«عربستان به‌دلیل مخالفت با سیاست‌های خاورمیانه‌ای آلمان، قراردادهای اقتصادی با شرکت‌های آلمانی را متوقف کرده است»؛ این بخشی از گزارش روزنامه آلمانی «تاگس اشپیگل» است که چند روز قبل خبرگزاری «تسنیم» آن را منتشر کرده است. در بخشی از این گزارش آمده: «عربستان به‌دلیل سیاست‌های حمایتی آلمان از ایران و پایبندی برلین به برجام، معاملات تجاری خود را با این کشور متوقف می‌کند». گفته می‌شود محمدبن‌سلمان، ولیعهد عربستان، خرید داخلی برای قراردادهای دولتی با آلمان را متوقف کرده است. این دستور شامل قرارداد با شرکت‌های زیمنس، (حوزه فعالیتی: تجهیزات مخابراتی و نورپردازی، لوازم خانگی، انواع قطار، تجهیزات تولید برق، سیستم‌های خودکارسازی، اتوماسیون صنعتی، تجهیزات پزشکی و سامانه‌های اعلام حریق) بایر (فعالیت در حوزه داروسازی و مواد شیمیایی)، و بورینگر (حوزه فعالیت: محصولات غذایی-دارویی) است که سال‌هاست با وزارت بهداشت در ریاض کار می‌کنند. شرکت خودروسازی دایملر که صدها اتوبوس مرسدس را برای حمل‌ونقل عمومی به ریاض و جده ارسال می‌کرد، هم مشمول این تصمیم می‌شود. این در حالی است که سخنگوی شرکت خودروسازی دایملر اعلام کرده است که این گزارش را تأیید نمی‌کنند. شرکت‌های زیمنس، بایر، و بورینگر هم نخواسته‌اند دراین‌زمینه اظهارنظری کنند. البته گفته می‌شود مقامات رسمی عربستان هم در پاسخ به خبرگزاری رویترز اظهارنظری نکرده‌اند. همچنین یک مدیر ارشد آلمانی در ریاض بخشی از اطلاعات این خبر را تأیید کرده است. او گفته که دردناک‌ترین تأثیرات این تصمیم ریاض درحال‌حاضر در بخش سلامت و بهداشت حس می‌شود.
برجام بدون آمریکا
روز هجدهم اردیبهشت بود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، از برجام خارج شد؛ تصمیمی که بلافاصله با حمایت عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسرائیل روبه‌رو شد. 10 روز بعد از خروج آمریکا از برجام و اولتیماتوم ترامپ برای شرکت‌های تجاری، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا اعلام کرد این اتحادیه برای محافظت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران قرار است مقررات بازدارنده را به اجرا درآورد. «ژان کلود یونکر»، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، اعلام کرد که این اتحادیه قصد دارد مقرراتی مشابه قانون ۱۹۹۶ را اجرایی کند که مانع از همکاری شرکت‌های اروپایی با تحریم‌هایی که آمریکا قرار است علیه ایران وضع کند، شود. بعد از آن اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی در نشست بروکسل و صوفیه بر این همراهی تأکید کردند؛ اگرچه امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، در سخنانی شرکت‌های فراملیتی را از همکاری در این زمینه به تعبیری مستثنی کرد و گفت: «من مدیرعامل شرکت توتال نیستم». مکرون گفته است تصمیم‌گیری درباره ادامه فعالیت در ایران و ارزیابی ریسک‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا بر عهده خود شرکت‌های فرانسوی است. او در اجلاس اقتصادی سن‌پترزبورگ تصریح کرد: «من نمی‌توانم از توتال بخواهم از بازار آمریکا بیرون بیاید». پیش از این، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، چند بار تأکید کرده است که سیاست‌های دونالد ترامپ نشان می‌دهد که اروپا نمی‌تواند به آمریکا تکیه کند.
محدودیت فعالیت 800 شرکت آلمانی در عربستان
800 شرکت آلمانی در عربستان سعودی فعالیت می‌کنند که قرار است با تصمیم مقامات سعودی با محدودیت روبه‌رو شوند. گفته می‌شود در سال 2017 میزان صادرات آلمان به عربستان سعودی حدود 6.6 میلیارد یورو و بیش از دو برابر میزان صادرات به ایران بود. این فقط شامل 0.5 درصد تمام صادرات آلمان در سال گذشته بوده است. مدتی است که روابط عربستان سعودی با آلمان تیره شده است. نوامبر 2017 بود که عربستان سفیر خود را از آلمان فراخواند. آنها دلیل این کار را اتهام «زیگمار گابریل»، وزیر امور خارجه وقت، به عربستان مبنی بر ماجراجویی در منطقه عنوان کرده بودند.
