تبعیض جنسیتی در کار همیشه در کشورهای مختلف جهان و به شکل‌های مختلف برقرار بوده‌است به همین خاطر سازمان بین‌المللی کار از زمان تأسیس خود در سال 1919 دو بحث برابری جنسیتی و عدم تبعیض جنسیتی را به عنوان ستون اصلی مأموریت‌های خود قرار داده‌است و همیشه برابری برقراری عدالت اجتماعی در این زمینه تلاش کرده‌است. این سازمان اکنون در حال نزدیک شدن به دومین صده خود است و در این بین اعضای این سازمان تصمیم گرفته‌اند تمرکز اصلی فعالیت‌های خود را روی کار زنان قرار بدهند و به کمک روش‌های خلاقانه فضای بهتری را برای آن‌ها ایجاد کنند. گزارش ماه مارس سازمان بین‌المللی کار با عنوان «زنان در محل کار: رویه‌های سال 2016» یکی از مواردی است که تلاش این سازمان را در راستای اهداف تعیین‌شده نشان می‌دهد. این گزارش جایی که امروز زنان در جهان کار در آن ایستاده‌اند را به تصویر کشیده‌است و اطلاعاتی از پیشرفت زنان در 20سال گذشته به دست می‌دهد. سازمان بین‌المللی کار در این گزارش همچنین به بررسی شکاف بازار کار در سطح جهان و در مناطق مختلف پرداخته‌است. به این ترتیب این گزارش، تحلیل جامعی از شکاف جنسیتی در محل کار در زمینه‌های مختلف چه به لحاظ مادی یا حقوقی و چه به لحاظ سطح کیفیِ شغل به دست می‌دهد. مسئولان و سیاستگذاران می‌توانند به کمک این گزارش، سیاست‌هایی را برای بهبود اوضاع زنان در کشور و منطقه خود ایجاد کنند.
به گزارش «آینده‌نگر» به نقل از گزارش رسمی سازمان بین‌المللی کار در ژنو، علی‌رغم پیشرفت‌های خوبی که در برخی مناطق حاصل شده‌است، همچنان میلیون‌ها زن در سرتاسر جهان برای دستیابی به برابری در دنیای کار مبارزه می‌کنند و باز هم از بازی عقب می‌مانند. گای رایدر رئیس‌کل سازمان بین‌المللی کار گفته‌است: «گزارش جدید سازمان روی چالش‌هایی که زنان برای دستیابی به شغلی خوب و نگه داشتنِ آن روبه‌رو هستند به طور خاص تمرکز کرده‌است.» او اظهار کرده‌است: «اقدامات ما باید فوری و موثر باشد و در عین‌حال متفاوت از سایر اقدامات انجام گیرد. زمانی برای تلف کردن وجود ندارد. اهداف 2030 (سال 2030 میلادی) که تعیین شده در حقیقت فرصتی برای ما خواهد بود تا تلاش‌های توسعه‌ای خود را در این راستا همسو و منسجم کنیم و سیاست‌های دوطرفه‌ای را برای ایجاد برابری جنسیتی ایجاد کنیم.»
گزارشی که از سوی سازمان بین‌المللی کار با عنوان «زنان در محل کار: رویه‌های سال 2016» انجام شده در حقیقت داده‌ها را در بیش از 178 کشور بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌است که نابرابری میان زنان و مردان در طیف وسیع و گسترده‌ای از بازار کار جهان قابل مشاهده است. علاوه بر آن، گزارش سازمان نشان داده‌است که طی دو دهه گذشته زنان تلاش‌های بسیاری برای پر کردن شکاف اطلاعاتی خود از طریق بالا بردن سطح تحصیلات داشته‌اند، اما با این وجود باز هم افزایش سطح تحصیلاتِ آن‌ها کمکی به بهبود یا تغییر موقعیت شغلی‌شان نکرده‌است. شکاف جنسیتی در زمینه شغل در سطح جهانی از سال 1995 تا کنون (مارس 2016) تنها حدود 0.6درصد بهبود یافته‌است. نرخ شغل در برابر جمعیت نیز در سال 2015، برای زنان 46درصد و برای مردان 72درصد بوده‌است.
طبق یافته‌های گزارش سازمان بین‌المللی کار، حدود 586میلیون زن در سال 2015 به عنوان کارگرانِ خود-حساب و کارگرانی که برای خرج خانواده کار می‌کنند در شغلی کسب درآمد کرده‌اند. لازم به ذکر است که سهم زنانِ شاغل برای خانواده در سطح جهان کاهش یافته‌است یعنی تعداد زنانی که برای خرج خانواده مشغول به کار بوده‌اند در 20 سال گذشته حدود 17.0درصد کاهش یافته‌است که رقم بسیار چشمگیری است. در مقابل سهم مردان شاغل برای خرج خانواده به مقدار ناچیزِ 8.1درصد کاهش یافته‌است. به این ترتیب در زمینه کارگرانِ خانواده، شکاف جنسیتی حدود 11درصد کاهش یافته‌است.
