روند صعودی قیمت نفت در هفته‌های اخیر باعث شده است که کارشناسان پس از مدت‌ها بار دیگر به نفت 100 دلاری فکر کنند؛ قیمتی که در صورت محقق شدن، برندگان و بازندگانی را در جهان بر جای خواهد گذاشت.
مسلماً با تداوم وضعیت کنونی، کشورهای صادرکننده نفت درآمد خوبی به جیب خواهند زد و از سوی دیگر کشورهای واردکننده نفت باید تورم ناشی از افزایش هزینه‌ها را تحمل کنند.
در این میان کارشناسان واحد اقتصادی بلومبرگ یک خبر خوب برای فعالان اقتصادی دارند: اثرات منفی نفت 100 دلاری بر اقتصاد جهانی در سال 2018 بسیار کمتر از آسیب‌های آن در سال 2011 خواهد بود. این مسئله تا حدی به خاطر این است که اقتصاد بسیاری از کشورها امروز در قیاس با گذشته وابستگی کمتری به انرژی دارد و از طرفی انقلاب نفت شیل باعث شده است که آمریکا به عنوان یک وزنه تأثیرگذار در اقتصاد جهانی، کمتر نگران افزایش قیمت نفت باشد.
البته بدون شک اینکه دلیل افزایش قیمت نفت چه باشد نیز بسیار مهم است. اگر افزایش قیمت‌ها ناشی از کاهش ناگهانی عرضه باشد، جای نگرانی وجود دارد اما اگر این افزایش به دلیل وجود تقاضای قوی در بازار باشد، نشانه خوبی خواهد بود. در حال حاضر این نیروها هر دو در بازار دیده می‌شوند یعنی هم کاهش ناگهانی عرضه و هم تقاضای قوی باعث شده است تا بهای هر بشکه نفت برنت از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون بیش از 22 درصد رشد کند.
افزایش قیمت نفت چه اثری بر رشد اقتصاد جهانی دارد؟
بالا رفتن قیمت نفت موجب کاهش قدرت خرید خانوارها و در نتیجه کاهش مصرف آنها خواهد شد اما این مسئله در همه کشورها یکسان نخواهد بود. اروپا در برابر افزایش قیمت نفت آسیب‌پذیری بیشتری دارد زیرا اغلب کشورهای آن واردکننده نفت هستند. چین نیز به‌عنوان بزرگترین واردکننده نفت در جهان احتمالاً باید شاهد افزایش محسوس نرخ تورم باشد.
البته نباید از تأثیرات فصلی نیز غافل بود زیرا دو ماه دیگر فصل زمستان در نیمکره شمالی آغاز می‌شود. کشورها می‌توانند برای کاهش هزینه‌های انرژی خود به منابع دیگری مانند گاز طبیعی یا سوخت‌های زیستی روی بیاورند؛ هرچند در این مورد باید مسئله زمان را نیز مد نظر داشت. مثلاً اندونزی از قبل اقداماتی را برای استفاده بیشتر از سوخت‌های زیستی و محدود کردن وابستگی اقتصاد خود به سوخت‌های وارداتی (مشخصاً نفت و مشتقات آن) انجام داده است.
بسیاری از اقتصاددانان معتقدند قیمت نفت تا زمانی که زیر 100 دلار باشد، اثر منفی محسوسی بر اقتصاد جهانی نخواهد داشت.
اقتصاد جهانی چگونه می‌تواند با نفت 100 دلاری کنار بیاید؟
کارشناسان واحد اقتصادی بلومبرگ معتقدند ضررهای نفت 100 دلاری برای اقتصاد جهانی بیش از منافع آن خواهد بود. بااین‌وجود آنها اذعان دارند که بین وضعیت امروز اقتصاد جهانی با وضعیت آن در سال 2011 تفاوت‌های مهمی وجود دارد.
در گزارش مشترک این کارشناسان آمده است: «انقلاب نفت شیل، کاهش شدت وابستگی به انرژی و بالاتر بودن سطح قیمت‌ها نسبت به سال 2011 بدین معناست که تأثیر افزایش قیمت نفت بر اقتصاد جهانی کمتر خواهد بود. برای اینکه اقتصاد جهانی دچار مشکل جدی شود، قیمت نفت باید بسیار بالاتر از میزان کنونی آن باشد».