تجارت با ایران یا آمریکا؟
«ریچارد گرنل»، سفیر آمریکا در آلمان، با اشاره به تصمیم ترامپ برای بازگرداندن تحریم‌های ایران، گفته است: «شرکت‌ها باید بین تجارت با آمریکا یا تجارت با ایران یکی را انتخاب کنند». او در گفت‌وگو با شبکه «فاکس‌نیوز» در پاسخ به اینکه شرکت‌های آلمانی که با ایران تجارت می‌کنند باید دست از این تعاملات خود بردارند، گفت: «ترامپ درباره تحریم‌های ایران بسیار شفاف و صریح بوده و مشخص کرده است که شرکت‌ها باید بین تجارت با ایران یا تجارت با آمریکا یکی را انتخاب کنند». به‌گفته گرنل، شرکت‌ها نمی‌توانند هر دو این کارها را با هم انجام دهند. گرنل مدعی است: «شرکت‌ها به ما می‌گویند که قطعاً آمریکا را انتخاب می‌کنند. اگر آنها قرار باشد بین تجارت با آمریکا و تجارت با ایران انتخابی داشته باشند، هر بار آمریکا را انتخاب خواهند کرد. این وظیفه دیپلمات‌هاست که از سیاست‌ها و رویکرد ترامپ پیروی کنند اما شرکت‌ها خود می‌توانند درباره دولت یا بازاری که می‌خواهند با آن تجارت کنند، تصمیم بگیرند». به نظر می‌رسد ترامپ و همکاران خاورمیانه‌ای او سیاست‌های خود را با جدیت علیه ایران شروع کرده‌اند؛ از سویی ترامپ شرکت‌های بین‌المللی را تهدید می‌کند و در سوی دیگر عربستان سعودی قرار دارد که می‌خواهد شرکت‌های اروپایی بین همکاری با آنها و ایران یکی را انتخاب کنند.
شکاف در اتحادیه اروپا
آمریکا یارگیری علیه برجام را به‌طور جدی شروع کرده است؛ در سویی تلاش می‌کند همراه خاورمیانه‌ای خود، عربستان را با سیاست‌هایش هم‌گام کند و از سوی دیگر چشم به‌راه همراهی اروپا، اروپای غربی و شرقی است. به نظرمی‌رسد دیدار هفته گذشته مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا با همتای لهستانی‌اش باید در این سطح ارزیابی شود. روز گذشته، یک هفته بعدی ا ز دیدار با پمپئو، «جاکیچ کژاپوتوویژ»، وزیر خارجه لهستان، در گفت‌وگو با خبرگزاری «رویترز» گفته است: «اتحادیه اروپا درباره رویکرد آمریکا در قبال توافق هسته‌ای باید همراهی بیشتری داشته باشد و نگرانی‌های واشنگتن را در نظر بگیرد.» به گفته وزیر خارجه لهستان تهران در حال فشار بر اروپاست تا یک‌سری اقدامات اقتصادی را برای جبران خروج آمریکا از توافق هسته‌ای اتخاذ کند، اما اتحادیه اروپا توجه بیشتری به نگرانی‌های امنیتی آمریکا در رابطه با خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای 2015 با ایران داشته باشد»
اروپای پیر؛ اروپای جوان
صدای دوگانه‌ای از اتحادیه اروپا به گوش می‌رسد؛ اروپای شرقی و اروپای غربی در عین همراهی با هم، گاهی سیاست‌های متفاوتی را در برخورد با آمریکا در پیش می‌گیرند. اگر انگلستان، فرانسه و آلمان هم‌رأی باهم از برجام دفاع می‌کنند و در پی اثبات خود به آمریکا هستند، شاید برخی از اعضای اروپای شرقی، در همسایگی با روسیه، منافع دیگری را برای خود ببینند که نتیجه این منافع همراهی با آمریکا باشد و دوری از روسیه. برای مثال روز گذشته سخنان متفاوتی از وزیر خارجه لهستان، یکی از اعضای اتحادیه اروپا، به گوش می‌رسد. او به خبرگزاری رویترز گفته کشورش هنوز برای پذیرفتن ممنوعیت رعایت تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران برای شرکت‌های اروپایی تصمیم نگرفته است: «هنوز زمان هست، باید فکر کنیم. معنی حرفم این نیست که خود را بخشی از اجتماع اروپایی در این بحث‌ها نمی‌دانیم... خواهیم