سازمان بین‌المللی کار در گزارش خود ادعا کرده‌است: «هرچند 52.1درصد از زنان و 51.2درصد از مردان در بازار کار به صورت دستمزد و حقوق مشغول به کار هستند، در ذات این جریان هیچ ضمانتی برای کیفیت بالای شغلی وجود ندارد. 38درصد از زنان و 36درصد از مردانی که در سطح جهان، کارگرانِ روزمزد هستند در مراقبت‌های اجتماعی هیچ سهمی ندارند. در کشورهای آفریقایی سهم زنان در این زمینه به 63.2درصد است. در شرق آسیا که کارهای غیر رسمی غالب‌تری نوع شغلی است نیز حدود 74.2درصد از زنان هیچ بهره‌ای از مراقبت‌های اجتماعی نمی‌برند.» این گزارش همچنین داده‌های جدیدی را در مورد بیش از 100 کشور فراهم کرده‌است که ساعات کاری با پرداخت و عدم پرداخت حقوق و همچنین مراقبت‌های پس از ازدواج و مستمری‌های بازنشستگی را به طور مفصل مورد بررسی قرار داده‌است.
ساعات کاری زنان بیشتر است
یکی از مهم‌ترین مباحث در مورد شکاف در برابری جنسیتی به ساعات کاریِ کارگران مربوط می‌شود. بررسی‌های «آینده‌نگر» از گزارش سازمان بین‌المللی کار نشان می‌دهد زنان چه در شغل‌هایی که دستمزد آن پرداخت می‌شود و چه در شغل‌های بدونِ پرداختی، در ساعات کاری بیشتری مشغول هستند. زنان هم در کشورهای پردرآمد و هم در کشورهای کم‌درآمد، حداقل دو و نیم برابر بیشتر از مردان با عدم پرداخت دستمزد یا عدم مراقبت‌های حینِ کار روبه‌رو می‌شوند. در کشورهای توسعه‌یافته، زنانِ شاغل (هم در شغل‌های مستقل و هم در مشاغل استخدامی) به طور متوسط 8ساعت و 9دقیقه چه با پرداخت و چه بدون پرداخت، کار می‌کنند در حالی‌که مردان 7ساعت و 36دقیقه مشغول به کار هستند.
گزارش‌های سازمان بین‌المللی کار نشان می‌دهد در اقتصادهای توسعه‌یافته، زنان حداقل 9ساعت و 20دقیقه از زمان خود را در طول روز در محل کار خود سپری می‌کنند خواه حقوقی دریافته کنند یا نکنند. در مقابل مردان برای همین کارها تنها 8ساعت و 7دقیقه زمان صرف می‌کنند. عدم تعادل میان سهم زنانی که در مشاغل بدون پرداخت حقوق مشغول به کار هستند باعث می‌شود ظرفیت زنان در شغل‌های رسمی و با دریافت حقوق تا حدود زیادی محدود شود. به این ترتیب زنانی که در سرتاسر جهان 40درصد از استخدامی‌ها را به خود اختصاص داده‌اند تنها 57درصد از کسانی را تشکیل می‌دهند که ساعات کمتر و به صورت پاره‌وقت کار می‌کنند. علاوه بر آن در بیش از 100 کشوری که مورد مطالعه قرار گرفته‌است، بیش از یک‌سوم از مردان شاغل (35.5درصد) و بیش از یک‌چهارمِ زنان شاغل (25.7درصد) بیش از 48ساعت در طول هفته کار می‌کنند. این مسئله روی توزیع نامتقارن و نابرابر کارگرانِ بدون پرداخت حقوق در میان مردان و زنان نیز اثر می‌گذارد.
انباشت ضررها و فقدان منفعت‌هایی که زنان در بازار کار با آن مواجه می‌شوند اثرات بسیار بدی را در سال‌های آتی به دنبال خواهد داشت. برای مثال در گزارش سازمان بین‌المللی کار آمده‌است زنان در زمینه حقوق بازنشستگی نسبت به مردان دریافتیِ کمتری خواهند داشت و در نتیجه با شکاف بزرگی در حمایت‌ها و مراقبت‌های اجتماعی مواجه می‌شوند. تعداد زنانی که بالای سن بازنشستگی هستند و حقوق دریافت می‌کنند در سطح جهان حدود 10.6درصد کمتر از تعداد مردان است. در حال حاضر حدود 65درصد از زنان در سطح جهان بالای سن بازنشستگی (65-60سال) هستند و هیچ حقوق منظمی دریافت نمی‌کنند. این به تعبیر سازمان بین‌المللی کار یعنی 200میلیون نفر از زنان در سن پیری از سر ناچاری و نبود حقوق منظم مشغول به کار هستند در حالی‌که این تعداد برای مردان 115میلیون نفر است.
