نفت ایران به قدمت صد ساله‌اش روزهای افول و صعود داشته و تورق تاریخ حاکی از آن است که قرار گرفتن در وضعیت بحران قصه‌ای نام‌آشنا برای طلای سیاه ایران است. هرچند نفت ایران در این دوران در شرایط ناخوشی قرار دارد، اما پیش‌ازاین هم روزهای سخت‌تری را گذرانده است؛ اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این شرایط ماندنی نیست و برای آینده نفت ایران چشم‌انداز روشنی را پیش‌بینی کرده‌اند.
در حالی حدود یک ماه تا آغاز تحریم‌های نفتی ایران از سوی آمریکا مانده است که در ماه اخیر شاهد تغییراتی در بازار نفت بودیم که منشأ این تغییرات اقدامات آمریکا بود. بعدازآنکه آمریکا از برجام خارج شد به صفر رساندن صادرات نفت ایران را هدف خود قرار داد و برای رسیدن به هدف مذکور راه‌های مختلفی را برگزید. راه نخست تهدید مشتریان نفت ایران بود. ترامپ از مشتریان نفت ایران خواست واردات نفت از ایران را تا آبان ماه به صفر برسانند و اعلام کرد در غیر این صورت کشورهای مذکور را تحریم می‌کند.
بعد از تهدید ترامپ صف طویلی از مشتریان نفت ایران از جمله ژاپن، کره جنوبی، هند و... برای گرفتن معافیت از امریکا تشکیل شد. این کشورها موفقیت نصفه و نیمه‌ای در این مسیر کسب کرده‌اند. به گفته وزیر نفت به‌جز کره جنوبی که سه ماه است واردات نفت از ایران را متوقف کرده، هیچ کشوری واردات خود را به‌طور کامل متوقف نکرده است. البته برخی کشورها واردات را کاهش داده‌اند.
در این میان ماجرای چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران فرق داشت و ازآنجایی‌که این کشور با آمریکا وارد جنگ تجاری شده است آزادی بیشتری برای خرید نفت از ایران دارد. بااین‌حال برخی شرکت‌های خصوصی چین اعلام کرده‌اند واردات نفت از ایران را کاهش خواهند داد.
از سوی دیگر درحالی‌که هند در پای میز مذاکره با امریکا برای اخذ معافیت بسیار جدی است و یک مقام هندی اعلام کرده این کشور به‌شدت به واردات نفت ایران برای نیازهای مصرفی خود متکی است پالایشگاه‌های هندی بارگیری نفت ماهانه خود از ایران را برای سپتامبر و اکتبر نسبت به اوایل امسال کاهش خواهند داد. هند که دومین مشتری نفتی بزرگ ایران پس از چین است، تحریم‌های آمریکا علیه تهران را به رسمیت نشناخته، اما دریافت معافیت از محدودیت‌های واشنگتن برای دهلی‌نو به‌منظور حفظ دسترسی به سیستم مالی آمریکا ضروری به شمار می‌رود.
وزارت نفت هند در ژوئن به پالایشگاه‌های این کشور اعلام کرده بود برای کاهش یا توقف واردات نفت ایران از نوامبر آماده شوند. طبق آمار منابع بازرگانی، هند حدود ۶۵۸ هزار بشکه در روز نفت ایران را در فاصله آوریل تا اوت خریداری کرده و کاهش پیش‌بینی شده برای سپتامبر و اکتبر میانگین روزانه واردات طی این دو ماه را ۴۵ درصد کاهش داده و به ۳۶۰ تا ۳۷۰ هزار بشکه در روز می‌رساند.
همان‌طور که گفته شد کره جنوبی نخستین کشوری است که در پی اعمال تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران، به‌طور کامل واردات نفت از ایران را قطع کرده است. سئول تا پیش از قطع واردات نفت از ایران روزانه به‌طور میانگین حدود ۱۸۰ هزار بشکه نفت می‌خرید همچنین یک خریدار ژاپنی در آستانه تحریم‌های آمریکا آنچه به نظر می‌رسد آخرین محموله خریداری شده نفت ایران برای تحویل در اوایل اکتبر پیش از آغاز تحریم‌های آمریکا است را بارگیری کرد.
بازار با جای خالی نفت ایران چه خواهد کرد؟
آمریکا برای جایگزین کردن نفت ایران در کشورهای مشتری هم راه‌حل‌هایی در نظر گرفته است که به باور بسیاری از کارشناسان این راه‌حل‌ها برای کوتاه‌مدت پاسخگو است. امریکا در ابتدا از ذخایر خود حدود ۱۱ میلیون بشکه برداشت کرد. همچنین از برخی اعضای اوپک درخواست کرد تولید خود را افزایش دهند. این کشورها هم تا حدی تولید خود را خارج از تعهد کاهش تولید اوپک افزایش دادند. برای مثال گزارش ماه سپتامبر اوپک بر اساس منابع ثانویه نشان می‌دهد تولید نفت عربستان به ۱۰ میلیون و ۴۰۱ هزار بشکه در روز رسیده که ۳۴۳ هزار بشکه بیشتر از تعهد این کشور برمبنای تصمیم‌گیری نشست یک‌صد و هفتادویک (نوامبر ۲۰۱۶ (این سازمان است. از سوی دیگر عراق هم بدون توجه به میزان تعهد خود، دائم در حال افزایش تولید است. تولید نفت خام عراق در ماه اوت چهار میلیون و ۶۴۹ هزار بشکه در روز بوده که ۸۸ هزار بشکه در روز بیشتر از تولید مرجع ماه اکتبر ۲۰۱۶ است.
