«استیون منوچین»، وزیر خزانه‌داری آمریکا اعلام کرد واشنگتن در برخی موارد معافیت برای کشورهایی که زمان بیشتری برای کاهش واردات نفت از ایران نیاز دارند را بررسی خواهد کرد، تا از مختل شدن بازارهای نفت جهانی اجتناب کند. به گزارش «ایسنا» به نقل از «رویترز»، منوچین گفته است: «ما می‌خواهیم خرید نفت از ایران به صفر برسد، اما در برخی موارد اگر خریداران نمی‌توانند یک‌شبه چنین کاری انجام دهند، استثناها را بررسی خواهیم کرد.» شش روز بعد از خروج آمریکا از برجام، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا گفت که وضعیت بازار جهانی انرژی به‌گونه‌ای است که تحریم نفتی ایران را امکان‌پذیر کند.
اعلام تصمیم نفتی
ترامپ تصمیم نفتی خود را در یادداشتی به وزرای خود اعلام کرد؛ او خطاب به وزیران امور خارجه، دارایی و انرژی دولت خود نوشت شرایط اقتصاد جهانی، افزایش تولید نفت بعضی کشورها و مازاد تولید در جهان او را به این جمع‌بندی رسانده که کاهش چشمگیر فروش نفت ایران در بازارهای جهانی امکان‌پذیر است. در بخشی از این یادداشت آمده است: «طبق قانون اختیارات دفاع ملی سال ۲۰۱۲ آمریکا، حکم من این است که عرضه نفت و محصولات نفتی در حدی است که اجازه می‌دهد حجم نفت خام و محصولات نفتی که از ایران یا از طریق مؤسسات مالی (از ایران) خریداری می‌شود، به میزان چشمگیری کاهش یابد.» براساس تحریم‌های آمریکا، شش‌ماه بعد از خروج این کشور از برجام، وزارت دارایی آمریکا باید عملکرد کشورهای خریدار نفت ایران را بررسی کند و درصورتی‌که به قانون تحریم عمل نکرده باشند، بانک‌هایی که برای خرید نفت به بانک مرکزی ایران پول پرداخته باشند (مثلاً بانک‌های چینی، کره‌ای یا هندی) مشمول تحریم می‌شوند.
تلاش برای حفظ برجام
اما از همان زمان اتحادیه اروپا و خیلی از کشورها به خروج آمریکا از برجام واکنش نشان دادند. اتحادیه اروپا از همان زمان تلاش خود را برای نجات برجام آغاز کرد و درنهایت حدود 10 روز قبل بسته پیشنهادی خود را به ایران ارائه داد تا در ایران درباره آن تصمیم‌گیری شود. یکی از راهکاری اتحادیه اروپا اجرای قوانین مسدودکننده بود که روز گذشته فدریکا موگرینی، رئیس اتحادیه اروپا خبر داد که شورای وزیران خارجه اتحادیه اروپا این قانون را برای حفظ برجام تصویب کرده است. موگرینی گفته: «با سرعت بالا در حال تلاش برای حفظ برجام هستیم. امروز نیز شورای وزیران خارجه اتحادیه اروپا به‌روز رسانی قوانین مسدودکننده را که دو هفته پیش پارلمان اروپا مجوز آن را صادر کرده بود به تصویب رساند. بنابراین برای حفظ برجام از سوی ما گام‌هایی در حال برداشته شدن است.»
