علیرضا خامهزر، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند در گفتگو با پایگاه خبری اتاق ایران آنلاین، در ارزیابی وضعیت تجارت استان خراسان جنوبی با کشور افغانستان، ضمن اشاره به ظرفیتهای این کشور گفت: افغانستان کشوری است که بیش از 40 میلیون نفر جمعیت دارد و در این سالها سالانه بین 2.5 تا 3 میلیارد دلار به این کشور صادرات داشتهایم.
او با بیان اینکه افغانستان بازار بسیار خوبی برای کالاهای ایرانی است؛ افزود: تا 600 قلم کالا در سبد صادراتی ایران به افغانستان وجود دارد که این سبد متنوعی محسوب میشود. از طرفی به واسطه مرز گسترده هزار کیلومتری افغانستان با ایران و نیز اشتراکات قومی، زبانی، دینی و پیشینه تاریخی که با هم داریم، میتوان بهراحتی ارتباط کلامی برقرار کرد که مزیت ارزشمندی است. این موارد در کنار حسن همجواری و همسایگی، موقعیتی ایجاد کرده است که میتوانیم از ظرفیت یکدیگر برای تجارت بهره خوبی ببریم.
رئیس اتاق بیرجند درباره موقعیت ویژه استان خراسان جنوبی برای توسعه تجارت ایران و افغانستان، بیان داشت: خراسان جنوبی با افغانستان دارای 331 کیلومتر مرز مشترک است و یکی از 3 معبر رسمی ایران با افغانستان یعنی «مرز رسمی ماهیرود» در این استان قرار دارد. علی رغم اینکه کمتر از 2 دهه از ایجاد این مرز میگذرد، جایگاه خیلی خوبی پیدا کرده است و نقش پررنگی را در تجارت با این کشور ایفا میکند.
خامه زر در تشریح نقش گذرگاه مرزی ماهیرود، گفت: به دلیل تسهیلاتی که ما در مرز ماهیرود داریم و هماهنگی مدیریتی که بخش خصوصی و بخش دولتی در این مرز دارند، استان خراسان جنوبی خدمات دهندهای فعال به سایر نقاط کشور در زمینه صادرات به افغانستان است.
رییس اتاق بیرجند با یادآوری اینکه ایران در سالهای اخیر از 2 میلیارد و 200 میلیون دلار تا بیش از 3 میلیارد دلار به افغانستان صادرات داشته است، گفت: بیش از 35 درصد صادرات کشور به لحاظ ارزی و ارزشی و بیش از 50 درصد صادرات به لحاظ وزنی از مرز ماهیرود وارد افغانستان میشود. از این میزان صادرات بیش از 20 درصد مربوط به تولیدات استان خراسان جنوبی است. به عبارتی بیش از 95 درصد تجارت استان خراسان جنوبی با افغانستان است.
او با تاکید بر اینکه خراسان جنوبی به عنوان یک استان نوپا نقش خیلی خوبی را در صادرات با افغانستان ایفا میکند، بیان کرد: در تاریخ 26 تا 29 مهر ماه نمایشگاه فرصتهای سرمایهگذاری ایران و افغانستان را برگزار کردیم که مورد استقبال خوبی واقع شد و پذیرای بسیاری از تاجران افغان هم به عنوان سرمایهگذار و هم بازدیدکننده بودیم. شرکتهای ایرانی هم حضور بسیار خوبی داشتند.
رییس اتاق بیرجند با بیان اینکه هدف از نمایشگاهی که در بیرجند برگزار کردیم بیشتر برای بازتعریف نقش ایران در بازار راهبردی افغانستان بود، اظهار کرد: برگزاری نمایشگاه کمک کرد ضمن آشنایی دو طرف با یکدیگر، فعالان تجاری کشورمان بتوانند حضور خود را در افغانستان را بازیابی کنند.
خامهزر در ادامه با اشاره به حضور دیگر کشورها بویژه چین در بازار افغانستان، بیان داشت: کشور چین برای توسعه مبادلات خود، مسیرهای جدیدی را برای تجارت با افغانستان بازگشایی کرده است و ما برای رقابت، گرچه امتیازات بسیاری از جمله مرز هزار کیلومتری، اشتراکات زیاد و قرابت فرهنگی و اجتماعی با افغانها داریم اما آنگونه که باید از آنها بهره نبردهایم.
او افزود: ایران و افغانستان، پیوندهای عمیقی دارند که باید از این ظرفیت اجتماعی در راستای اهداف اقتصادی بهرهبرداری کنیم و به جایی برسیم که هیچ کشوری نتواند با ما در افغانستان رقابت بکند؛ امری که متاسفانه تا رخ دادن آن فاصله زیادی داریم.
