در نخستین ساعات بامداد 27 دی‌ماه 1394، محمدجواد ظریف و فدریکا موگرینی با حضور در مقابل خبرنگاران رسانه‌ها پایان تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را اعلام کردند. با قرائت متن مشترک بیانیه ایران و قدرت‌های بزرگ از سوی وزیر خارجه ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، برنامه جامع اقدام مشترک میان طرف‌های حاضر در توافق هسته‌ای موسوم برجام رسماً وارد سومین مرحله خود یعنی روز اجرا شد؛ روز نخست بدون تحریم.
28 ماه بعد در اردیبهشت 1397 اما دولت آمریکا که هدایتش به دست جمهوریخواهان افتاده بود خلف وعده کرد و بی‌توجه به خواست دیگر کشورهای حاضر در توافق هسته‌ای ایران، یکجانبه از این توافق خارج شد. ترامپ وزارت خارجه و خزانه‌داری آمریکا را مکلف کرد تمامی تحریم‌هایی که در چارچوب برجام لغو شده بودند را بازگردانند. او یک بازه زمانی 180 روزه را برای بازگشت تحریم‌ها مشخص کرد. وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز بر این اساس، دو سازوکار 90 روزه و 180 روزه را برای بازگرداندن کامل تحریم‌ها و قطع رابطه شرکت‌های بین‌المللی با ایران تعیین کرد. دفتر کنترل دارایی‌های خارجی امریکا (OFAC) نیز که زیرمجموعه وزارت خزانه‌داری محسوب می‌شود، بر اجرای تحریم‌ها و رفتار شرکت‌های دولتی و خصوصی در کشورهای مختلف در قبال ایران نظارت خواهد داشت.
تحریم‌های دور اول
پیش از این در دور نخست تحریم‌ها، طبق دستورالعملی که روز 15 مرداد (90 روز پس از خروج آمریکا از برجام) از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا منتشر شد تحریم‌های زیر که در چارچوب برجام لغو شده بودند، بار دیگر اعمال شدند:
- تحریم خرید یا نگهداری دلار آمریکا از سوی دولت ایران
- تحریم تجارت ایران با استفاده از طلا و فلزات گرانبها
- تحریم فروش، تأمین و انتقال فولاد، آلومینیوم، ذغال‌سنگ و نرم‌افزارهای تولیدات صنعتی به ایران یا از مبدأ ایران
- تحریم تبادلات مالی مربوط به خرید و فروش ریال ایران یا نگهداری مبالغ قابل توجه از ریال ایران در حساب‌های ریالی در بانک‌های خارج از ایران
- تحریم خرید یا صدور اوراق قرضه ایران
- تحریم صنایع خودروسازی ایران
دولت آمریکا همچنین «صادرات فرش و موادغذایی ایرانی به آمریکا» و «صدور مجوز برای صادرات یا صادرات مجدد هواپیماهای مسافربری و باری و قطعات آن‌ها» را لغو کرد. این دو مورد نیز در چارچوب برجام و بر اساس توافق صورت گرفته میان ایران و آمریکا مجاز اعلام شده بودند.
تحریم‌های دور دوم
امروز روز صد و هشتادم است و بر اساس دستورالعملی که از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام می‌شود، تحریم‌های زیر به مرحله اجرا در خواهند آمد:
- تحریم بنادر، خطور کشتیرانی و کشتی‌سازی شامل شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (IRISL)، شرکت کشتیرانی جنوب-خط ایران و همچنین شرکت‌های زیرمجموعه آن‌ها
- تحریم‌های نفتی شامل شرکت ملی نفت ایران، شرکت بازرگانی نفت ایران، شرکتی ملی نفتکش. خرید نفت، محصولات نفتی و پتروشیی از ایران نیز شامل این تحریم‌ها می‌شود.
- تحریم تبادلات مالی مؤسسات مالی خارجی با بانک مرکزی ایران
- تحریم ارائه خدمات مربوط به سیستم تبادل اطلاعات مالی محرمانه به بانک مرکزی ایران
- تحریم خدمات کارگزاری و بیمه
- تحریم بخش انرژی ایران
اروپا در کنار ایران
اگرچه این نخستین بار نیست که ایران تحت تحریم‌های آمریکا قرار می‌گیرد، اما برای نخستین بار در 4 دهه گذشته ایران در رویارویی با تحریم‌های یکجانبه آمریکا تنها نیست و حمایت بین‌المللی را دارد. با این حال، ترس شرکت‌های بزرگ از تأثیر تحریم‌های فراسرزمینی آمریکا باعث شد تا آن‌ها طی 180 روز گذشته ایران را ترک کنند. پاسخ اروپا در حمایت از ایران، تلاش برای ادامه حضور شرکت‌های کوچک و متوسط در ایران و باز نگه داشتن کانال‌های ارتباط مالی با تهران بوده است.
طرف‌های اروپایی برجام روز جمعه در آستانه آغاز دور دوم تحریم‌های آمریکا با صدور بیانیه‌ای بار دیگر بر تعهد خود در قبال برجام و ایران تاکید و از ادامه تجارت با ایران حمایت کردند.
این بیانیه به امضای فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، ژان ایو لودریان، هایکو ماس و جرمی هانت وزیران خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس و برونو لومر، اولاف شولتز و فیلیپ هاموند وزیران دارایی این سه کشور اروپایی رسیده است.
اروپایی‌ها در بیانیه خود آورده‌اند که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا به حال در ۱۲ گزارش خود تأیید کرده که ایران به تعهدات خود در توافق برجام پایبند بوده است. در این بیانیه از بازگشت مجدد تحریم‌های آمریکا به دلیل خروج آن از برجام عمیقاً اظهار تأسف شده و تاکید شده است که اروپا از شرکت‌هایی که تبادلات تجاری قانونی با ایران دارند حمایت می‌کند.
در این بیانیه آمده که راهکار اروپا برای ادامه ارتباط مالی با ایران که از آن به عنوان سازوکار ویژه مالی (SPV) یاد می‌شود در حال نهایی شدن است. انتظار می‌رود امروز یا فردا همزمان با آغاز دورم تازه تحریم‌های آمریکا، سازوکار ویژه مالی که وظیفه نقل و انتقال پول بین ایران و طرف‌های تجاری‌اش را به عهده خواهد داشت فعال شود.
تحریم‌هایی که برخلاف قواعد بین‌المللی، در تقابل با قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل و تمامی گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تنها به خواست دولت آمریکا اعمال می‌شوند.
این برای نخستین بار است که ایران در رویارویی با تحریم‌های آمریکا تنها نیست و دیگر کشورهای جهان را در سمت خود دارد. سیاست دونالد ترامپ پس از یک سال و نیم حضورش در کاخ سفید، به یک آشفتگی بی‌سابقه در سیاست خارجه آمریکا منجر شده است.