بازار دارویی کشور در چند ماه اخیر، با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده است. کمبود برخی داروهای بیماران به خصوص بیماران خاص به همراه افزایش قیمت دارو، عرضه و تقاضا را در صنعت داروسازی دچار چالش کرده است. در این میان برخی ادعاها حاکی از احتکار دارو توسط تولیدکنندگان یا واردکنندگان است.
چندی پیش، احمدشیبانی رئیس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» تأکید کرد احتکار در صنعت دارو بی‌معنی است و مشکلات ایجادشده به‌واسطه طولانی شدن زمان دریافت مطالبات فعالان صنعت داروسازی از مراکز دولتی و بیمه‌ها، تولید دارو را دچار مشکل کرده است. به‌طوریکه به گفته او با بالا رفتن هزینه‌های تمام‌شده دارو برای تولیدکنندگان و واقعی نبودن قیمت عرضه، برخی کارخانه‌های داروسازی اقدام به تعطیل کردن خطوط تولید داروی خود کرده‌اند.
اما مسائل ایجاد شده در صنعت دارو تنها به تولیدکنندگان و مشکلات این صنف ختم نمی‌شود. واردکنندگان سر دیگر این ماجرا هستند که ادعا می‌شود نقش حائز اهمیتی در کمبود داروهای وارداتی و احتکار این داروها دارند.
در همین زمینه «پایگاه خبری اتاق ایران» با هدف روشن شدن ابعاد مختلف این ماجرا به گفت‌وگو با ناصر ریاحی عضو هیات نمایندگان اتاق ایران و رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو پرداخته است. او تأکید می‌کند هیچ‌یک از شرکت‌های واردکننده دارو انبار ندارند و اساساً طبق قانون، مجاز به نگهداری دارو نیستند. حتی خود واردکننده‌ها هم پس‌ازآنکه داروی خود را به بازار عرضه می‌کنند اگر دارویی هم بخواهند باید از شرکت پخش مطالبه کنند.
***
درحالی‌که مسئولان وزارت بهداشت به‌ویژه سازمان غذا و دارو ادعا می‌کنند که تأمین دارو با هیچ‌گونه مشکلی مواجه نیست، اما برخی بیماران در دسترسی به داروی موردنیاز خود با مشکل رو‌به‌رو هستند. در این میان انگشت اتهام به‌سوی واردکنندگان نشانه رفته است و گفته می‌شود که آن‌ها دارو احتکار می‌کنند. نظر شما چیست؟
اینکه گفته می‌شود دارو توسط واردکنندگان احتکار می‌شود اصلاً عملی نیست. زمانی که دارو وارد کشور می‌شود، بعد از ترخیص در گمرک به شرکت‌های پخش تحویل داده می‌شود و وزارت بهداشت هم کنترل کامل دارد. علاوه بر این، هیچ شرکت واردکننده‌ای اصلاً انبار ندارد که بخواهد دارو نگهداری کند و خود من به‌عنوان یک واردکننده وقتی دارویی را می‌خواهم باید از شرکت‌های پخش بخواهم که برای مثال یک بسته دارو به من بدهند.
علاوه بر این، مجوز ترخیص از گمرک نیز مستقیماً از سوی وزارت بهداشت صادر می‌شود و مجوز توزیع هم خود وزارت بهداشت صادر می‌کند. پس طبق ضوابط و مقررات سازمان غذا و دارو اساساً شرکت واردکننده دارو مجاز نیست که نسبت به توزیع داروی وارداتی اقدام کند. درصورتی‌که در مورد شرکت‌های تولیدی چنین نیست.
تنها مطابق مقررات، شرکت واردکننده دارو باید به‌عنوان «نمونه شاهد» بین 2 تا 10 واحد (بسته به اهمیت دارو) از محموله برداشته و تا زمان انقضای تاریخ دارو در یخچال شرکت نگه دارد تا در صورت بروز مشکل، امکان بررسی نمونه اولیه با دارویی که در کشور توزیع‌شده برای مسئولان باشد. همین اقلام نگهداری شده در یخچال‌ها هم مرتباً توسط بازرسان سازمان غذا و دارو یا دانشگاه‌های علوم پزشکی کنترل می‌شود و در مواردی که کمتر از 3 ماه به اتمام تاریخ‌مصرف این داروها مانده باشد، با دریافت مجوز از وزارت بهداشت به مرکز درمان ارائه خواهد شد. اما معمولاً واردکننده‌ها چون قبلاً هم تجربه داشتند، نمونه‌های شاهد را نزد خود نگهداری می‌کنند.
