مرکز ملی رتبه‌بندی یک‌سال است که کار خود را شروع کرده است. رتبه‌بندی بنگاه‌های اقتصادی، کاری که یک تکلیف قانونی است نه اجباری؛ گامی در جهت مسئولیت‌پذیری و شفافیت. همه بنگاه‌های اقتصادی باید رتبه‌بندی شوند تا اوضاع نابسامان اقتصادی، بسامان شود. کاری که کشورهایی با اقتصاد توسعه یافته، یک قرن است که انجام می‌دهند. کاری است برای تمایز میان مسئولیت‌پذیری و غیرمسئول بودن، میان راه و بی‌راهه، میان شفافیت و غیرشفافیت. ادامه این گفت‌وگو را امین‌الله فرهادی، مدیرعامل مرکز ملی رتبه‌بندی اتاق ایران بخوانید.
بیش از یک سال از تأسیس مرکز ملی رتبه‌بندی می‌گذرد، درباره آخرین وضعیت رتبه‌بندی توضیح دهید؟
خردادماه امسال مرکز ملی رتبه‌بندی یک‌ساله شد. ظرف سال گذشته با کمک کارگروه تدوین سند چشم‌انداز بایدها و نبایدهای مرکز ملی رتبه‌بندی معلوم شد، استراتژی تدوین شد، ساختار و فرآیندهای داخلی تعریف شد. مرکز ملی رتبه‌بندی اتاق ایران به‌عنوان مرکز ملی تنظیم و اجرای مقررات رتبه‌بندی اقتصادی در کشور تصویب و ثبت شد. در فاز دوم که فاز اجرایی ساختار بود، نرم‌افزار نظام جامع رتبه‌بندی تعیین تکلیف و قرارداد طراحی و تولید آن منعقد شد و تا چند ماه آینده اپلیکیشن رتبه‌بندی روی دسک‌تاپ در دسترس همه ذینفعان قرار خواهد گرفت. ابتدای فاز عملیاتی دو کار مهم را در مرکز ملی رتبه‌بندی با مشارکت تشکل‌ها انجام داد. یکی برگزاری جلسات مستمر کارگروه‌ها با هدف تبیین رسالت و مأموریت‌ها درزمینهٔ رتبه‌بندی بوده و بررسی راهکارهای اجرایی کردن قانون رتبه‌بندی و همچنین نحوه تدوین شاخص‌های تخصصی رتبه‌بندی با مشارکت آن‌ها که خوشبختانه تا حدود زیادی جلو رفته است. کار دوم که هم‌زمان با بحث اول انجام شد برگزاری دوره‌های آموزشی جهت شناخت مفاهیم رتبه‌بندی و نحوه تدوین چک لیست‌های ارزیابی و شاخص‌های رتبه‌بندی بود. با این دو کار، مرکز ملی رتبه‌بندی علاوه بر مکاتبات اداری و اطلاع‌رسانی با همه تشکل‌ها دوبار نشست حضوری برگزار کرده است. موضوع اساسی مرکز که رتبه‌بندی حرفه‌ای است با سلسله جلسات کارشناسی نتیجه داد و تمامی مشاغل و حرف در عرصه اقتصاد بر اساس استاندارد 4 ISIC، در 15 گروه صنعت و تجارت و خدمات جای گرفت و به تصویب رسید. با این کار حلقه همکاری مرکز با تشکل‌های حرفه‌ای وابسته به اتاق ایران معنی‌دار شد و همه تشکل‌هایی که در جلسات پیاپی با مرکز ملی رتبه‌بندی حضور داشتند بر مشارکت جدی و همکاری تشکل‌ها با مرکز در رتبه‌بندی بنگاه‌های تابع تشکل‌ها تاکید شد و مکانیزم همکاری تبیین گردید.
چه مکانیزمی ایجادشده است؟
مؤسسات و واحدهای رتبه‌بندی طی قراردادی موظف‌اند با نظر کارشناسی و کارشناسان تشکل‌ها، بنگاه‌ها را ارزیابی و رتبه‌بندی کنند. با این روش چند کار مؤثر صورت می‌گیرد ازجمله انسجام تشکل و هویت و محوریت تشکلی در حوزه صنفی حفظ می‌شود. دوم مرکز از نظرات کارشناسی تشکل‌ها برخوردار می‌شود. سوم ارزیابی در رتبه‌بندی انجام‌گرفته از دقت و نظر کارشناسی برخوردار خواهد بود و چهارم کارشناسان تشکل‌ها از نزدیک شاخص‌های رتبه‌بندی را اعمال می‌کنند و نقاط ضعف و قوت ارزیابی را به مرکز منعکس می‌کنند تا در سیکل منطقی خود به‌روزرسانی شود.