رئیس اتاق بیرجند، مهمترین دلیل عدم بهرهبرداری کافی ایران از ظرفیتهای تجاری افغانستان را «خودتحریمی داخلی» دانست و گفت: موانعی که باعث میشوند بازار صادراتی کشورها را از دست دهیم مربوط به سیاستهای غلط داخلی است که از آن به عنوان خودتحریمی یا تحریمهای داخلی نام میبریم.
خامه زر با تاکید بر اینکه «برای ماندن در عرصه رقابت در افغانستان باید با برنامه پیش برویم»، از کشاورزی به عنوان اولویت اول همکاری ایران و افغانستان نام برد و گفت: افغانستان نیازمند کشاورزی نوین و کشت جایگزین است و با توجه به محدودیتهایی که طالبان برای کشت خشخاش در این کشور اعمال کرده است، این کشور پذیرای محصولات دیگر است. در نتیجه، ایران میتواند در راستای کشت فراسرزمینی، کشت منطقهای و کشت قراردادی هم به آنها کمک کند و هم نیازمندیهای بازار داخل خود را تامین کند؛ از جمله دانههای روغنی یا نهادههایی مانند ذرت سویا، جو، گندم و یونجه که در حوزه خوراک دام و طیور استفاده میشود.
این فعال اقتصادی تاکید کرد: میتوانیم چنین محصولاتی را در افغانستان کشت کرده و زمینه ورود همه یا بخشی از آنها را هم به کشور خود فراهم کنیم. تنها مانع بر سر راه این قضیه، قوانین حفظ نباتات و وزارت جهاد کشاورزی است که با کشت فراسرزمینی موافقت نمیکند.
خامهزر در ادامه اظهار کرد: اگر همسایگان اولویت ما در تجارت هستند، باید بتوانیم زمینه ورود این کالاها را فراهم کنیم. برای مثال، در استان خراسان جنوبی سالانه حدود 500 هزار تن نهاده دامی نیاز داریم که با توجه به خشکسالی نمیتوانیم آن را در استان تامین کنیم. اما در 50 کیلومتری آن طرف مرز، امکان کاشت این محصولات وجود دارد. یا اینکه در این استان کارخانه چغندرقند را داریم که سالهاست روی زمین مانده است و فعالیت نمیکند؛ حال آنکه میتوانیم چغندرقند را در افغانستان پرورش دهیم و به کشور وارد کنیم؛ هم این کارخانه را فعال کنیم و هم چغندر را پس از فرآوری و تولید شکر، به افغانستان برگردانیم که در این فرایند به نوعی انتقال مجازی آب هم صورت میگیرد.
او افزود: در حوزه دام و طیور هم میتوانیم دانش فنی و تواناییهای خود را به افغانستان ببریم و در این کشور، پرواربندی صنعتی و گاوداری و مرغداری صنعتی تاسیس کنیم و نیاز خود را به ویژه در زمینه گوشت قرمز در این کشور تامین کنیم. قطعا افغانستانیها هم در این باره درخواستهایی دارند که باید پاسخ دهیم. ما باید یک تجارت دو طرفه ایجاد و فضای اقتصادی را برد - برد کنیم.
خامه زر با بیان اینکه موزانه تجاری با افغانستان همواره به نفع ایران و مثبت بوده است، تصریح کرد: در حالی که 3 میلیارد دلار به این کشور صادرات داشتهایم، واردات ما در همان سال کمتر از 50 میلیون دلار بوده است و این موازنه تجاری شکننده است و نیاز به مراقبت دارد.
خامه زر تاکید کرد: یک نکته مهم این است که افغانستان در حال حرکت به سمت تولید بسیاری از کالاها در حال حرکت است و باید بتوانیم در قالب سرمایهگذاریهای مشترک در این کشور حضور پیدا کرده و در خطوط تولید آنها مشارکت کنیم. دوم اینکه در زمینه کشاورزی هم باید در زمینه کشت جایگزین، آبیاری نوین و تحت فشار و انرژی خورشیدی برای استحصال نیرو بهویژه برای بخش کشاورزی و کشت مکانیزه آنها را کمک کنیم و محصولات سالمی را پرورش دهیم و زمینه ورود آنها را به کشور خود فراهم کنیم.
رییس اتاق بیرجند ادامه داد: افغانستان پنبه را به میزان بسیار زیادی تولید میکند و انار بسیار خوبی دارد اما زمینه واردات اینها فراهم نیست و متاسفانه قوانین جهاد کشاورزی و حفظ نباتات ما مانع واردات برخی کالاها است چون افغانستان را کشوری با ریسک بالا (البته برخی کالاها را با ریسک متوسط) محاسبه میکنند ولی برای واردات هر کالایی که اقدام کنیم، متاسفانه با بنبست قانونی مواجه میشویم. اما اگر میخواهیم در میدان رقابت با دیگر کشورها مانند چین باقی بمانیم، باید مجوز این واردات داده شود تا در افغانستان بمانیم.
