاره به کم بودن سرانه کتابخوانی در ایران گفت: ارتقای کتابخوانی فقط بر عهده یک نفر و وزارت ارشاد نیست بلکه باید حاکمیت، دولت و ملت برای ارتقای سرانه کتابخوانی تلاش کنند. اگر به کمک این موضوع نیایند مخاطرات جدی را در پیش رو خواهیم داشت. ما نیاز به یک عزم جدی در رسانه، حاکمیت و ملت داریم. اگر بحران آب را درک می‌کنیم، بحران کتاب نخواندن کمتر از بحران آب نیست و باید آن را درک کنیم.
سیدعباس صالحی با اشاره به وضعیت اقتصاد نشر گفت: وضعیت نشر در بخش خصوصی مایه مباهات است و اینکه رانت دولتی کمتر می‌شود مایه خوشحالی است اما باید نشر خصوصی را جدی‌تر گرفت. باید اشتغال در عرصه فرهنگ و کتاب را جدی بگیریم، همان‌طور که اشتغال در کارخانه‌های اقتصادی مهم است باید در کارخانه‌های فرهنگی نیز مهم باشد و نباید فضای تولید فرهنگ را دست کم بگیریم، فضایی که می‌تواند عاشقانه باشد. اگر فضای اشتغال در کارخانه‌ها معیشتی است، فضای اشتغال در عرصه فرهنگ عاشقانه است و نباید آن را دست کم بگیریم.
او با اشاره به امنیت حوزه نشر، اظهار کرد: نشر هم در حوزه اندیشه باید آزاد باشد و هم در حوزه توزیع و عرضه کتاب. ما گرفتار اختلالاتی در این بخش هستیم و باید به سهم خود از آن محافظت کنیم و اجازه ندهیم جریان انسدادگرایی، آزادی و امنیت را در حوزه نشر محدود کند و به چیزهایی که می‌خواهد برسد.
به گفته صالحی در کنار امنیت آزادی اندیشه نیاز به امنیت عرضه نیز داریم. همان‌طور که قاچاق کتاب بدتر از قاچاق بنزین و ارز است. قاچاق بنزین به بخشی از اقتصاد ضربه می‌زند اما قاچاق کتاب اندیشه را غارت می‌کند و عشق به تالیف و نشر را از بین می‌برد. باید امنیت اقتصادی در حوزه نشر جدی گرفته شود.
بعد از آن «ولدان ووکو سایوویچ»، وزیر فرهنگ و اطلاعات صربستان هم در مراسم افتتاحیه سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران سخن گفت: «کشور صربستان کشوری مرزی است و در مرز قطب شرق و غرب قرار دارد. مرز پر از فرهنگ و تماس با سایر کشورهاست. من در کشور ایران با وجود مسافت جغرافیایی و اختلافات مذهبی احساس خارجی بودن نمی‌کنم. من احترام خود را به این کشور که سرشار از میراث بزرگ ادبی جهان است، اعلام می‌کنم. کشور ایران میراث ادبی بزرگی را تولید کرده است و بر کشورهای دیگر تاثیر گذاشته است.»
او با اشاره به روند جهانی شدن در کشورها، گفت: «جهانی شدن تمام کشورها را تحت تاثیر خود قرار داده و به دنبال این است که مردم جهان را متحد کند اما ما معتقد هستیم که جهان باید موزائیکی از فرهنگ‌ها باشد. ما می‌خواهیم جزئی از این جهان متحد باشیم اما خودمان باشیم. فکر می‌کنم در ایران نیز چنین نگرش‌هایی وجود داشته باشد.»
وزیر فرهنگ صربستان تصریح کرد: «موانع سیاسی مانع از شناخت بهتر از یکدیگر می‌شود. حضور در این مراسم فرهنگی باعث شناخت و آشنایی با دیگر فرهنگ‌ها می‌شود. زمانی که ایران به نمایشگاه کتاب صربستان آمد غرفه آن‌ها توجهات زیادی را به خود جلب کرد. اکنون صربستان نیز این فرصت را دارد که تولیدات خود را ارائه دهد.