هندوستان مقصد اول
آمریکا تلاش برای تحریم ایران می‌کنند و مواضعی متفاوت آر اروپا دارد؛ مواضعی متفاوت و گاه متناقض که از تحریم ایران، محدودیت خرید نفت از ایران تا قائل شدن برخی از معافیت‌ها به خریداران نوسان داشته است. اما آن‌ها تلاش خود را برای رایزنی با اتحادیه اروپایی، چین، هندوستان، ژاپن و کره جنوبی آغاز کرده‌اند. این کشورها خریداران عمده نفت خام ایران هستند و تأثیر دور تازه تحریم‌های آمریکا علیه ایران به همراهی این کشورها با دولت دونالد ترامپ بستگی دارد. در سفرها و گفت‌وگوهای دوره‌ای یکی از کشورهای مورد توجه آمریکا، هندوستان است. برای همین مقامات آمریکایی گفت‌وگو با هندی‌ها را برای کاهش خرید نفت از ایران آغاز کرده‌اند؛ به گفته مقامات هندی، هیاتی از مقامات وزارت خارجه و وزارت خزانه‌داری آمریکا هفته جاری برای گفت‌وگو درباره تحریم‌های ایران به دهلی سفر می‌کنند. صادرات نفت آمریکا به هندوستان در تیرماه امسال که پالایشگاه‌های هندی برای جایگزین کردن نفت ایران و ونزوئلا اقدام کردند، به رکورد بالایی افزایش‌یافته است. به گفته «اندرو لیپو»، رئیس شرکت «لیپو اویل آسوشیتس» در هیوستون، پیش‌بینی می‌شود که هند از آمریکا بخواهد تأمین نفت کافی را تضمین کند. این امر ممکن است شامل فشار برای برداشت نفت از ذخایر نفت استراتژیک باشد که دولت آمریکا اعلام کرد سرگرم بررسی آن است.
با بالاگرفتن رایزنی خریداران نفتی ایران، به نظر می‌رسد آمریکا نیز به سمت یافتن راه‌حل‌هایی پیش می‌رود. درحالی‌که چند روز پیش مقامات آمریکایی خبر داده بودند که اجرای تحریم خریداران نفت ایران از تاریخ چهارم نوامبر (13 آبان) اجرایی می‌شود، مقامات آمریکایی گفتند که واشنگتن با کشورهایی که میزان واردات نفت خود از ایران را کاهش دهند، بر سر تحریم‌ها «به‌طور موردی» همکاری خواهد کرد.
یک مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا که خواسته ناشناس باقی بماند، به خبرگزاری رویترز گفته: «ما بر همکاری با کشورهایی که نفت خام ایران را وارد می‌کنند، تمرکز داریم تا هر تعداد آن‌ها را که ممکن است مجاب کنیم تا روز چهارم نوامبر خرید نفت از ایران را به صفر برسانند. ما آماده‌ایم با کشورهایی که واردات خود را کاهش بدهند به‌طور موردی همکاری کنیم.»
این اخبار در حالی ردوبدل می‌شود که ژاپن، کره‌جنوبی و هند در حال رایزنی با واشنگتن برای معافیت از تحریم‌ها هستند. سخنگویان دولت در ژاپن و کره‌جنوبی تأیید کرده‌اند که در حال مذاکره با آمریکا برای کسب معافیت از تحریم‌های نفتی ایران هستند.
اما هند به‌عنوان دومین خریدار نفتی ایران شرایط دیگری را تجربه می‌کند. نیکی هیلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل، در مأموریتی سه‌روزه که به دهلی‌نو سفر کرده بود، تلاش کرد تا دهلی‌نو را از ادامه خرید نفت ایران منصرف کند. هیلی که حتی با نارندرا مؤدی، رئیس‌جمهوری این کشور، ملاقات کرده، جزء یکی از اطرافیان ترامپ در اجرای سیاست‌های ضدایرانی است.
به گزارش ایسنا، سفیر آمریکا در سازمان ملل درعین‌حال تأکید کرده است که آمریکا می‌داند که هند قادر به تغییر مناسبات خود با ایران در یک روز نیست. نیکی هیلی بااین‌حال تصریح کرده است که هند باید به آینده خود بیندیشد. بعد از خروج آمریکا از برجام، هند اعلام کرده بود که فقط به تحریم‌های سازمان ملل پایبند است. وزیر خارجه ایران هم بعد از خروج آمریکا از برجام همراه با یک هیئت اقتصادی و نفتی به هند سفر کرد تا از ادامه همکاری هند با تهران اطمینان یابد. ایران یکی از تأمین‌کنندگان اصلی نیازهای نفتی هند است و در بین صادرکنندگان نفت به هند در ردیف سوم قرار دارد.
کره جنوبی مقصد بعدی است
کشورهای چین، هند، ژاپن و کره‌جنوبی بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران در آسیا به شمار می‌روند. چند روز قبل رویترز خبر داد که واردات نفت کره جنوبی از ایران طی سه سال اخیر به پایین‌ترین سطح آن تنزل کرده است. این گزارش به نقل از اطلاعات سازمان گمرک کره‌جنوبی اعلام کرد که این سطح واردات در اوایل ماه ژوئن (خرداد) نسبت به ماه مشابه سال گذشته به پایین‌ترین سطح خود رسیده است.