بنابراین کاملاً این قضیه که واردکنندگان بخواهند دارو ذخیره کنند منتفی است. کما اینکه در خصوص شرکت‌های پخش هم همین قضیه عیناً صدق می‌کند و از مرحله‌ای که آن‌ها دارو را دریافت می‌کنند تا زمانی که در شعبه‌های خود در شهرستان‌ها دارو را به داروخانه‌ها تحویل می‌دهند وزارت بهداشت نظارت تمام دارد.
نظارت بر داروخانه‌ها چطوراست؟
زمانی که دارو از طرف شرکت‌های پخش به داروخانه‌ها تحویل داده می‌شود، برای ما دارو در زنجیره مصرف قرار می‌گیرد. از این مرحله به بعد را مطلع نیستیم.
پس این شبهه که درباره احتکار دارو یا عدم ترخیص از گمرک با هدف کسب سود یا افزایش قیمت شکل گرفته را قبول ندارید؟
متأسفانه این موضوع را یکی از مسئولان ادعا کرد و از همان زمان هم بر سر زبان‌ها افتاد. اما اگر حتی من واردکننده نخواهم که داروی وارداتی را از گمرک ترخیص کنم وزارت بهداشت مکلف است با توجه به اطلاعاتی که دارد، دارو را ترخیص کند. کما اینکه هزینه‌های نگهداری دارو در گمرک با ریسک بالا همراه است. داروهای ما فقط تا 3 روز مشمول بیمه در گمرک هستند و اگر اتفاقی بیفتد واردکنندگان دچار هزینه‌های گزاف می‌شوند.
بانک مرکزی حدود دو ماه به دلیل کمبود یا فقدان یورو، ارز به واردکنندگان دارو تخصیص نمی‌داد و تنها لیر ترکیه و یوان چین موجود بود. با توجه به اینکه تقریباً تمام داروی وارداتی از اروپای غربی است و تقریباً هیچ تأمین‌کننده اروپایی لیر ترکیه و یوان چین قبول نمی‌کند، داروها در گمرک معطل شدند. کمبود نقدینگی واردکنندگان باعث شد تا واردات دارو با محدودیت مواجه شده است. حالا برخی اسم این را می‌گذارند احتکار.
الآن نقدینگی موردنیاز تأمین شده است؟
بله؛ در حال حاضر اوضاع به وضعیت عادی برگشته و کلیه داروهای وارداتی که پیش از این در گمرک بودند به بازار عرضه شده است. اگر هم دارویی در گمرک باقی مانده در حال طی کردن مسیر قانونی ترخیص است که حدود 2 الی 3 روز طول می‌کشد.
پس کمبودی که در برخی داروخانه‌ها، به‌خصوص داروهای موردنیاز بیماران خاص وجود دارد و موجب گلایه بیماران شده است، چیست؟
این نکته را در نظر بگیرید که روند تأمین داروهای بیماران خاص مانند بیماران هموفیلی به این شکل نیست که بیمار با نسخه به داروخانه مراجعه کند. بلکه داروهای مورد نیاز این بیماران به درمانگاه‌های مخصوص در بیمارستان امام خمینی یا درمانگاه واقع در خیابان زرتشت تحویل داده می‌شود و بیماران می‌توانند داروهای موردنیاز خود را از این مکان‌ها دریافت کنند. در شهرستان‌ها هم مراکز خاصی برای تهیه داروهای خاص وجود دارد. اما مشکلی که گاهی پیش می‌آید عدم نقدینگی برای شرکت‌هاست که باعث تأخیر در روند تهیه و توزیع داروها می‌شود. چون از قیمت کل داروهای خاص، 95 درصد توسط دولت و 5 درصد توسط آن مرکز تأمین می‌شود تا دارو برای بیمار رایگان تمام شود.
در این میان، این دولت است که در نحوه توزیع داروهایی که به شرکت‌های پخش داده می‌شود، سهمیه‌بندی اعمال می‌کند. برای مثال ممکن است 5 ماه پس از اینکه دارو از طرف وارکنندگان به شرکت‌های پخش تحویل داده شد، به وزارت بهداشت اعلام کند که فلان داروی خاص به مراکز درمانی تحویل داده شود. از همین تاریخی که دارو به مراکز تحویل داده می‌شود، تازه بعد از 17 ماه با واردکنندگان تسویه‌حساب می‌شود و در بیشتر مواقع هم نحوه این تسویه به‌صورت اوراق است. همین موضوع نقدینگی شرکت‌ها را با چالش مواجه می‌کند که نتیجه آن‌هم اخلال در توزیع داروست. در این شرایط طبیعی است که وقتی مدتی کمبود باشد، بیماران هم شروع به ذخیره‌سازی می‌کنند و متقابلاً داروخانه هم برای جلوگیری از کمبود، آن را به مقدار کم می‌فروشد.