یافته‌های کلیدی گزارش
تبعیض‌های جنسیتی تنها به مواردی مانند ساعات کاری یا حتی حقوق بازنشستگی ختم نمی‌شود. همزمان با پیشرفت تکنولوژی و افزایش مهارت‌های لازم برای یک شغل، در کشورهای توسعه‌یافته و حتی در اقتصادهای نوظهور نیز تبعیضاتی در این زمینه وجود داشته‌است. به گزارش سازمان بین‌المللی کار، در فاصله سال‌های 1995 تا 2015 میزان استخدامی‌ها در اقتصادهای نوظهور افزایش یافت اما این میزان در مردان دو برابر بیشتر از زنان بود (382میلیون در برابر 191میلیون)؛ این تبعیض از مهارت‌های شغلی ناشی شده‌است که برای آغاز به کار از سوی گروه‌های مختلف تعیین می‌شود. گزارش‌های سازمان بین‌المللی کار همچنین نشان می‌دهد زنان در کشورهای توسعه‌یافته به طور متوسط 4ساعت و 20دقیقه از وقت خود را صرف کارهای مراقبتی می‌کنند که پولی در ازای آن دریافت نمی‌کنند در حالی‌که مردان تنها 2ساعت و 16دقیقه مشغول به انجام این کارها هستند. در کشورهای در حال‌توسعه نیز زنان 4ساعت و 30دقیقه از وقت خود مشغول به کارهای مذکور هستند در حالی‌که مردان 1ساعت و 20دقیقه مشغول به انجام همین کارها هستند.
بزرگ‌ترین دغدغه در مورد کارگران زن به میزان دستمزدها و شکاف جنسیتی در این زمینه باز می‌گردد. گزارش ماه مارس سازمان بین‌المللی کار در این زمینه نشان می‌دهد زنان همچنان 77درصد از درآمدِ مردان را به دست می‌آورند. بر اساس این گزارش، این شکاف در زمینه دستمزدها را نمی‌توان تنها با تفاوت در سطح تحصیلات یا سن‌وسال توجیه کرد. بخش مهمی از این شکاف به دست‌کم گرفتن کار زنان مربوط می‌شود. علاوه بر آن بسیاری از بخش‌ها روی مهارت‌هایی تأکید می‌کنند که زنان از آن‌ها برخوردار نیستند. مهم‌ترین نکته نیز به مرخصی‌ها و درخواست‌های زنان برای رسیدگی به مراقبت‌های خانه از جمله مراقبت از فرزندان‌شان باز می‌گردد. مسئولیت‌های زنان در خانه، کارهای بیرون از خانه را برای آن‌ها دشوار می‌کند. البته پیشرفت‌هایی در این زمینه در سطح جهان حاصل شده‌است اما برآوردهای سازمان بین‌المللی کار نشان می‌دهد حداقل 70سال زمان لازم است تا شکاف میان زنان و مردان در این زمینه پر شود.
دستیابی به برابری تا سال 2030
سازمان بین‌المللی کار هدفی را برای بهبود وضعیت شغلی زنان با عنوان «دستیابی به برابری تا سال 2030: آینده همین الان است» در نظر گرفته‌است؛ این هدف در راستای اهداف توسعه پایدار 2030 سازمان ملل است. گزارشی که سازمان بین‌المللی کار به آن پرداخته‌است اهمیت بحث جنسیت در موضوعات مختلف را نشان می‌دهد و به ایجاد فضای برابر میان زنان و مردان کمک خواهد کرد. فعالان این سازمان امید دارند به کمک این قبیل مطالعات به هدفی که برای خود تعیین کرده و برای آن تلاش می‌کنند، دست پیدا کنند. واقعیت این است که در دو دهه اخیر تلاش‌هایی برای پر کردن شکاف جنسیتی در محل کار صورت گرفته‌است اما هنوز زنان با فاصله بسیاری از مردان قرار دارند. شکاف‌های جنسیتی در زمینه اشتغال، مسائل مختلفی را در بر می‌گیرد و به توجه ویژه سازمان‌های مربوطه از جمله سازمان بین‌المللی کار نیاز دارد.