کشمکش‌های ترامپ با ایران چه تأثیری بر بازار خواهد داشت؟
مسائل ژئوپلیتیکی همواره در بازار نفت نقش تعیین‌کننده‌ای داشته‌اند. آمریکا بار دیگر یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت جهان یعنی ایران را هدف تحریم قرار داده و صادرات نفت آن را به میزان قابل‌توجهی کاهش داده است. اگرچه ترامپ در ماههای اخیر کشورهای عضو اوپک را برای افزایش تولید نفت تحت فشار قرار داده است اما ظرفیت اضافه این کشورها محدود است و در کوتاه‌مدت نباید انتظار زیادی از آنها داشت. از طرفی برخی اعضای اوپک ازجمله ونزوئلا، لیبی و نیجریه با دشواری‌های اقتصادی و ناآرامی‌های سیاسی و اجتماعی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و نمی‌توانند به اندازه گذشته نفت تولید کنند. با این همه تحلیل‌گران شرکت خدمات مالی و بانکی گلدمن ساکس معتقدند قیمت نفت حداقل در کوتاه‌مدت از مرز 100 دلار در هر بشکه عبور نخواهد کرد.
برندگان و بازندگان افزایش قیمت نفت کدام کشورها هستند؟
اغلب تولیدکنندگان بزرگ نفت را اقتصادهای نوظهور تشکیل می‌دهند. عربستان که 21 درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش در سال 2016 از بخش نفت بوده است، از افزایش قیمت نفت بسیار خرسند خواهد بود. کشورهای دیگری مانند روسیه، نیجریه و کلمبیا نیز می‌توانند با افزایش قیمت نفت اقتصاد خود را ترمیم نموده و کسری بودجه یا کسری تراز تجاری خود را کاهش دهند. افزایش قیمت نفت امکان افزایش مخارج دولت در راستای افزایش سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی را در کشورهای نفت‌خیز فراهم خواهد آورد.
در مقابل، برخی اقتصادهای نوظهور مانند هند، چین، تایوان، شیلی و اوکراین با افزایش قیمت نفت کم و بیش آسیب خواهند دید. افزایش قیمت نفت برای این کشورها که به دلیل افزایش نرخ بهره در آمریکا تحت فشار هستند، به معنای افزایش فشار بر تراز حساب جاری آنها خواهد بود.
اقتصاد آمریکا چه تأثیری از افزایش قیمت نفت خواهد پذیرفت؟
به لطف انقلاب نفت شیل، آسیب‌پذیری اقتصاد آمریکا در برابر جهش قیمت نفت بسیار کمتر از گذشته شده است. در گذشته یک قاعده سرانگشتی در بین اقتصاددانان وجود داشت که بر اساس آن هر 10 دلار افزایش قیمت نفت، 0.3 درصد از رشد اقتصادی آمریکا در سال بعد می‌کاست؛ رقمی که اکنون بسیاری از اقتصاددانان ازجمله مارک زندی –اقتصاددان ارشد مؤسسه اقتصادی مودی- آن را تنها 0.1 درصد برآورد می‌کنند.
اگرچه کاهش وابستگی آمریکا به نفت وارداتی، آثار مثبتی را در صنایع این کشور بر جای گذاشته است اما خانوارهای فقیر آمریکایی کاملاً بار افزایش قیمت سوخت را بر شانه‌های خود احساس می‌کنند. دهک پایین جامعه آمریکا حدود 8 درصد از درآمد ناخالص خود را صرف خرید بنزین می‌کند در حالی که این نسبت برای دو دهک بالایی تنها 1 درصد است.
آیا افزایش قیمت نفت به رشد نرخ تورم در جهان می‌انجامد؟
قیمت سوخت و انرژی معمولاً وزن زیادی در سبدهای محاسبه تورم دارد و به همین دلیل سیاست‌گذاران اقتصادی ازجمله آنهایی که در فدرال رزرو مشغول کار هستند، سعی می‌کنند بیشتر روی تورم هسته –که در آن اقلام پرنوسان مانند سوخت، محصولات کشاورزی و ... لحاظ نمی‌شود- تمرکز داشته باشند. بااین‌وجود افزایش چشمگیر قیمت انرژی می‌تواند هزینه حمل‌ونقل و خدمات عمومی را نیز افزایش دهد و منجر به رشد نرخ تورم هسته شود.
بانک‌های مرکزی چگونه به افزایش قیمت نفت واکنش نشان می‌دهند؟
اگر افزایش قیمت نفت منجر به رشد نرخ تورم شود، آنگاه یکی از دلایلی که باعث تداوم سیاست‌های انبساطی از سوی بانک‌های مرکزی می‌شود، از بین خواهد رفت. مثلاً اخیراً بانک مرکزی هند نسبت به افزایش قیمت نفت و تأثیر آن بر سطح عمومی قیمت‌ها هشدار داده است. در کشورهایی مانند تایلند، اندونزی، فیلیپین و آفریقای جنوبی نیز احتمالاً تورم ناشی از افزایش قیمت نفت به مصمم‌تر شدن بانک مرکزی این کشورها برای تسریع در اجرای سیاست‌های انقباضی خواهد انجامید.