همچنین «آمال حشانه»، معاون وزیر فرهنگ تونس هم در این مراسم گفت: « حضور در نمایشگاه کتاب فرصتی است برای ما تا فرهنگ غنی تونس را به نمایش بگذاریم و با فرهنگ و ادب کشورهای مختلف به تبادل فرهنگی بپردازیم. بی‌شک این ارتباط و تعامل باعث پیشرفت کشورها و فرهنگ‌ها می‌شود. ما می‌خواهیم در این نمایشگاه چهره واقعی‌ای از تونس به نمایش بگذاریم. کشور تونس و کشور ایران از سایر فرهنگ‌ها با آغوش باز استقبال می‌کنند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در دانشگاه تونس تدریس می‌شود و از آن به عنوان قانونی یاد می‌شود که از مشارکت‌های فرهنگی حمایت می‌کند.»
بعد از آن محسن جوادی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: «ایران سرزمین کتاب و شعر است. مردمان ایران کتاب‌دوست و اهل شعر و ادب هستند و مفهوم شهر و ادب دانایی و عشق است. امیدوارم با استقبالی که از نمایشگاه کتاب می‌شود میراث جاویدان سرزمین ما یعنی شعر و ادب احیا شود و نام ایران با کتاب و شعر در حافظه تاریخی جهان ماندگار شود.» او ابراز امیدواری کرد که در نمایشگاه امسال 4 میلیون بازدیدکننده حضور داشته باشد.
بعد از آن یحیی دهقانی، معاون اجرایی نمایشگاه با اشاره به جابه‌جایی محل برگزاری محل نمایشگاه کتاب تهران گفت: «نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران دو دوره گذشته با تلاش شهرداری در مجموعه شهر آفتاب برگزار شد ولی با توجه به آماده‌نبودن زیرساخت‌ها نمایشگاه دوباره به مصلا بازگشت. مصلای بزرگ امام خمینی برای میزبانی سی‌ویکمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران روزهای اول آمادگی لازم را نداشت اما با همت شهرداری و نهادهای مرتبط جریان آماده‌سازی با سرعت پیگیری شد.»
در این دوره نمایشگاه 2هزار و 50 ناشر داخلی و 132 ناشر خارجی حضور دارند. به گفته سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نمایشگاه امسال 487 هزار عنوان کتاب در بخش ناشران داخلی و خارجی نمایشگاه کتاب ارائه می شود.
به‌گفته سیدعباس صالحی، در پایان سی‌ومین نمایشگاه کتاب میزان فروش (میزان ثبت شده توسط دستگاه‌های کارتخوان) در سال ۱۳۹6 در مجموع 5.69 میلیارد تومان بوده است. همچنین افزایش 12درصدی فروش کتاب برای سال 1396 ثبت شده است.
البته عده‌ای معتقدند که با توجه به افزایش قیمت متوسط کاغذ رشد 12 درصدی فروش کتاب در نمایشگاه سی‌ام، در مقایسه با افزایش قیمت متوسط کتاب، نمی‌تواند به خودی خود عدد مثبت و امیدوارکننده‌ای به شمار آید. به عبارت دیگر حتی با وجود این رشد، چه بسا تعداد کتاب‌هایی که از نمایشگاه سی‌ام خریداری شده، کمتر از سال گذشته بوده است.
در مراسم افتتاحیه سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ناشران برتر سال 1396 در بخش خصوصی و غیرخصوصی تقدیر شد و ناشران برتر به این شرح اعلام شدند:
بخش بزرگسال خصوصی تهران: انتشارات نی و سفیر اردهال
بخش بزرگسال خصوصی شهرستان: کتابستان معرفت و نشر شهید کاظمی
ناشران بزرگسال غیرخصوصی در تهران: سوره مهر
ناشران کودک و نوجوان بخش خصوصی در تهران: انتشارات قدیانی و انتشارات افق. انتشارات فنی ایران نیز در این بخش شایسته تقدیر شناخته شد.
ناشران کودک و نوجوان بخش خصوصی شهرستان: انتشارات براق
ناشران کودک و نوجوان بخش غیرخصوصی در تهران: انتشارات مدرسه.