روسیه هم که بزرگ‌ترین تولیدکننده غیر اوپک است و در تعهد کاهش تولید در همراهی با اعضای اوپک تولید خود را ۳۰۰ هزار بشکه کاهش داده بود، اکنون حدود ۲۶۵ هزار بشکه در روز آن را به بازار بازگردانده است. البته بخشی از افزایش تولید این کشورها مربوط به آخرین اجلاس اوپک است. در اجلاس ۱۷۴ اوپک افزایش یک‌میلیون بشکه‌ای تولید اوپک و غیر اوپک برای کاهش تعهد از ۱۲۰ درصد به صد در صد تصویب شد.
بااین‌حال عربستان و روسیه در آخرین اظهارنظر خود هرگونه افزایش فوری تولید نفت را منتفی دانستند و در عمل درخواست دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا برای افزایش تولید نفت را رد کردند.
مقامات نفتی ایران چه می‌گویند؟
باوجوداینکه صادرات نفت ایران کاهش یافته و وزیر نفت هم کاهش واردات از سوی برخی مشتریان را تأیید کرد، مقامات نفتی ایران بر این باورند که آمریکا نمی‌تواند صادرات نفت ایران را به صفر برساند. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در آخرین اظهارنظر خود در مورد تحریم نفت ایران در پاسخ به این‌که ایالات‌متحده آمریکا به‌طور روشن گفته که می‌خواهد صادرات نفت ایران را به صفر برساند، آیا معتقدید که چنین اتفاقی رخ می‌دهد و چگونه چنین اتفاقی را می‌بینید، تصریح کرد: آمریکا در عمل آنچه در نوامبر باید انجام بدهد، پیشاپیش انجام داده است. یعنی در همین سپتامبر فشارهای خود را به همه کشورهای خریدار نفت ما وارد کرده است، بنابراین ظاهرش این است که نوامبر نرسیده است، اما در واقع در ماه سپتامبر آنچه بنا بود در نوامبر عمل شود، عمل شده است.
رئیس‌جمهوری ادامه داد: آمریکا قادر نیست فروش نفت ما را به صفر برساند، این کار امکان‌پذیر نیست و این ادعای توخالی و پوچی است که آمریکا انجام می‌دهد. سرانجام در این مسیر ممکن است فشارهایی بر ما وارد شود، اما آمریکا حتماً به اهدافش نمی‌رسد.
همچنین بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران به صفر رساندن صادرات نفت ایران توسط آمریکا را رؤیای آمریکا دانست و گفت: آمریکا مواردی در ذهن دارد که می‌خواهد اگر شد برای یک ماه هم صادرات نفت ایران را به صفر برساند که انشا الله این خواب تعبیر نمی‌شود.
حسین کاظم پور اردبیلی، نماینده ایران در هیئت عامل سازمان کشورهای تولیدکننده نفت (اوپک) نیز با بیان این‌که شرایط بازار نفت و تولید کشورها به‌گونه‌ای نیست که بتوان جایگزینی برای نفت خام ایران یافت و آن را از بازارها حذف کرد، افزود: تقاضای جهانی برای نفت خام در صورت اصرار برای کاهش صادرات نفت ایران در اثر تحریم‌های آمریکا، همچنان ادامه خواهد داشت، اما سؤال اینجاست که چه کسانی می‌توانند وارد بازار شوند و این کمبود عرضه احتمالی را جبران کنند.
قیمت نفت سر به فلک می‌کشد؟
ناگفته نماند یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار اقدامات ترامپ در بازار جهانی نفت افزایش قیمت نفت است. ترامپ طی سه ماه گذشته اظهارنظرهای متفاوتی را در مجامع رسمی و یا حساب توییتر خود در مورد قیمت نفت اعلام کرده و افزایش قیمت نفت را ناشی از اقدامات اعضای اوپک دانسته است. درحالی‌که افزایش ناگهانی قیمت نفت توسط شخص ترامپ و تصمیمی که در مورد نفت ایران اتخاذ کرد کلید خورد و با هر توییت به این افزایش قیمت دامن زد. به‌طوری‌که کارشناسان بر این باورند عادت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، در اظهارنظرهای جنجالی در شبکه‌های مجازی، قیمت نفت را بالا می‌برد و وی برای مهار رشد قیمت نفت، باید اظهارنظر در فضای مجازی را متوقف کند.
درحالی‌که حاضر نفت در مرز ۸۰ دلار در حرکت است و کارشناسان در حالی احتمال نفت ۱۰۰ دلاری را می‌دهند که پیش‌ازاین آنک امریکا مریل لینچ اعلام کرد اگر آمریکا موفق شود صادرات نفت ایران را حذف کند، قیمت هر بشکه نفت ممکن است به ۱۲۰ دلار یا بیشتر صعود کند.