کره جنوبی به‌عنوان یکی از مصرف‌کنندگان عمده نفت خام ایران، در ماه ژوئن (خرداد) 686 هزار و 849 تن یعنی روزانه 167 هزار و 820 بشکه نفت از ایران نفت وارد کرده است که این رقم در مقایسه با یک‌میلیون و 150 هزار تن ماه ژوئن سال 2017 از یک کاهش قابل‌توجه برخوردار بوده و حتی در مقایسه با ماه قبل آن یعنی ماه مه (اردیبهشت) نیز 9.5 درصد کاهش داشته است. اما کره‌جنوبی ادعای عدم بارگیری نفت و میعانات گازی ایران را رد کرد. سفارت کره جنوبی در تهران در صفحه توییتر رسمی خود اعلام کرد، ادعای برخی رسانه‌ها مبنی بر عدم بارگیری نفت و میعانات گازی ایران در ماه ژوئیه (تیر - مرداد) از سوی این کشور درست نیست.
درخواست آمریکا از ژاپن
آمریکا از ژاپن خواسته تا واردات نفت از ایران را به‌طور کامل متوقف کند. بلومبرگ به نقل از منابع آگاه خبر داده اگرچه مقامات دولت آمریکا این درخواست را در جریان گفت‌وگو با همتایان ژاپنی خود در توکیو مطرح کردند، اما هنوز هیچ تصمیمی گرفته نشده است و مذاکرات ادامه پیدا خواهد کرد. ژاپن چهارمین خریدار آسیایی بزرگ نفت ایران است و طبق آمار وزارت اقتصاد، بازرگانی و صنعت ژاپن، این کشور ۵.۳ درصد از نیاز نفتی خود یا معادل ۱۷۲ هزار بشکه در روز را در سال ۲۰۱۷ از ایران دریافت کرده است.
اروپا هم هدف است
شرکت‌های نفتی اروپایی باوجود تهدید آمریکا به وضع تحریم‌های جدید علیه ایران، همچنان از ایران نفت می‌خرند، اما برخی انتظار دارند به دلیل مشکلات بانکی، میزان خرید نفت اروپا از ایران کاهش پیدا کند. ایران حدود 4 درصد از کل نفت جهان را تولید می‌کند و حدود 450 هزار بشکه از این رقم به اروپا صادر می‌شود. اروپا در حدود ۲۰ در صد از صادرات نفت ایران را خریداری می‌کند. یونان وابستگی زیادی به نفت ایران دارد به‌گونه‌ای که حدود یک‌سوم نفت وارداتی خود را از ایران تأمین می‌کند. ایتالیا و اسپانیا هرکدام کمی بیش از ۱۰ در صد از نفت خود را از ایران تهیه می‌کنند. اگر تحریم نفتی ایران جدی باشد این کشورها باید جایگزینی برای ایران پیدا کنند؛ اگرچه آن‌ها هنوز به تلاش اتحادیه اروپا دلخوش هستند. رئیس‌جمهوری ایران هم در سفری که به سوئیس داشت تاکید کرد: «معنی ندارد نفت ایران صادر نشود و نفت منطقه صادر شود.»
شرایط جهانی و منطقه‌ای در کنار عدم شناخت درست بازار نفت توسط ترامپ، سبب شده که او بعد از مدتی به این نتیجه برسد که نمی‌شود یک‌روزه و یک‌شبه سیاست‌های نفتی را در بازار جهانی تغییر داد. اگرچه او برای اجرای اهداف خود دست به دامن دوستان خود شده و تلاش باز نمی‌مانند؛ برای همین از عربستان سعودی خواسته تا تولید نفت خود را در صورت نیاز برای اطمینان از عرضه کافی به بازار نفت افزایش دهد و گفته می‌شود این کشور دو میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید شناور دارد؛ اگرچه در نشست اخیر اوپک، عربستان به این درخواست ترامپ نتوانست درست پاسخ دهد. در حال حاضر، ایران روزانه حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت خام صادر می‌کند که تقریباً یک‌میلیون بشکه بیشتر از زمان تحریم پیش از برجام است.