«در دو روز آینده بسته حمایتی از ایران، در راستای اجرای برنامه جامع اقدام مشترک، تسلیم مقامات ایرانی خواهد شد»؛ این را فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حاشیه نشست دو روزه سران اتحادیه اروپا در بروکسل گفته است. این بسته حمایتی با رأی مثبت 28 عضو، یعنی همه اعضای اتحادیه اروپا به تصویب رسیده است.
از مخالفت تا همراهی
به گفته موگرینی، نماینده بلغارستان تنها مخالف جلسه بود، اما درنهایت او هم به این بسته رأی مثبت داد اما بلغارستان تنها مخالف این بسته نبود؛. قبل از آن، اوایل خردادماه، لهستان هم با همراهی اتحادیه اروپا با برجام یا موضع‌گیری اتحادیه علیه آمریکا مخالف بود. البته این اظهارنظر هم‌زمان بود با دیدار مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا با همتای لهستانی‌اش. «جاکیچ کژاپوتوویژ»، وزیر خارجه لهستان، در گفت‌وگو با خبرگزاری «رویترز» گفته بود: «اتحادیه اروپا درباره رویکرد آمریکا در قبال توافق هسته‌ای باید همراهی بیشتری داشته باشد و نگرانی‌های واشنگتن را در نظر بگیرد.» به گفته وزیر خارجه لهستان تهران در حال فشار بر اروپاست تا یک‌سری اقدامات اقتصادی را برای جبران خروج آمریکا از توافق هسته‌ای اتخاذ کند، اما اتحادیه اروپا توجه بیشتری به نگرانی‌های امنیتی آمریکا در رابطه با خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای 2015 با ایران داشته باشد.» وزیر خارجه لهستان با اشاره به شرکت‌های اروپایی که در ایران تجارت می‌کنند، گفته: «لهستان بر این باور است که ظاهراً ملاحظات اقتصادی در رایزنی‌های اتحادیه اروپا اولویت دارد. در جریان این رایزنی‌ها (در اتحادیه اروپا) ما روی لزوم بررسی انگیزه‌های آمریکا و همراهی بیشتر با آنها تأکید خواهیم کرد.» اما درنهایت از اتحادیه اروپا صدای واحدی به گوش رسید و نتیجه آن تصویب بسته حمایتی با همراهی همه اعضای این اتحادیه است.
تروئیکا پیش‌قدم است
فرانسه، انگلستان و آلمان تدوین‌کنندگان اصلی این بسته حمایتی هستند. گفته می‌شود بر این اساس بانک سرمایه‌گذاری اروپا ملزم به حمایت از ایران شده است. هم‌زمان با خروج آمریکا از برجام، حتی قبل از آن، ترزا می، نخست‌وزیر انگلستان، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه و آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در سفر به واشنگتن و دیار با دونالد ترامپ به حمایت ازبرجام تاکید کرده‌بودند. اما درنهایت ترامپ تصمیم خود را در هیجدهم اردیبهشت‌ماه اعلام کرد: خروج آمریکا از برجام.
اروپا و آمریکا در مقابل هم
ترامپ بلافاصله پس از اعلام خروج از توافق، فرمان بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای ایران را امضا کرد. دقایقی بعد از اعلام نظر ترامپ، فدریکا موگرینی در نشست خبری کوتاه و صریح تأکید کرد که درباره بازگرداندن تحریم‌ها نگرانیم و بدون آنکه آمریکا یا ایران را خطاب قرار دهد، توصیه کرد تا به تعهدات‌شان متعهد بمانند. اما در تهران، حسن روحانی از ادامه‌یافتن برجام بدون آمریکا و فرصت چندهفته‌ای برای بررسی وضعیت خبر داد. اما دونالد تاسک، رئیس شورای اروپا هم پس از اعلام تصمیم ترامپ برای خروج از برجام، با انتشار پیامی در صفحه توئیتر خود نوشت: «سیاست‌های رییس‌جمهور ترامپ در قبال توافق هسته‌ای با ایران و تجارت با رویکردی واحد از سوی اروپا مواجه خواهد شد.»