وی با بیان اینکه در حوزه معادن، افغانستان یک جهش معدنی را تجربه میکند؛ توضیح داد: معادن خیلی خوب و کانیهای معدنی بسیار خوبی در افغانستان وجود دارد که میتواند خوراک کارخانجات ما باشد. ما سرمایهگذاریهای زیادی در حوزه فرآوری انجام دادهایم و اکنون خوراک این کارخانهها با محدودیت مواجه است که برای تامین آنها معادن افغانستان بهترین گزینه است. میتوان با سرمایهگذاری مشترک، مواد معدنی افغانستان را وارد و فراوری کرد و به خودشان برگرداند یا به دیگر کشورها صادر کرد یا برای نیاز کارخانههای داخلی استفاده نمود.
خامه زر، راه حل اول برای توسعه تجارت با افغانستان را سرمایهگذاری مشترک و استفاده از ظرفیت و توان بخش صنعتی و فنی ایران در این کشور دانست و گفت: پروژههای زیادی را میتوان در این کشور اجرا کرد و حوزههایی مانند فناوری اطلاعات، راهسازی، پلسازی، سدسازی، بهرهبرداری از معادن، راههای روستایی و شهرسازی و عمران و خدمات فنی مهندسی و ... از زمینههای همکاری بین ایران و افغانستان باشد.
او تاکید کرد: البته باید با برنامه و به صورت کنسرسیومی و تجمیعی به افغانستان وارد شویم. اگر به صورت جزیرهای اقدام کنیم، نتیجه نمیگیریم. باید کنسرسیومهای ما وارد این کشور شوند و این کنسرسیومها بتوانند با تجمیع سرمایه و دانش فنی، به صورت گروهی با همکاری دولت بهویژه وزارت امور خارجه که هماهنگیها را انجام دهد در عرصه افغانستان حضور پیدا کنیم. همچنین در زمینه آموزشی هم میتوانیم آنها را کمک کنیم و در قبال آن هم ارزآوری داشته باشیم.
خامه زر در ادامه به موضوع انتقال ارز و پول اشاره کرد و گفت: در زمینه انتقال پول ما همواره و از گذشته مشکل داشتهایم. البته نه فقط با افغانستان، که با هیچ کشوری ارتباط بانکی نداریم. وقتی این ارتباط برقرار نیست، پول از طریق صرافیها جابهجا میشود و با تجارت یک طرفهای که ما داریم و فقط صادرات است، مشکلات بیشتر میشود. ضمن اینکه با خروج اتباع افغانستانی که قبلا پول آنها در این چرخه تهاتر میشد، اما اکنون مشکلاتی در این حوزه پیش آمده است که باید از طریق دولت رفع شود.
وی تاسیس بانک مشترک را به عنوان راهکاری جهت رفع مشکلات فعالان اقتصادی برای برگشت ارز حاصل از صادرات مورد اشاره قرار داد و گفت: مشکل و مانع عمده ما برای صادرات – به افغانستان و دیگر کشورها - قوانین خلقالساعه و تصمیمات غیرکارشناسی بانک مرکزی است. این سیاستهای مخرب باعث شده است که فعالان اقتصادی درگیر تعهدات ارزی خود شوند و نتوانند تعهدات خود را با آن سبک و سیاقی که دولت میخواهد رفع کنند و این مشکل مانع اصلی شده است. چنانکه در سال 1402 تراز تجاری ما تقریبا منفی 7 میلیارد دلار بود؛ سال 1403 منفی 17 میلیارد دلار و امسال هم قطعا تراز تجاری منفی خواهد بود.
رییس اتاق بیرجند گفت: این امر در نتیجه سیاستهای مخرب بانک مرکزی است که متاسفانه عنان سیاستهای پولی و مالی کشور را در دست دارد و به تبع آن سیاستها، عدم ثبات نرخ ارز و عدم ثبات قیمتها پدید آمده است که عدم ایفای تعهدات در قراردادها را موجب میشود.
او افزود: از سوی دیگر موضوع «افزایش و کاهش و نوسان قیمتها» در بازارهای خارجی واقعا پذیرفتهشده نیست و متاسفانه آنچه که این روزها در قالب مدیریت منابع و مصارف ارزی یا بهینهسازی ارزی به کار میرود، خود مزید بر علت شده است که صادرات ما رشد خوبی را تجربه نکند و ممکن است در آینده کاهشی هم شود.
خامه زر در پایان گفت: بنابراین اگر میخواهیم به صادرات به عنوان پدیدهای نگاه کنیم که اقتصاد کشور را نجات میدهد، باید رویکردها را را تغییر دهیم و اختیارات را از بانک مرکزی بگیریم و به نهادهایی مانند سازمان توسعه تجارت، وزارت صمت، گمرک ایران و اتاق بازرگانی بدهیم. همچنین باید از نظر کارشناسان استفاده کنیم و هشدارهای آنها را جدی بگیریم تا بازار افغانستان و دیگر کشورهای همسایه را مانند برخی بازارها از دست ندهیم.