بنابراین با روند فعلی و تشدید تحریم‌ها تعادل میان عرضه و تقاضا چگونه ایجاد خواهد شد؟
دارو اصلاً مشمول تحریم‌ها نخواهد بود. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که مانند دوره‌های قبل، در روند انتقال پول و تبادلات بانکی بسیار به مشکل برخواهیم خورد. موضوعی که از ابتدای اردیبهشت‌ماه مرتب به وزارت بهداشت هشدار دادیم تا ذخیره استراتژیک داشته باشند. من واردکننده یا همکار تولیدکننده، راه‌های جایگزین برای دورزن تحریم‌ها را پیدا خواهیم کرد. اما برای اینکه خیالمان راحت شود تأکید بیشتری می‌کنیم تا در همین مدت‌زمانی که تا تحریم‌های مالی باقی مانده، امکان ذخیره دارو در کشور فراهم باشد.
از طرفی طی جلسات متعددی هم که با مسئولان دولتی داشتیم بارها گفتیم که نمی‌شود دولت از واردکننده انتظار داشته باشد همه گونه ریسکی انجام دهد بدون اینکه سودی داشته باشد. جالب‌تر اینکه 6 درصد مارجینی که برای دارو اختصاص می‌یابد، گاهی به‌عنوان سود واردکنندگان در نظر گرفته می‌شود و انتظار می‌رود واردکننده‌ای که نه پول خود را به‌موقع دریافت می‌کند و نه قیمت دارویش واقعی است، در دوران بحران چابک باشد و دارو تأمین کند. متاسفانه هنوز نفهمیدخ‌ایم که اقتصاد دستوری کارساز نیست.
با این اوصاف، وضعیت تامین دارو در ماه‌های آینده را چگونه می‌بینید؟
طی سه ماه گذشته و خصوصاً بعد از اجرای سیاست‌های جدید ارزی جدید، فعالان حوزه دارو اعم از واردکنندگان و تولیدکنندگان دارو و همچنین داروسازان در داروخانه‌ها فشار زیادی را متحمل شدند. ولی نهایتاً یک‌بار دیگر فعالان اقتصادی حوزه دارو از این آزمایش سربلند بیرون آمدند و به‌رغم وضعیت بسیار بد نقدینگی که به دلیل عدم پرداخت مطالبات ایشان وجود داشت، به نحو مناسب از عهده تأمین داروی مردم برآمدند. شکی نیست که افزایش 2 برابری قیمت ارز، لطمات جبران‌ناپذیری به بدنه صنعت داروسازی وارد کرده است. به معنی دیگر دارایی فعالان اقتصادی که یا به‌صورت کالا فروش رفته و یا به‌صورت طلب در اختیار سازمان‌های بیمه‌گر است، نصف شده است، اما در همین زمان فعالان صنعت داروسازی برای خدمت به جامعه کوتاهی نکردند.
اما چند ماه پیش رو، دوران بسیار تعیین‌کننده‌ای برای ماست. بدون شک مثل گذشته همگی سعی خواهیم کرد که با افزایش موجودی داروی خود و توزیع و ارائه مناسب آن بتوانیم فضایی ایجاد کنیم کنیم که بیماران بدون دارو نمانند. این قولی است که تمام فعالان در حوزه دارو و کل جامعه داروسازان به بیماران داده‌اند. تحقق این هدف در گروی این است که در این چند ماه مسئولان به تأمین‌کنندگان و عرضه‌کنندگان دارو اعتماد بیشتری داشته باشند و برخی از مسئولیت‌ها را به تشکل‌های مربوطه بسپارند. مسئولان سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت باید نقش خود را به‌خوبی بازی کنند و لااقل در شرایط فعلی تسهیلاتی را در امر تأمین دارو فراهم کند. همان‌طور که تلاش سازمان غذا و دارو در ماه‌های گذشته مؤید تحقق همین گفته است.
همان‌طور که مسئولان می‌گویند ما حتماً از بحران عبور می‌کنیم، اما از هر راهی که عبور می‌کنیم به مقصدی خواهیم رسید. امیدوارم مقصد ما این باشد که بیماران و آحاد جامعه ازنظر سلامت با هیچ مشکلی در طول این سفر مواجه نشوند.