دید سایر اعضای اتحادیه اروپا چه در سر دارند». وزیر خارجه لهستان با اشاره به شرکت‌های اروپایی که در ایران تجارت می‌کنند، گفته: «لهستان بر این باور است که ظاهراً ملاحظات اقتصادی در رایزنی‌های اتحادیه اروپا اولویت دارد. در جریان این رایزنی‌ها (در اتحادیه اروپا) ما روی لزوم بررسی انگیزه‌های آمریکا و همراهی بیشتر با آنها تأکید خواهیم کرد». همچنین روز گذشته خبرگزاری «اسپوتنیک» گزارشی از فهرست شرکت‌های اروپایی فعال در ایران منتشر کرد. بیشترین شرکت‌های خارجی فعال در ایران به ترتیب عبارت‌اند از شرکت‌های فرانسوی، آلمانی و ایتالیایی. فرانسه (38 شرکت)، آلمان (35 شرکت)، ایتالیا (21 شرکت)، انگلستان (16 شرکت)، سوئیس (8 شرکت)، اسپانیا (هفت شرکت)، دانمارک (شش شرکت)، نروژ (شش شرکت)... و لهستان (یک شرکت). شاید این آمارها نشان‌دهنده این باشد که «اروپای پیر» یا اروپای غربی بیشتر از اروپای جوان یا اروپای شرقی علاقه‌مند به همراهی با برجام است. این اولین‌بار نیست که فرانسه، آلمان و انگلیس از آمریکا تبعیت نمی‌کنند. یک‌بار هم در زمان حمله آمریکا به عراق، این کشورها از آمریکا حمایت نکردند و گفتند راه‌حل نظامی بدترین تدبیر است؛ همان زمان که جورج بوش، رئیس‌جمهوری اسبق آمریکا، «اروپای جوان» را همراه‌تر از «اروپای پیر» با سیاست‌های آمریکا دید.
نگاه به آمریکا؛ اختلاف با روسیه
«اتحادیه اروپا باید مسائل امنیتی را در جریان رایزنی‌هایش درباره ایران هم‌زمان با افزایش حضور روسیه در اروپای شرقی، بیش‌ازپیش بررسی کند و در نظر بگیرد. ممکن است این دو در نگاه اول ارتباطی با هم نداشته باشند، اما این مسئله دیگری است که باید حل‌وفصل کنیم». این گفته کژاپوتوویژ برگرفته از اختلاف تاریخی این کشور و برخی از کشورهای تازه‌استقلال‌یافته از اتحاد جماهیر شوروی، با روسیه است. وزیر خارجه لهستان دغدغه‌های امنیتی دیگری مانند افزایش تهدیدهای روسیه در شرق اروپا را یکی دیگر از موارد تعیین‌کننده در مذاکرات بر سر ایران دانست. او نسبت به تحریم‌های احتمالی ایالات‌متحده علیه شرکت‌های اروپایی مشارکت‌کننده در توسعه خط لوله زیردریایی انتقال گاز «نورد استریم ۲» هشدار داد. مسیر این خط لوله انتقال گاز از روسیه به آلمان است. لهستان به‌طور سنتی برای محافظت از خود در برابر فشارهای روسیه به حمایت‌های نظامی و امنیتی ایالات متحده متکی است. شاید دیدار مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، با وزیر خارجه لهستان هم در تصمیم او بی‌اثر نباشد. همچنین از زمان به‌قدرت‌رسیدن حزب راست‌گرای «قانون و عدالت» (PiS) در سال ۲۰۱۵ در بروکسل، روابط ورشو و بروکسل دچار تنش شده است؛ قبلاً هم بارها ورشو به دلیل اتخاذ سیاست‌های مخالف با اتحادیه اروپا، جریمه شده است و شاید این اختلاف‌ها در تغییر سیاست ورشو تأثیرگذار باشد. اما قبلاً بارها ورشو از مواضع اتحادیه اروپا در قبال توافق هسته‌ای با ایران حمایت کرده است. وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا قرار است دوشنبه در نشستی در بروکسل درباره سیاست این اتحادیه در قبال ایران رایزنی کنند و در نهایت اجماع رأی 28 عضو اتحادیه اروپا در سرنوشت برجام اثرگذار است و نه یک رأی مخالف لهستان. اما آنچه مهم است این است که آمریکا از اروپا تا خاورمیانه تلاش خود را برای همراه کردن اروپایی‌ها با خود علیه برجام آغاز کرده است؛ آغازی پرتلاش.