10 روز پس از اعلام تصمیم رئیس‌جمهوری آمریکا درباره خروج از برجام، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا اعلام کرد این اتحادیه برای محافظت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران قرار است مقررات بازدارنده را به اجرا درآورد. اما همان زمان خبرهایی مبنی بر خروج برخی از شرکت‌های بزرگ و چندملیتی اروپایی از ایران به گوش می‌رسید. خروج شرکت‌های بزرگی چون توتال، انی، زیمنس، ایرباس، دنیلی، مرسک، ساگا، آلیانتس و... از ایران خبرهایی نومیدانه است که قدرت آمریکا را در خنثی‌کردن تلاش‌های سیاسی اروپا به رخ می‌کشد.
در این زمان «ژان کلود یونکر»، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، اعلام کرد که این اتحادیه قصد دارد مقرراتی مشابه قانون ۱۹۹۶ را اجرایی کند که مانع از همکاری شرکت‌های اروپایی با تحریم‌هایی که آمریکا قرار است علیه ایران وضع کند، شود. یونکر گفت: «ما به‌عنوان کمیسیون اروپا وظیفه داریم از شرکت‌های اروپایی محافظت کنیم. اکنون لازم است که دست به اقدام بزنیم و به همین دلیل است که فرآیند فعال‌سازی «مقررات بازدارنده ۱۹۹۶» را آغاز می‌کنیم.»
درنهایت اتحادیه اروپا این قانون را به‌روزرسانی و ابلاغ کرد ولی شاید این اقدام هم نتوانست جلوی خروج شرکت‌های بزرگ اروپایی را از ایران بگیرد. تا اینکه چند روز بعد، هلگا اشمید در دیدار با علی‌اکبر صالحی از برنامه 100 شرکت اروپایی برای سرمایه‌گذاری در ایران خبر داد. او این نکته را در قالب «گفتمان سیاسی صنایع» که دربرگیرنده مذاکرات تجاری شرکت‌های کوچک و متوسط در سطح اتحادیه اروپا با ایران است، عنوان کرد.
ایران چه می‌گوید؟
ایران بارها اعلام کرده که آینده ماندن یا خروج ایران از برجام به نتیجه این بسته حمایتی بستگی دارد. چند روز قبل عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران گفته است: «برجام در آی‌سی‌یو است چرا که مهم‌ترین نقطه تعادل خود را از دست داده است. نقطه تعادل آن خروج آمریکا از برجام است. حال اگر اروپا و دیگر امضاکنندگان برجام می‌خواهند این توافق هسته‌ای را حفظ کنند باید فداکاری بیشتری کنند و خصوصاً عدم حضور آمریکا و تحریم‌های دوباره این کشور علیه ایران را جبران کنند.»
عراقچی معتقد است: «برجام و تحریم‌ها هیچ گاه نمی‌توانند کنار هم بنشینند.» او می‌گوید: «اغلب مردم ایران امروز به اروپا هم اطمینانی ندارند و اروپا برای کسب اطمینان این مردم باید تلاش کند. ایرانی‌ها می‌گویند خروج آمریکا از برجام تنها بازی پلیس بد و پلیس خوب است. نقش پلیس خوب را اروپا بازی می‌کند.»
به گفته عراقچی مهم‌ترین خواسته ایران از اتحادیه اروپا این است: «آنچه برای ما اهمیت دارد اجرای کامل و تمام‌عیار برجام است. برای ما اهمیتی ندارد چگونه اروپا قصد دارد برجام را حفظ و تحریم‌های آمریکا را دور بزند. آنچه برای ما اهمیت دارد حضور و ماندگاری شرکت‌های اروپایی در ایران است. آنچه برای ما اهمیت دارد فروش نفت خام است. ما می‌خواهیم که پول‌ها به‌راحتی به‌حساب ما واریز شود. باید یک ارتباط بین‌بانکی بین ما و اروپا باشد. این موضوع با اروپایی‌هاست تا راه اصلی را پیدا کنند.»
حالا ایران در انتظار بسته‌ای که برای برجام سرنوشت‌ساز خواهد بود، است، بسته‌ای که در دو روز آینده رونمایی خواهد شد.