از قرارداد صحبت کردید چه هدفی را دنبال می‌کند؟
قرارداد همکاری بین موسسه رتبه‌بندی و تشکل‌هایی که بنگاه‌های عضو آن باید رتبه‌بندی شود، بسته می‌شود. فرمت قرارداد توسط مرکز تهیه‌شده است و در حال نهایی شدن است و برای همه تشکل‌ها از یک تیپ واحد برخوردار است. هدف آن استفاده حداکثری از توان کارشناسی تشکل‌ها برای عملیات رتبه‌بندی تخصصی و حرفه‌ای است. با این فرآیند واحدهای رتبه‌بندی از نیروهای کارشناسی برای ارزیابی برخوردار خواهند بود و هزینه استفاده از آن به تشکل‌های مستقل پرداخت خواهد شد. از سوی دیگر تشکل‌ها نیز از نحوه ارزیابی و دقت ارزیابی مطلع و اطمینان بیشتری از سمت‌وسوی ارزیابی پیدا خواهند کرد. درنهایت یک کار کاملاً هماهنگ و تخصصی صورت خواهد گرفت.
کار انتخاب مؤسسات رتبه‌بندی را به کجا رسانیده‌اید؟
آگهی عمومی دعوت به همکاری مؤسسات را اول سال 1397 انجام دادیم. نزدیک به بیست واحد درخواست همکاری دادند. بلافاصله فرآیند ارزیابی آن‌ها شروع شد و تا این لحظه برای هشت گروه ارزیابی مجوز فعالیت به سه موسسه داده‌شده است.
ممکن است در این مورد بیشتر توضیح دهید؟
شرکت‌ها و مؤسسات که درخواست مجوز فعالیت کرده‌اند، باید توسط کمیته ارزیابی احراز صلاحیت شوند. این کار براساس آیین‌نامه ارزیابی صلاحیت صورت می‌گیرد. کمیته‌ای که این ارزیابی را انجام می‌دهد از شخصیت‌های آکادمیک و باتجربه و مورد وثوق هیات مدیره مرکز ملی رتبه‌بندی هستند که قبل از این حکم گرفته‌اند. پرونده مؤسسات پس از آماده شدن گزارش ارزیابی آن‌ها برای طرح در جلسه کمیته تقدیم می‌شود. این کار تازه روی غلتک افتاده و سرعت آن بالا می‌رود. تاکنون از تعداد موسساتی که در ارزیابی اولیه نمره لازم را برای طرح در کمیته احراز به‌دست آورده‌اند سه موسسه بوده‌اند که توانسته‌اند در هشت گروه رتبه‌بندی مجوز فعالیت بگیرند.
چند گروه باید داشته باشید؟
براساس استاندارد 4 ISIC ما 15 گروه تخصصی داریم که برای هر گروه تخصصی باید چند موسسه بتوانند فعال شوند تا یک ارزیابی تخصصی و حرفه‌ای داشته باشیم. نکته اساسی که باید توضیح داده شود و نباید با گذشته مقایسه شود تفاوت عمیق مدل رتبه است: در گذشته یک مدل کلی ملاک و معیار رتبه‌بندی بوده است و با آن مدل در تمام حوزه اظهارنظر می‌شده است. این خاصیت مدل رتبه‌بندی عمومی یا جنرال است که خاص دوره پایلوت طرح رتبه‌بندی است. اما اکنون مدل تخصصی رتبه‌بندی عملیاتی شده است که در هر گرایش یا حوزه پانزده‌گانه با شاخص‌های خاص حوزه خودش ارزیابی صورت می‌گیرد و موسسه ارزیاب باید ساختار و ظرفیت کارشناسی خاص آن حوزه را داشته باشد تا بتواند مجوز رتبه‌بندی در آن حوزه را به دست بیاورد. برای مثال موسسه‌ای که می‌خواهد در حوزه بازرگانی یا حمل‌ونقل یا مالی و بانکداری یا نفت و گاز و حوزه احداث درخواست مجوز کند باید نیروی متخصص برای هریک آن‌ها را داشته باشد والا مجوز فعالیت آن حوزه را نمی‌گیرد و این تفاوت اساسی مدل تخصصی رتبه‌بندی امروزه با مدل عمومی گذشته است. در رتبه‌بندی امروز به مرحله تخصصی رسیده‌ایم. البته بحث رتبه‌بندی بحث امروز و فردا نیست بلکه شفاف‌سازی و رتبه‌بندی از الزامات یک اقتصاد پویا و فعال است که باید برای آن با نگاه بلندمدت برنامه‌ریزی نمود. شرایط حاکم بر اقتصاد کشور قطعاً موقتی و گذراست بنابراین در مرکز ملی رتبه‌بندی ما برای دوران اقتصادی فعال فکر می‌کنیم و برای بعد از رکود برنامه‌ریزی می‌کنیم. بر این اساس آگهی‌های جدید مرکز برای دعوت به همکاری منتشر خواهد شد تا زمینه برای سایر موسساتی که در مرحله اول امکان مشارکت پیدا نکردند فراهم شود.