در حالی که رسانه‌های غربی با تکیه بر آمارهای مؤسسه «گلوبال پلاتز» اعلام کرده‌اند که صادرات نفت ایران در ماه سپتامبر به روزانه 1.7 میلیون بشکه رسیده است، برخی شواهد حکایت از این دارند که ایران در ماه گذشته میلادی روزانه بالغ بر 2 میلیون بشکه نفت صادر کرده است.
پایگاه تحلیلی «بورس اند بازار» در گزارشی کوتاه به قلم اسفندیار باتمانقلیج به بررسی آمارهای مربوط به صادرات نفت ایران در ماه سپتامبر پرداخته است. در ابتدای این مقاله به این نکته اشاره شده است که ایران برای حفظ صادرات نفتی خود از گزند تحریم‌های آمریکا به راهکارهایی شعبده‌گونه از قبیل تردد پنهان نفتکش‌ها، ذخیره نفت بر روی شناورها، انتقال کشتی به کشتی روی آورده و این مسئله باعث شده است که رهگیری محموله‌های نفتی ایران و برآورد میزان نفت صادراتی این کشور دشوارتر از هر زمان دیگری باشد.
بر اساس گزارش اخیر مؤسسه آمریکایی گلوبال پلاتز، صادرات نفت ایران در سپتامبر با 11 درصد کاهش نسبت به ماه قبل از آن به حدود 1.7 میلیون بشکه در روز رسیده است اما اطلاعات پایگاه اینترنتی TankerTrackers.com –که حمل و نقل و ذخیره‌سازی نفت در اقصی نقاط جهان را رصد و گزارش می‌کند- حکایت از این دارد که صادرات نفت ایران در ماه گذشته میلادی بالغ بر 2 میلیون بشکه نفت بوده است.
تفاوت در اطلاعات مؤسسه گلوبال پلاتز و پایگاه اینترنتی TankerTrackers.com تنها به یک اختلاف آماری 300 هزار بشکه‌ای محدود نمی‌شود بلکه در مورد میزان صادرات نفت ایران به کشورهای مختلف نیز ارقام متفاوتی را از این دو مرجع آماری شاهد هستیم.
پل شلدون، مشاور مسائل ژئوپلیتیک مؤسسه گلوبال پلاتز، در بخشی از گزارش این مؤسسه در مورد صادرات نفت ایران در ماه سپتامبر اعلام کرده است: «صادرات نفت ایران با شتابی بیشتر از انتظار ما کاهش یافته است». بر همین مبنا مؤسسه گلوبال پلاتز پیش‌بینی می‌کند که صادرات نفت ایران در ماه آینده میلادی یعنی زمان آغاز رسمی تحریم‌های نفتی آمریکا علیه این کشور، به 1.1 میلیون بشکه در روز برسد.
در این میان رسانه‌هایی مانند رویترز و بلومبرگ نیز به ادعای کاهش سریع‌تر از انتظار صادرات نفت ایران دامن می‌زنند. البته ظاهراً این رسانه‌ها و مؤسسه پلاتز در برآوردهای خود از صادرات نفت ایران به این نکته توجه ندارند که برخی از کشتی‌های نفتکش اقدام به خاموش نمودن فرستنده‌های مکان‌یاب خود می‌کنند و به همین دلیل نمی‌توان آنها را به‌درستی رهگیری نموده و محموله‌هایشان را در محاسبات لحاظ کرد.
سمیر مدنی، مؤسس پایگاه اینترنتی TankerTrackers.com می‌گوید اجرای چنین تاکتیک‌هایی باعث می‌شود که کار محاسبه میزان نفت صادراتی ایران بسیار دشوارتر از قبل باشد. وی در این خصوص می‌افزاید: «ماه سپتامبر از لحاظ رهگیری کشتی‌ها نه فقط برای ما بلکه برای برخی دیگر از کسانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، ماه بسیار سختی بود».
برای سمیر مدنی و اعضای تیمش، رهگیری کشتی‌های حامل نفت ایران مستلزم استفاده گسترده از تصاویر ماهواره‌ای بوده است. به گفته سمیر مدنی، دلیل اتخاذ چنین شیوه‌ای این است که خدمه برخی کشتی‌ها پیش از ورود به محدوده آبی ایران به منظور بارگیری نفت خام، فرستنده‌های مکان‌یاب کشتی را خاموش نموده و چند روز بعد یعنی زمانی که از خلیج فارس خارج می‌شوند دوباره این فرستنده‌ها را روشن می‌کنند.
استفاده سمیر مدنی و تیمش از تصاویر ماهواره‌ای برای رهگیری محموله‌های نفتی باعث شده است تا اختلاف معناداری بین برآورد پایگاه اینترنتی آنها (TankerTrackers.com) از صادرات نفت ایران با رقم اعلام شده از سوی مؤسسه گلوبال پلاتز وجود داشته باشد. سمیر مدنی می‌گوید کشتی‌های تحت مالکیت شرکت ملی نفتکش ایران با استفاده از تجربیاتی که در دور قبلی تحریم‌ها آموخته‌اند، تبحر زیادی در بهره‌گیری از این شیوه پیدا کرده‌اند.
اخیراً گزارش‌هایی مبنی بر اینکه آمریکا در حال بررسی جدی اعطای معافیت از تحریم‌های نفتی ایران به برخی واردکنندگان نفت ایران است، به گوش می‌رسد. این مسئله نشان می‌دهد که دولت ترامپ موقتاً از تصمیم قبلی خود یعنی تلاش برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران دست کشیده است.
برای تعیین سطح واردات نفتی قابل معافیت از تحریم‌ها معمولاً ابتدا سطح تاریخی واردات نفتی یک کشور از ایران و سپس میزان وارداتی که قابلیت محدودسازی آن از طریق تحریم‌ها وجود دارد، در نظر گرفته می‌شود. بدین ترتیب همین که ایران توانسته است در فاصله یک ماه مانده به آغاز تحریم‌ها صادرات نفت خود را بالاتر از 2 میلیون بشکه در روز نگاه دارد، باعث می‌شود که آمریکایی‌ها به ناچار سطح معافیت بیشتری را برای واردکنندگان نفت این کشور قائل شوند. به نظر می‌رسد بر همین اساس بوده است که هندی‌ها اخیراً اعلام کرده‌اند که قصد دارند در ماه آینده میلادی 9 میلیون بشکه نفت (معادل 300 هزار بشکه در روز) نفت از ایران وارد کنند.
چندی پیش حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، در جریان سفرش به نیویورک برای شرکت در اجلاس عمومی سازمان ملل متحد، طی مصاحبه‌ای با شبکه خبری ان‌بی‌سی نیوز تأکید کرد آمریکا نمی‌تواند صادرات نفت ایران را به صفر برساند و تهدیدهای دولت ترامپ، پوچ و فاقد اعتبار است.
با این وجود ایران تازه در ابتدای راه تلاش برای دور زدن تحریم‌های جدید است و باید دید که این تلاش در ادامه به کجا می‌رسد.